Θόδωρος Τσίκας*: Η κρίση στο Σουδάν και οι συνέπειες της σε τέσσερα ερωταπαντήσεις –  Συγκρούσεις και εκδημοκρατισμός

1. Υπάρχει τρόπος αποκλιμάκωσης των συγκρούσεων μεταξύ των στρατιωτικών παρατάξεων του Σουδάν;
Χωρίς αμφιβολία, η αποκλιμάκωση και η κατάπαυση του πυρός πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Με τραγικό τρόπο, οι πολίτες του Σουδάν είναι οι παράπλευρες απώλειες στη δίψα των στρατηγών για αποκλειστική εξουσία.Είναι σαφές ότι η διεθνής Κοινότητα έχει αναγνωρίσει τις τρομερές συνέπειες για το Σουδάν και πέραν αυτής της σύγκρουσης.
Ας δούμε, για παράδειγμα, τον αριθμό των θεσμικών οργάνων και των εθνικών ηγετών που ζητούν άμεση κατάπαυση του πυρός. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτό περιλαμβάνει και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, παρά την πόλωση που έχει υπάρχει μέσα στο όργανο αυτό λόγω της απρόκλητης επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Η επίτευξη κατάπαυσης του πυρός θα είναι δύσκολη.Οι στρατηγοί Burhan/Μπουρχάν και Hemetti/Χεμέτι, και οι αντίστοιχες οργανώσεις τους, είχαν επί μακρόν γραφειοκρατικές, θεσμικές και εθνοτικές αντιπαλότητες και αντιζηλίες. Αλλά με την πτώση του επί 30 χρόνια δικτάτορα Ομάρ Μπασίρ το 2019, συνήψαν έναν γάμο ευκαιρίας για κοινούς στόχους. Οι «κοινοί στόχοι τους» ήταν να αποφύγουν πιθανή λογοδοσία σε πολιτικές Αρχές, τόσο οι Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (SAF) υπό τον στρατηγό Μπουρχάν, όσο και οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) υπό τον Χεμέτι.
Παρουσιάστηκαν ως εταίροι στους Σουδανούς πολιτικούς, και ως υποστηρικτές του προγράμματος δημοκρατικής μετάβασης στη διεθνή Κοινότητα, αλλά ποτέ δεν δεσμεύτηκαν πραγματικά σε αυτό. Τον Οκτώβριο του 2021, συνεργάστηκαν για τη φυλάκιση του πολιτικού πρωθυπουργού, του υπουργικού συμβουλίου του και άλλων, εκτροχιάζοντας ουσιαστικά τη μεταβατική σύμπραξη πολιτικού-στρατιωτικού μηχανισμού που υποτίθεται ότι θα επέβλεπε τη μετάβαση του Σουδάν σε δημοκρατικές εκλογές το 2024.
Όμως, σε αυτή τη δύσκολη συνεργασία έμεινε αναπάντητο το ποιος από τους δύο στρατηγούς θα επικρατούσε, αν οι πολίτες μπορούσαν να παραμεριστούν. Τώρα έχουμε αυτό που τόσο η SAF όσο και η RSF βλέπουν ως υπαρξιακή απειλή. Το γεγονός ότι το διακύβευμα είναι τόσο υψηλό για τους στρατηγούς, καθιστά την αποκλιμάκωση εξαιρετικά δύσκολη.
Οι ηγέτες των χωρών της ευρύτερης περιοχής μπορεί να έχουν την αξιοπιστία και την επιρροή και την επιθυμία να διευκολύνουν την κατάπαυση του πυρός, όπως πρότεινε η έκτακτη σύνοδος της Διακυβερνητικής Αρχής για την Ανάπτυξη (IGAD). Αλλά με το αεροδρόμιο να είναι πλέον διαφιλονικούμενο έδαφος, είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό πώς οι πρόεδροι της Κένυας, του Τζιμπουτί και του Νότιου Σουδάν, που έχουν οριστεί από την IGAD ως διαμεσολαβητές, θα συναντηθούν με τους εμπόλεμους.
Το καλύτερο σενάριο βραχυπρόθεσμα είναι μια ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός, ώστε να επιτραπούν οι εκκενώσεις όσων κατοίκων θέλουν να φύγουν και να μπορέσουν οι Σουδανοί πολίτες να λάβουν βασικές προμήθειες. Οι ηγέτες των χωρών της περιοχής και άλλοι θα μπορούσαν να βρουν τρόπους να παρατείνουν την ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός και να την αξιοποιήσουν. Αλλά ακόμη και αυτό το είδος αποκλιμάκωσης θα είναι εξαιρετικά εύθραυστο.

2. Ποιες συνέπειες θα έχει αυτή η σύγκρουση για την περιοχή; Ό,τι συμβαίνει στο Σουδάν δεν θα παραμείνει στο Σουδάν.
Η Αίγυπτοςδεν πρόκειται να καθίσει με σταυρωμένα τα χέρια ενώ οι στρατιώτες και τα στρατιωτικά της μέσα στο Meroe (βορειοανατολικά του Χαρτούμ) βρίσκονται υπό την επιτήρηση των RSF.
Η Σαουδική Αραβίαπρέπει να παρακολουθεί το Σουδάν με μεγάλη ανησυχία, γνωρίζοντας ότι, αν αυτό εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο πλήρους κλίμακας, οι πρόσφυγες δεν θα εισρεύσουν μόνο σε γειτονικές χώρες αλλά και πέρα από την Ερυθρά Θάλασσα.
Το Τσαντ περνάει τη δική του δύσκολη μετάβαση, και αν το Νταρφούρ φλέγεται και πάλι, αυτό σίγουρα θα επεκταθεί και εκεί, ακόμη και στη Λιβύη.
Η ομάδα Wagner της Ρωσίας έχει εδραιωθεί στο Σουδάν, σε κυκλώματα λαθρεμπορίου χρυσού που έχουν πλουτίσει τον Χεμέτι, και η κατοχή μιας εδαφικής ζώνης από το Μπανγκούι της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας έως το Χαρτούμ θα δημιουργούσε γεωπολιτικές προκλήσεις πέρα από το Κέρας της Αφρικής.
Αν και η κυβέρνηση της Αιθιοπίας έχει ήδη τα χέρια της γεμάτα, αναμένεται ότι θα υπάρξουν σκληροπυρηνικοί μεταξύ της «κυβερνώσας» φυλής των Αμχάρα που θα θελήσουν να εκμεταλλευτούν τα δεινά του Σουδάν, για να επιβάλουν τον έλεγχο της αμφισβητούμενης γεωργικής περιοχής Φασάγκα κατά μήκος των συνόρων Σουδάν-Αιθιοπίας.
Και ο Isaias Afwerki/Ισάιας Αφεγουέρκι, ο επί πολλά χρόνια αυταρχικός κυβερνήτης της Ερυθραίας, θα χαιρόταν πάρα πολύ να δει εσωτερικές διαμάχες σε μεγαλύτερους και ισχυρότερους γείτονες, καθώς αυτές θα του επέτρεπαν σχετικά μεγαλύτερη επιρροή.

3. Τι σημαίνει αυτή η κατάσταση για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές δημοκρατικής διακυβέρνησης στο Σουδάν;
Μέλη των «Επιτροπών Αντίστασης του Σουδάν» που έδωσαν ηρωικό αγώνα ως κύρια κινητήρια δύναμη πίσω από την εκδίωξη του Μπασίρ, μπορεί αυτή τη στιγμή να κρύβονται στα καταφύγια τους, αλλάείναι απίθανο να παραδώσουν τις προσδοκίες τους για δημοκρατική, πολιτική διακυβέρνηση είτε στον Μπουρχάν είτε στον Χεμέτι ή στους επίδοξους διαδόχους τους.
Η πίεση του δρόμου με λαϊκές διαδηλώσεις, τόσο στους αξιωματούχους ασφαλείας όσο και στην πολιτική τάξη, θα συνεχιστεί κάποια στιγμή. Η ωμή βία από τον Μπασίρ ή κατά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου 2021, δεν τερμάτισε τις διαμαρτυρίες των Επιτροπών Αντίστασης. Στην πραγματικότητα, οι προσπάθειες καταστολής απλώς αύξησαν τις απαιτήσεις των πολιτών.
Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα:Ας υποθέσουμε -και ας ελπίσουμε- ότι η κατάπαυση του πυρός επιτυγχάνεται και διαρκεί αρκετά ώστε να ανοίξει ξανά ένα παράθυρο για μια πολιτική διαδικασία. Ποιος πολιτικός θα μπορέσει να καθίσει στο τραπέζι με έναν από τους στρατηγούς της SAF ή της RSF, μετά από αυτή τη βία;
Ίσως αυτό να μην ειπώθηκε ποτέ ρητά, αλλά η συναντίληψη που προϋπήρχε όσον αφορά μια πολιτική διαδικασία, προϋπέθετε ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι SAF και RSF και οι ηγέτες τους θα μπορούσαν με κάποιο τρόπο να παραπλανηθούν ή να κινηθούν σε ένα μονοπάτι που θα οδηγούσε τελικά σε δημοκρατικές εκλογές και πολιτικό έλεγχο του στρατού και των RSF. Αυτή η σιωπηρή παραδοχή είναι ένα ακόμη θύμα αυτής της εσωτερικής διαπάλης.
Ακόμη και πριν από τις τρέχουσες συγκρούσεις, οι Επιτροπές Αντίστασης ήταν ήδη επιφυλακτικές ως προς τη δέσμευση των στρατηγών στη Συμφωνία-Πλαίσιο του Δεκεμβρίου 2022, η οποία είχε σχεδιαστεί για τη δημιουργία μιας πολιτικής κυβέρνησης στις αρχές Απριλίου 2023.
Η επανεκκίνηση μιας πολιτικής διαδικασίας θα απαιτήσει νέο τρόπο σκέψης από τους Σουδανούς και τους περιφερειακούς και διεθνείς υποστηρικτές τους. Βέβαια αυτή τη στιγμή των μαχών, δεν υπάρχουν δημιουργικές ιδέες για το πώς οι Σουδανοί και άλλοι πρέπει να αντιμετωπίσουν τον Μπουρχάν, τον Χεμέτι και τους συναδέλφους τους στρατηγούς, αν αυτοί παραμείνουν όρθιοι μετά από αυτές τις μάχες.
Αρκετοί δεν ασπάζονται την άποψη ότι ο Μπουρχάν είναι ο σχετικά «καλός» στρατηγός και ότι ο Χεμέτι είναι ο «κακός». Και οι δύο έχουν επιδείξει περιφρόνηση για τις προσδοκίες των Σουδανών πολιτών. Από την άλλη, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι οι παραστρατιωτικές δυνάμεις του Χεμέτι, έχουν διαπράξει βαρύτατα εγκλήματα κατά τις παλαιότερες συγκρούσεις με αντάρτες στην περιοχή του Νταρφούρ και αλλού.

4. Τι πρέπει να προσέξουν όσοι υποστηρίζουν τη δημοκρατία σε αυτή τη σύγκρουση και τι μπορεί να γίνει -αν είναι δυνατόν, για να αντιμετωπιστούν αυτές οι δύσκολες συνθήκες; Πρέπει να παρακολουθήσουμε την ευρύτερη περιοχή.
Οι περιφερειακοί παράγοντες στο Κέρας της Αφρικής, την Αίγυπτο και τον Αραβικό/Περσικό Κόλπο θα διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο ή θα επιδεινώσουν την κατάσταση και θα ρίξουν λάδι στη φωτιά;
Μπορεί να μετατραπεί σε κάτι χειροπιαστό η ευπρόσδεκτη και δηλωμένη ενότητα των γειτόνων του Σουδάν και της διεθνούς Κοινότητας που ζητούν κατάπαυση του πυρός;
Θα υπάρξει ενιαία στήριξη στις προσπάθειες των ηγετών της περιοχής να διευκολύνουν την κατάπαυση του πυρός;
Ίσως προς το παρόν, το πιο σημαντικό καθήκον είναι να διατηρηθεί το Σουδάν στην διεθνή ημερήσια διάταξη. Υπάρχει ο κίνδυνος, αν ο πόλεμος συνεχιστεί, τα Μέσα Ενημέρωσης να στραφούν σε άλλα θέματα, αφήνοντας τους Σουδανούς να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι.
Και χρειάζεται τώρα δημιουργική σκέψη για το τι είναι δυνατόν να γίνει, αν υπάρξει κατάπαυση του πυρός(είτε με διαμεσολάβηση, είτε αν η SAF ή η RSF νικήσει την άλλη):
Πώς θα «αξιοποιηθεί» αυτή η τρομερή βία ως ευκαιρία για να επανέλθει η μετάβαση του Σουδάν σε μια πιο ελπιδοφόρα, υπό την ηγεσία των πολιτών, πορεία προς καλά προετοιμασμένες και στον κατάλληλο χρόνο εκλογές.

* Ο Θόδωρος Τσίκας είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης (ΕΕνΟΕ)

Δείτε τα 11 προηγούμενα άρθρα του Θόδωρου Τσίκα