Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, με επικεφαλής τους εξελικτικούς βιολόγους Λούντοβιτς Ορλάντο (Ludovic Orlando) και Έβελιν Τοντ (Evelyn Todt) του γαλλικού πανεπιστημίου Paul Sabatier της Τουλούζη στη Γαλλίας γύρω στο 5000 π.Χ., δηλαδή πριν από 7000 χρόνια, έγινε στην Ανατολική Αφρική η πρώτη εξημέρωση του γαϊδάρου, αυτού του αδικημένου, πολύ συμπαθητικού και πολύ χρήσιμου για τον άνθρωπο ζώου. διάφορες χώρες που δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο περιοδικό «Science».
Τα γαϊδούρια μπορεί να μην έχουν τη δημοτικότητα ή το κύρος των αλόγων, αλλά στην πραγματικότητα έχουν παίξει έναν κεντρικό και ανεκτίμητο ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία. Ο οικόσιτος γάιδαρος (Equus asinus) είναι πολύ σημαντικός για τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια, παρέχοντας ακούραστα σε πολλούς πολιτισμούς τις υπηρεσίες του, για μεταφορές και άλλες εργασίες.
Παρά τη σημασία του σε όλο τον κόσμο, μέχρι τώρα λίγα ήταν γνωστά για την προέλευσή του, την εξημέρωσή του και τη μακρόχρονη συνύπαρξή του με τον άνθρωπο. Αν και τα γαϊδούρια συνεχίζουν να παρέχουν πολύτιμη βοήθεια σε πληθυσμούς χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ειδικά σε ημιάνυδρες και ημιορεινές περιοχές, μέχρι σήμερα, δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς από την επιστημονική κοινότητα.
Στη θέση μιας πάλαι ποτέ ρωμαϊκής βίλας στο χωριό Boinville-en-Woëvre, στην βορειοανατολική Γαλλία μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε τα υπολείμματα αρκετών γαϊδουριών που αν ζούσαν θα επισκίαζαν τα περισσότερα από τα είδη που γνωρίζουμε σήμερα.
«Πρόκειτα για γιγαντιαία γαϊδούρια», λέει ο Ορλάντο «Αυτά τα δείγματα, τα οποία συνδέονταν γενετικά με γαϊδούρια στην Αφρική, ήταν μεγαλύτερα από μερικά άλογα».
Σύμφωνα με τον Ορλάντο, τα γαϊδούρια που εκτρέφονταν στη ρωμαϊκή έπαυλη στο Boinville-en-Woëvre είχαν ύψος 155 εκατοστά από το έδαφος μέχρι το ακρώμιο (την γραμμή μεταξύ των ωμοπλάτων). Το μέσο ύψος των γαϊδουριών σήμερα είναι 130 εκατοστά. Και τα μόνα σύγχρονα γαϊδούρια που μπορεί να έχουν έρθει κοντά είναι τα American Mammoth Jacks – αρσενικά γαϊδούρια που είναι ασυνήθιστα μεγάλα και χρησιμοποιούνται συχνά για αναπαραγωγή ζώων.
Γιγάντια γαϊδούρια όπως αυτά που βρέθηκαν στο Boinville-en-Woëvre μπορεί να είχαν σημαντικό αλλά υποτιμημένο ρόλο στην επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των μεταγενέστερων προσπαθειών της να διατηρήσει τα εδάφη της, λέει ο Ορλάντο.
«Μεταξύ του 2ου και του 5ου αιώνα, οι Ρωμαίοι τα εξέθρεψαν για την παραγωγή μουλαριών [διασταυρώνοντάς τα με άλογα] που έπαιξαν βασικό ρόλο στη μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού και αγαθών», λέει. «Αν και βρίσκονταν στην Ευρώπη, είχαν εκτραφεί και αναμειχθεί με γαϊδούρια που προέρχονταν από τη δυτική Αφρική».
Αλλά οι αλλαγές στις τύχες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πιθανότατα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξαφάνιση και αυτής της γιγαντιαίας φυλής γαϊδουριών.
«Αν δεν έχεις μια αυτοκρατορία πλάτους χιλιάδων χιλιομέτρων, δεν χρειάζεσαι ένα ζώο που μεταφέρει αγαθά σε τεράστιες αποστάσεις», λέει ο Ορλάντο. «Δεν υπήρχε οικονομικό κίνητρο για να συνεχίσουμε να παράγουμε μουλάρια».
Για να ανιχνεύσει πώς τα γαϊδούρια διαδραμάτισαν τον ρόλο τους μέσα από την ανθρώπινη ιστορία, μια διεθνής ομάδα 49 επιστημόνων από 37 εργαστήρια αλληλούχισε τα γονιδιώματα 31 αρχαίων και 207 σύγχρονων γαϊδουριών από όλο τον κόσμο. Χρησιμοποιώντας τεχνικές γενετικής μοντελοποίησης, μπόρεσαν να ανιχνεύσουν τις αλλαγές στον πληθυσμό των γαϊδουριών με την πάροδο του χρόνου.
Διαπίστωσαν ότι τα γαϊδούρια πιθανότατα εξημερώθηκαν για πρώτη φορά από άγριους – πιθανώς από κτηνοτρόφους – πριν από περίπου 7.000 χρόνια στην Κένυα και το Κέρας της Αφρικής, στην Ανατολική Αφρική. Αν και αυτό έγινε λίγο νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν προηγουμένως, οι ερευνητές κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι όλα τα σύγχρονα γαϊδούρια που ζουν σήμερα φαίνεται να κατάγονται από αυτό το μοναδικό γεγονός εξημέρωσης.
Στη συνέχεια τα εξημερωμένα γαϊδούρια εξαπλώθηκαν αρχικά στην Αίγυπτο και το Σουδάν, σταδιακά σε όλη τη «μαύρη» ήπειρο και από εκεί στην Ευρώπη και την Ασία, όπου απομονώθηκαν και διαφοροποιήθηκαν διάφοροι μεμονωμένοι πληθυσμοί του ζώου (γι’ αυτό σήμερα δεν μοιάζουν όλα τα γαϊδούρια).
Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει, ωστόσο, ότι μπορεί να υπήρξαν και άλλες προσπάθειες εξημέρωσης γαϊδουριών στην Υεμένη. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η πρώτη εξημέρωση γαϊδουριών στην ανατολική Αφρική συνέπεσε με την ξηρασία μιας κάποτε πράσινης Σαχάρας. Μια απότομη εξασθένηση των μουσώνων πριν από περίπου 8.200 χρόνια πριν σε συνδυασμό με την αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας, οδήγησε σε μείωση των βροχοπτώσεων και στη σταδιακή εξάπλωση της ερήμου και της περιοχής του Σαχέλ. Τα εξημερωμένα γαϊδούρια μπορεί να ήταν ζωτικής σημασίας για την προσαρμογή σε αυτό το όλο και πιο σκληρό περιβάλλον.
«Πιστεύουμε ότι λόγω των κλιματικών αλλαγών, οι τοπικοί [ανθρώπινοι] πληθυσμοί έπρεπε να προσαρμοστούν», λέει ο Ορλάντο. «Και με γαϊδούρια, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν μια βασική υπηρεσία μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων φορτίου σε μεγάλες αποστάσεις και δύσκολα τοπία».
Η μελέτη εντόπισε, μεταξύ άλλων, τα γενετικά στοιχεία μιας σημαντικής γενεαλογίας γαϊδάρων από την περιοχή του Λεβάντε (Levant – Μέση Ανατολή) που υπήρχε πριν από 2.200 χρόνια και είχε μεγάλη γενετική συμβολή στα γαϊδούρια της Ασίας. Γενικότερα, οι επιστήμονες βρήκαν ισχυρές ενδείξεις συχνών και σημαντικών διασταυρώσεων και διασταυρώσεων μεταξύ αρχαίων πληθυσμών γαϊδάρων.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Laerke Recht στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς στην Αυστρία, τα γαϊδούρια επέφεραν τεράστια διαφορά στην ικανότητα της ανθρωπότητας να μεταφέρει αγαθά σε μεγάλες αποστάσεις μέσω ξηράς λόγω της αντοχής και της ικανότητάς τους να μεταφέρουν βαριά φορτία.
«Ενώ ποτάμια όπως ο Ευφράτης και ο Τίγρης στη Μεσοποταμία και ο Νείλος στην Αίγυπτο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά βαρέων ή και χύδην εμπορευμάτων, τα γαϊδούρια σήμαιναν μαζική αύξηση και εντατικοποίηση των επαφών μέσω της ξηράς», λέει.
Ο Recht λέει ότι αυτό συνέπεσε με την αυξανόμενη χρήση του χαλκού κατά την τρίτη χιλιετία π.Χ. «Τα γαϊδούρια μπορούσαν να μεταφέρουν τον βαρύ χαλκό σε μεγάλες αποστάσεις και σε περιοχές όπου δεν μπορούσε να βρεθεί φυσικά (ή παρα μόνο σε πολύ μικρές ποσότητες), συμπεριλαμβανομένης της Μεσοποταμίας», λέει.
Αλλά τα γαϊδούρια και άλλα ιπποειδή άλλαξαν επίσης τον πόλεμο κατά την ίδια εποχή. «Αρχίσαμε να τους βλέπουμε μπροστά σε τροχοφόρα οχήματα να συμμετέχουν σε μάχες, καθώς και να παρέχουν μεταφορά για τις προμήθειες που απαιτούνται για έναν στρατό εισβολής», λέει ο Recht.
Τα γαϊδούρια εκτιμήθηκαν τόσο πολύ που εμφανίζονταν ακόμη και σε σημαντικές τελετουργίες. «Τόσο στην Αίγυπτο όσο και στη Μεσοποταμία, τα γαϊδούρια θεωρούνταν αρκετά σημαντικά για να ταφούν μαζί με ανθρώπους, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και με βασιλιάδες ή ηγεμόνες», λέει ο Recth. «Υπάρχουν επίσης παραδείγματα γαϊδάρων που έχουν θαφτεί από μόνα τους».
Με πληροφορίες από: το sciencenews.org, το archaeology.wiki/ και το hellasjournal.com
Για την επιστημονική δημοσίευση πατήστε ΕΔΩ .
