Από την στιγμή που η ρωσική εισβολή δεν κατόρθωσε να απομακρύνει την κυβέρνηση Ζελένσκι από το Κίεβο και να «λύσει» το θέμα της Ουκρανίας μέσα σε κάποιες μέρες, ή το πολύ μέσα σε λίγες εβδομάδες, ήταν θέμα χρόνου να εμφανιστούν οι ρωγμές στο καθεστώς του Πούτιν.
Η «αυτοκρατορική» ιδεολογία, που είναι το συνεκτικό στοιχείο του καθεστώτος, δεν μπορεί να σταθεί με τα πενιχρά αποτελέσματα της εισβολής. Τι αυτοκρατορία είσαι, αν δεν μπορείς να κατακτήσεις τον μικρότερο γείτονα σου…;
Η αντίληψη του μεγάλου ρωσικού έθνους, που είναι μοιρασμένο σε τρεις χώρες – Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία – βασικό στοιχείο της ιδεολογίας αυτής, έχει καταρρεύσει κι αυτή. Πώς δεν σε υποδέχονται τα «αλύτρωτα αδέλφια σου» μετά βαΐων και κλάδων, αλλά αντιστέκονται λυσσαλέα και παλλαϊκά…;
Με αφορμή την απόπειρα ανταρσίας του Γεβγκένι Πριγκόζιν και της μισθοφορικής εταιρείας Wagner, μπορούν να γίνουν οι εξής παρατηρήσεις:
- Είδαμε μια κλασική απόπειρα ξεκαθαρίσματος λογαριασμών στο εσωτερικό ενός αυταρχικού καθεστώτος. Αυτό είναι πιθανό να οδηγήσει και σε άλλες ρωγμές. Φυγόκεντρες δυνάμεις απελευθερώνονται. Η εικόνα ότι ο πρόεδρος της χώρας αναγκάζεται να διαπραγματευθεί και να συμβιβαστεί με κάποιον που ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση ως προδότη, είναι καταλυτική. Άλλοι επίδοξοι επιβήτορες της εξουσίας βλέπουν ότι η ισχύς του ηγέτη δεν είναι απεριόριστη.
- Μέχρι τώρα ο Πούτιν ήταν ο εγγυητής κατά κάποιο τρόπο της ισορροπίας των διαφόρων φατριών στο εσωτερικό του καθεστώτος. Κατόρθωνε να τις εξισορροπήσει με μη στρατιωτικό τρόπο, με μη βίαιο τρόπο. Τώρα αυτή του η δυνατότητα αμφισβητείται εμπράκτως και αυτό γίνεται ενώπιον και της διεθνούς κοινότητας και του ρωσικού λαού. Αυτό δίνει μια εικόνα αδυναμίας του Ρώσου προέδρου.
- Ανεξάρτητα από την τύχη του πραξικοπήματος του Πριγκόζιν, ο Πούτιν έχει δεχτεί ένα τεράστιο πλήγμα. Η ηγεσία του αμφισβητήθηκε ανοιχτά και με τα όπλα εντός της Ρωσίας, οι δυνάμεις ασφαλείας είναι διασπασμένες και εχθρικές μεταξύ τους Είναι βέβαιο ότι η κατάσταση της οικονομίας θα επιδεινωθεί –και λόγω των διεθνών κυρώσεων- και η Ρωσία θα απομονωθεί ακόμα περισσότερο.
- Ο Πούτιν προσπάθησε να ενεργοποιήσει «το ρωσικό ΝΑΤΟ», το Σύμφωνο Συλλογικής Ασφάλειας που έχει φτιάξει η Ρωσία, με ορισμένες χώρες πρώην μέλη της Σοβιετικής Ένωσης. Κάλεσε στη Μόσχα το δικτάτορα της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, πολύ στενό του σύμμαχο, και τον ημι-δικτάτορα πρόεδρο του Καζακστάν. Ο Λουκασένκο ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση. Όμως ο πρόεδρος του Καζακστάν αρνήθηκε να πάει, λέγοντας ότι η σύγκρουση αυτή είναι εσωτερική υπόθεση της Ρωσίας.
Να υπενθυμίσουμε ότι το Καζακστάν εδώ και λίγους μήνες, ακριβώς επειδή έβλεπε ότι μειώνεται η επιρροή της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή λόγω της εμπλοκής της στην Ουκρανία, έχει κάνει πολύ σοβαρές και ισχυρές διμερείς και συλλογικές συμφωνίες με την Κίνα. Έχει δώσει τη δυνατότητα στην Κίνα να διεισδύσει οικονομικά και αλλιώς στο Καζακστάν. Προφανώς και το Καζακστάν, ψάχνοντας να βρει συμμάχους στο χώρο της Κεντρικής Ασίας που να μπορούν να το διασφαλίζουν κάπως, σε περίπτωση που όπως φαίνεται η Ρωσία αποδυναμώνεται. - Είναι μεγάλο ερωτηματικό τι θα γίνει στο μέτωπο της Ουκρανίας.
Ο Πριγκόζιν σε δηλώσεις προς το ρωσικό κοινό, πριν αρχίσει την ανταρσία του, υπονόμευσε τρία βασικά στοιχεία της προπαγάνδας του Πούτιν.
α) διέψευσε ότι υπήρχε «γενοκτονία» των ρωσόφωνων της Ανατολικής Ουκρανίας από τις δυνάμεις του Κιέβου, πριν την ρωσική εισβολή.
β) τόνισε ότι η Ουκρανία δεν αποτελούσε άμεση απειλή για την Ρωσία, όταν άρχισε η εισβολή, και
γ) ανέφερε ότι οι ρωσικές απώλειες είναι 3πλάσιες και 4πλάσιες όσων ισχυρίζεται η ηγεσία των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων.
Η ουσιαστική, αν όχι και τυπική, διάλυση της Wagner μετά τις εξελίξεις, θα στερήσει τη ρωσική πλευρά τις μόνες δυνάμεις που είχαν κάποιες επιτυχίες στο μέτωπο.
Η Ουκρανία αισθάνεται μεγαλύτερη άνεση να προχωρήσει την αντεπίθεση της για να απελευθερώσει τα κατεχόμενα εδάφη της. Κάποιες φωνές στη Δύση που πρότειναν, άμεσα ή έμμεσα, συμβιβασμό σε βάρος της ουκρανικής εδαφικής ακεραιότητας, προς το παρόν τουλάχιστον θα σιγήσουν.
Το ηθικό των ρωσικών στρατευμάτων που επιχειρούν στην Ουκρανία, σίγουρα δεν βοηθιέται από τις πρόσφατες εξελίξεις. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα αντιδράσουν οι στρατιώτες στο μέτωπο αφού οι περισσότεροι δεν προέρχονται καν από την «καρδιά» της Ρωσίας, αλλά από περιοχές του Καυκάσου και της Σιβηρίας.
Πολλές από αυτές τις περιοχές αρχίζουν να εμφανίζουν αιτήματα ανεξαρτησίας, αποχώρησης και απόσχισης από την ίδια την Ρωσική Ομοσπονδία.
* Ο Θόδωρος Τσίκας είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης (ΕΕνΟΕ)
