Σε ανάλυσή του το αμερικάνικο περιοδικό Politico σχολιάζει την σκληρή αντιμετώπιση του Βλαντίμιρ Πούτιν στις εθνοτικές μειονότητες που αντιδρούν στη μερική επιστράτευση για τον πόλεμο στην Ουκρανία τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι στις περιοχές αυτές προϋπήρχε δυσαρέσκεια για πολλούς και διάφορους λόγους, αλλά τώρα το ποτήρι μπορεί να ξεχειλίσει με κίνδυνο να υπάρξει μέχρι και απόσχιση κρατιδίων και περιοχών της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
«Γιατί παίρνετε τα παιδιά μας; Ποιος επιτέθηκε σε ποιον; Δεν είναι η Ρωσία που επιτέθηκε στην Ουκρανία;». Αυτά έλεγαν στους αστυνομικούς αγανακτισμένες γυναίκες έξω από ένα θέατρο στην πρωτεύουσα του Νταγκεστάν, Μαχατσκάλα, λόγια που έμειναν αναπάντητα.
Οι αστυνομικοί αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν, καθώς οι γυναίκες φώναζαν «Όχι στον πόλεμο».
Αυτό συνέβη τον περασμένο μήνα και η αντιπαράθεση μεταξύ εξοργισμένων μητέρων και Αστυνομίας στο Νταγκεστάν, μια ορεινή δημοκρατία εντός της πολυεθνικής Ρωσικής Ομοσπονδίας, έλαβε χώρα λίγο αφότου ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε μερική επιστράτευση. Η σκηνή καταγράφηκε σε βίντεο. Αλλού στην πόλη του βόρειου Καυκάσου, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών που κρατούσαν γκλομπ ήταν πιο έντονες με σπασμωδικές και σκληρές συλλήψεις.
Ορισμένες άλλες μειονοτικές περιοχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας, συμπεριλαμβανομένων των 22 εθνοτικών δημοκρατιών της, καθώς και άλλα απομακρυσμένα εδάφη ή κρατίδια έχουν ζήσει διαδηλώσεις κατά της επιστράτευσης τις τελευταίες εβδομάδες, τόσο μακριά όσο η πόλη Γιακούτσκ της Σιβηρίας, η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας των Σάχα και το Βλαδιβοστόκ στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας.
Russian mobilization hits minority regions to help Putin’s war in Ukraine. Muslim Caucasus region: Chechen in Chechnya, Dagestani in Dagestan, Crimean Tatars in Crimea, and Siberia, Russia.
“A shaheed (martyr) does not die for Putin!” #Russia #Ukraine pic.twitter.com/OmbPcaDcaw
— Herry Napitupulu (@HerryNapit) October 19, 2022
Τώρα φαίνεται ότι οι διαδηλώσεις έχουν καταλαγιάσει λόγω της καταστολής. «Οι άνθρωποι είναι πραγματικά φοβισμένοι και σιωπούν», λέει η Μαργαρίτα, μια ανεξάρτητη δημοσιογράφος που έχει ταξιδέψει πολύ στη Ρωσία και ζήτησε από το Politico να μην αποκαλυφθεί το επώνυμό της.
Ωστόσο, την ώρα που ο στρατός του Πούτιν παραπαίει μπροστά στη σκληρή και ευέλικτη ουκρανική αντίσταση, ο αριθμός των νεκρών στρατιωτών αυξάνεται και οι σοροί τους επιστρέφουν στην πατρίδα, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων στρατευμένων, αυτό που έχει απομείνει είναι ο θυμός και η δυσαρέσκεια, η οποία επιτείνει τα μακροχρόνια οικονομικά και τοπικά πολιτικά παράπονα στην περιφέρεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Πόσο καιρό οι άνθρωποι στις εθνοτικές δημοκρατίες και τα απομακρυσμένα εδάφη της Ρωσίας θα παραμείνουν ήσυχοι και υποταγμένοι, αναρωτιέται; Όχι για πολύ ακόμα υποψιάζεται ο ρωσικής καταγωγής πολιτικός επιστήμονας Σεργκέι Σουμλένι (Sergej Sumlenny), πρώην αρχισυντάκτης του ρωσικού RBC-TV.
Οι δημοκρατίες υποφέρουν εδώ και καιρό από την αυτοκρατορική κυριαρχία της Μόσχας – το ίδιο και τα εδάφη στην Άπω Ανατολή και τμήματα της απομακρυσμένης βόρειας Ρωσίας. Οι σπόροι μιας πιθανής εξέγερσης, ιδίως στον Βόρειο Καύκασο, τη Δημοκρατία των Σαχά και τον Μέσο Βόλγα, σπέρνονται, πιστεύει. Η αυξανόμενη οικονομική δυσπραγία και εξαθλίωση, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων μόνο προς όφελος της Μόσχας, η αδυναμία προώθησης της ανάπτυξης και των επενδύσεων, η απερίσκεπτη στάση απέναντι στη ρύπανση και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και η διακυβέρνηση που μεταβάλλεται από την καταστολή στην αμέλεια, όλα αυτά υποδαυλίζουν τη δυσαρέσκεια.
Τι θα μπορούσε να προκαλέσει πραγματική εξέγερση; «Θα μπορούσε να είναι μια μικρή σπίθα», λέει. «Κοιτάξτε τι προκάλεσε την αραβική άνοιξη, ένας Τυνήσιος πωλητής φρούτων αυτοπυρπολήθηκε για την αδικία. Ή κοιτάξτε το Ιράν τώρα: μπορεί να είναι κάτι όπως ο θάνατος μιας 22χρονης Κούρδισσας επειδή δεν φορούσε χιτζάμπ. Η εξέγερση συχνά πυροδοτείται από προσβολή που γίνεται αντιληπτή ως τέτοια. Έτσι, θα μπορούσε να είναι μια παραβίαση των θρησκευτικών κανόνων ή των τοπικών ηθών. Θα μπορούσε να είναι η επιστράτευση ανθρώπων που δεν θα έπρεπε να επιστρατεύονται. Ίσως ο θάνατος κάποιων από αυτούς στη μάχη», δήλωσε ο Σουμλένι.
Έχουν ήδη παρατηρηθεί κάποιες μικρές «σπίθες». Η πιο πρόσφατη αναλαμπή της αντίδρασης ήταν ένας πυροβολισμός το Σάββατο, ο οποίος φέρεται να έλαβε χώρα στην περιοχή Μπέλγκοροντ στη νοτιοδυτική Ρωσία, στα σύνορα με την Ουκρανία, όπου δύο νεοσύλλεκτοι, και οι δύο μη ρωσικής καταγωγής, άνοιξαν πυρ εναντίον άλλων κληρωτών, σκοτώνοντας 11 και τραυματίζοντας άλλους 15. Τον περασμένο μήνα, ένας ένοπλος πυροβόλησε έναν τοπικό αξιωματικό κατάταξης σε μια πόλη της Σιβηρίας, σε μια προφανή διαμαρτυρία για τη διαταγή επιστράτευσης του Πούτιν.
Η Μόσχα είναι εδώ και καιρό αγχωμένη για αυτές τις εσωτερικές ρωγμές.
Εφιαλτικό θέμα
Λίγους μήνες πριν ο Πούτιν εξαπολύσει την επίθεσή του στην Ουκρανία, ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σοϊγκού (Sergei Shoigu), στο Φόρουμ Xiangshan του Πεκίνου το 2019 και είπε: «Το χάος και η κατάρρευση της κρατικής υπόστασης γίνονται ο κανόνας. Αρκεί να θυμηθούμε τη Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ και τη Λιβύη», προειδοποιώντας ότι οι εξωτερικές πιέσεις σε συνδυασμό με τις εσωτερικές απειλές κινδυνεύουν να διασπάσουν τη Ρωσική Ομοσπονδία λόγω διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών γραμμών.
«Το Κρεμλίνο βλέπει τις περιφέρειες της χώρας ως εκμεταλλεύσιμους πόρους, αλλά και ως κάτι που πρέπει να κατασταλεί για να αποφευχθεί ο κατακερματισμός», σημειώνει ο Γιανούζ Μπουγκαΐσκι (Janusz Bugajski) στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα «Αποτυχημένο Κράτος – Ένας οδηγός για τη διάλυση της Ρωσίας».
«Καθ’ όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορικής της ιστορίας, οι ηγέτες της Ρωσίας έτρεφαν έναν νευρωτικό φόβο όχι μόνο για τους εχθρούς εκτός των συνόρων της αυτοκρατορίας, αλλά και για τους υποτελείς λαούς εντός αυτών», προσθέτει ο Μπουγκαΐσκι, αναλυτής στο Ίδρυμα Jamestown στην Ουάσινγκτον (Jamestown Foundation in Washington). Άλλοι παρατηρητές κατά τη διάρκεια των αιώνων έχουν σημειώσει ότι οι Ρώσοι, μάλλον όπως οι δυτικοί αποικιοκράτες με τις αφρικανικές και ασιατικές κτήσεις τους, είχαν την τάση να ρομαντικοποιούν τις αποικίες τους και ταυτόχρονα να τις φοβούνται.
Από το 1721 και μετά οι Τσάροι Ρομανόφ επέκτειναν τη Ρωσία με σφοδρότητα προς όλες τις κατευθύνσεις. Η επέκταση συνέπεσε με την παρακμή αντίπαλων γειτονικών δυνάμεων, όπως η Σουηδική Αυτοκρατορία, η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι Μπολσεβίκοι κληρονόμησαν από τους Ρομανόφ μια εκτεταμένη, δύστροπη και επαναστατημένη ρωσική αυτοκρατορία και αγωνίστηκαν για το πώς θα τη διοικούσαν καλύτερα σύμφωνα με τις κομμουνιστικές αρχές. Οι Ρομανόφ έβλεπαν την αυτοκρατορία τους ως αδιαίρετη, με τη Ρωσία ως το κυρίαρχο έθνος μέσα σε ένα μεγάλο βασίλειο. Ο Λένιν ήρθε σε ρήξη με αυτή την αποικιοκρατική προσέγγιση – τουλάχιστον επιφανειακά, τουλάχιστον επιφανειακά. Οι Σοβιετικοί επιδοκίμασαν την ιδέα της οικοδόμησης έθνους, αναθέτοντας σε κάθε επίσημα αναγνωρισμένη εθνική μειονότητα τη δική της επικράτεια για να εκπληρώσουν τις εθνικές προσδοκίες των μη Ρώσων, αλλά στην πραγματικότητα πρόσφεραν μόνο έναν μύθο αυτοδιοίκησης και μπλόκαραν κάθε πραγματική αυτονομία.
Όταν η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε, δεν ήταν μόνο οι μεγάλες συνιστώσες – δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης – όπως η Ουκρανία, οι χώρες της Βαλτικής και το Καζακστάν – που επιδίωξαν την ανεξαρτησία τους. Πολλές από τις μικρότερες δημοκρατίες της Ρωσίας και ακόμη και ορισμένα απομακρυσμένα κυρίως ρωσικά εδάφη, πόλεις και περιφέρειες χρησιμοποίησαν την πολιτική αναταραχή για να διεκδικήσουν ή να προσπαθήσουν να αποκτήσουν αυτονομία.
Το 1990, δεκατέσσερις από τις 22 δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας ανακήρυξαν τους εαυτούς τους κυρίαρχους και όταν γίνονταν διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Ομοσπονδίας, οι επικεφαλής αρκετών δημοκρατιών, συμπεριλαμβανομένου του Ταταρστάν, απαίτησαν από το νέο μετα-κομμουνιστικό ρωσικό Σύνταγμα να αναγνωρίσει την «κρατική τους κυριαρχία» καθώς και το δικαίωμα απόσχισης από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Η Τσετσενία αρνήθηκε να υπογράψει τη Συνθήκη Ομοσπονδίας και κήρυξε την ανεξαρτησία της, πυροδοτώντας έναν 18μηνο απελευθερωτικό πόλεμο.
Ο Πούτιν έχει μεθοδικά συμμορφώσει τις δημοκρατίες και τα κρατίδια και άλλα λεγόμενα ομοσπονδιακά υποκείμενα -περίπου 85 στο σύνολο-, συγκεντρώνοντας την κρατική εξουσία και τερματίζοντας για ένα διάστημα τις εκλογές για τοπικές κυβερνήσεις. Το 2002, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρωσίας έκρινε ότι η κυριαρχία της Ρωσικής Ομοσπονδίας θα υπερισχύει οποιασδήποτε δήλωσης κυριαρχίας από τις δημοκρατίες ή άλλα ομοσπονδιακά υποκείμενα. Οι περιφερειακές Αρχές έχουν αποδυναμωθεί μέσω της φορολογικής μεταρρύθμισης και του ευνουχισμού του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας, της άνω βουλής του κοινοβουλίου.
Οι εκλογές για τοπικές κυβερνήσεις επανήλθαν το 2012, αλλά κάθε υποψήφιος που θέλει να πάρει μέρος πρέπει να έχει την υποστήριξη του Κρεμλίνου και ο Πούτιν μπορεί να απολύει και να διορίζει περιφερειακούς επικεφαλής κατά βούληση.
Υπάρχουν όμως ενδείξεις αυξανόμενης περιφερειακής απογοήτευσης – ιδίως στην Άπω Ανατολή. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι εξεπλάγησαν σαφώς το 2020 από τις πολύμηνες διαδηλώσεις κατά του Κρεμλίνου στο Χαμπάροφσκ, 30 χιλιόμετρα από τα σύνορα Κίνας – Ρωσίας, όπου οι ντόπιοι αντέδρασαν οργισμένα στη σύλληψη με ποινικές κατηγορίες ενός δημοφιλούς κυβερνήτη και πολιτικού αουτσάιντερ, του Σεργκέι Φουργκάλ.
Δύο χρόνια νωρίτερα, το 2018, το Κρεμλίνο γνώρισε μια σειρά από εκλογικές αποτυχίες σε περιφερειακές και κοινοβουλευτικές εκλογές, μεταξύ άλλων στο Χαμπάροφσκ, τη Σιβηρία και την κεντρική Ρωσία, όταν οι υποψήφιοι του κυβερνώντος κόμματος «Ενωμένη Ρωσία» του Πούτιν έχασαν από αντιπάλους του αντι-δυτικού Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος και του Κομμουνιστικού Κόμματος, που θεωρητικά συμμετείχαν στις εκλογές για να δώσουν μια επίφαση νομιμότητας. Οι ντόπιοι ψήφισαν με την τακτική «οποιοσδήποτε εκτός από τον Πούτιν».
Το Κρεμλίνο αντιλαμβάνεται τους κινδύνους από την έξαρση του εθνικισμού μεταξύ των εθνοτικών ομάδων της Ομοσπονδίας, απαγορεύοντας και χαρακτηρίζοντας ως εξτρεμιστική κάθε οργάνωση που προωθεί τα εθνικά δικαιώματα, την ανεξαρτησία ή την αυτονομία, όπως η Μπάσκορτ (Bashkort) η οποία επιδιώκει να προστατεύσει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των Μπασκίρ. Στις 11 Οκτωβρίου, ο Σαμίλ Αμανγκίλντιν (Shamil Amangildin ) κάλεσε τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι (Volodymyr Zelensky) να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Μπασκορτοστάν (Bashkortostan).
Το 2021 το ρωσικό υπουργείο Δικαιοσύνης ανέστειλε τις δραστηριότητες του Παν – Ταταρικού Δημόσιου Κέντρου του Ταταρστάν (Tatarstan’s All-Tatar Public Center) «λόγω των εξτρεμιστικών δραστηριοτήτων του». Κύκλοι του Κρεμλίνου εξοργίστηκαν φέτος, αφού το Φόρουμ των Ελεύθερων Κρατών της Ρωσίας (Free Nations of Russia Forum), μια οργάνωση – ομπρέλα που υποστηρίζει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, πραγματοποίησε συναντήσεις στην Ευρώπη και παρουσίασε έναν χάρτη της Ρωσίας χωρισμένο σε 34 κράτη, τα οποία, σύμφωνα με το φόρουμ, θα πρέπει να σχηματίσουν μια νέα «Κοινοπολιτεία Κρατών της Ελεύθερης Ρωσίας».
Η δυσαρέσκεια προς τη Μόσχα φαίνεται ότι επιδεινώθηκε από τη διαταγή επιστράτευσης του Πούτιν, την πρώτη στη Ρωσία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία επιβλήθηκε με πιο έντονο, αν όχι με υπερβολικό ζήλο, στην περιφέρεια, στις εθνοτικές δημοκρατίες και τα κρατίδια, με αξιωματικούς στρατολόγησης που κάλεσαν ακόμη και άνδρες που δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής.
Τα κανάλια του Telegram είναι γεμάτα από παράπονα για την επιστράτευση. Δεκάδες χιλιάδες νέοι άνδρες έχουν φύγει για να γλιτώσουν από την επιστράτευση, πολλοί από αυτούς προέρχονται από μη ρωσικές εθνοτικές ομάδες. Και οι παρατηρητές στη Γεωργία και σε γειτονικά κράτη της κεντρικής Ασίας λένε ότι πολλοί από τους στρατευμένους, ορισμένοι μουσουλμάνοι, είναι διαφορετικοί από το πρώτο κύμα των Ρώσων αρνητών πολέμου – είναι λιγότερο ιδεολόγοι, πιο χαμένοι και πιο θυμωμένοι, πιο πιθανή λεία για στρατολόγους από βίαιες ισλαμιστικές και αυτονομιστικές ομάδες, λένε.
Τον περασμένο μήνα, ο στρατηγός εν αποστρατεία Μπεν Χότζες (Ben Hodges), πρώην διοικητής του αμερικανικού στρατού στην Ευρώπη και βετεράνος του Ιράκ και του Αφγανιστάν, δήλωσε ότι η Δύση θα πρέπει να προετοιμαστεί για τη διάλυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας μέσα στα επόμενα τέσσερα ή πέντε χρόνια. «Δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αυτό το ενδεχόμενο», δήλωσε στο Times Radio.
Ο Σουμλένι συμφωνεί με την πρόβλεψη του στρατηγού και λέει ότι ο πόλεμος του Πούτιν κινδυνεύει να διαλύσει ακούσια τη Ρωσία. «Οι πλουσιότερες δημοκρατίες, όπως το Ταταρστάν, έχουν κουραστεί να χάνουν υλικά επειδή ό, τι παράγουν γεμίζει τα ταμεία του Κρεμλίνου και όχι τα δικά τους. Οι μικρότερες, εξαθλιωμένες, που δεν έχουν ποτέ αναπτυχθεί πραγματικά και είναι αρκετά απελπισμένες, θα μπορούσαν να αρχίσουν να αισθάνονται ότι αυτή είναι η στιγμή να αποσχιστούν και ότι ίσως μπορούν να διευθύνουν τα πράγματα λίγο καλύτερα», είπε.
Οι περιφερειακές ελίτ μπορεί να αρχίσουν να υπολογίζουν ότι η Μόσχα δεν είναι σε θέση να τις εμποδίσει να αποσχιστούν, λέει. «Μόλις ξεκινήσει, θα μπορούσε να ξετυλιχτεί γρήγορα», πρόσθεσε. Οι αναλυτές του Κρεμλίνου επισημαίνουν τις προβλέψεις διάσπασης από δυτικούς αναλυτές και αξιωματούχους ως απόδειξη ότι η Δύση σχεδιάζει να διαλύσει τη Ρωσία. Αλλά, στην πραγματικότητα, οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνονται απογοητευμένοι από το ενδεχόμενο διάσπασης της πυρηνικά οπλισμένης Ρωσίας, φοβούμενοι το χάος που θα εξαπέλυε και το ενδεχόμενο αποσταθεροποίησης των γειτονικών κρατών.
Αυτό συνέβη και με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι δυτικοί ηγέτες προτίμησαν το status quo και αποδοκίμαζαν την Ουκρανία και άλλες χώρες που αποσχίστηκαν. «Οι Αμερικανοί δεν θα υποστηρίξουν όσους επιδιώκουν την ανεξαρτησία προκειμένου να αντικαταστήσουν μια μακρόχρονη τυραννία με έναν τοπικό δεσποτισμό. Δεν θα βοηθήσουν εκείνους που προωθούν έναν αυτοκτονικό εθνικισμό βασισμένο στο εθνοτικό μίσος», δήλωσε ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους (George Bush) σε μια διαβόητη ομιλία του 1991 στην Ουκρανία, που πήρε το παρατσούκλι «Ο λόγος του Κοτόπουλου του Κιέβου» («Chicken Kyiv speech»).
Μια περαιτέρω αποκάλυψη αυτού που έχτισαν οι τσάροι και οι μπολσεβίκοι θα πυροδοτούσε καμπανάκια κινδύνου τόσο στις δυτικές πρωτεύουσες όσο και στη Μόσχα.
- Διαβάστε αναλυτικά το άρθρο του δημοσιογράφου Jamie Dettmer του αμερικάνικου περιοδικού Politico με τίτλο «Russia’s breaking point: Putin pushes restive regions to the brink» στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ
