Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.), αποτελούν ειδική κατηγορία αυτοδιοικούμενων οργανισμών οι οποίοι κατοχυρώνονται στο ισχύον Σύνταγμα με το μακροσκελές άρθρο 102, το οποίο αποτελεί το θεμελιώδες πλαίσιο λειτουργίας και παρέμβασής της, ως κρίσιμου θεσμού διακυβέρνησης της χώρας μας.
Ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορεί να αποτελέσει αντίδοτο στις μεγάλες παθογένειες του κράτους, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, όταν σε κρίσιμες στιγμές της έχει ζητηθεί, έχει ανταποκριθεί άμεσα και αποτελεσματικά (covid 19, ενεργειακή κρίση, δομές αλληλεγγύης κλπ).
Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει η κυβέρνηση να την αντιμετωπίζει ως ισότιμο και αυτοτελή συνομιλητή, ως ίσο και συχνά τον πλέον αποτελεσματικό εταίρο άσκησης δημόσιας διοίκησης και πολιτικών. Σήμερα, δυστυχώς, αντιμετωπίζεται ως ο τελευταίος τροχός της αμάξης, ως εντολοδόχος κάθε κυβέρνησης (αντί της κοινωνίας) και χώρος κακοδιοίκησης.
Ταυτόχρονα, οι δήμαρχοι και τα δημοτικά συμβούλια, λογίζονται από το κράτος, ως επαίτες προς τους εκάστοτε υπουργούς για εξασφάλιση χρηματοδοτήσεων κι ακόμα χειρότερα προς κύκλους και άτομα που τους επηρεάζουν, θεσμικά ή μη, κινούμενοι στη μεθόριο μεταξύ αγοράς και κρατικών δομών μόχλευσης των χρηματοδοτικών πόρων.
Δυστυχώς σήμερα η κυβέρνηση απαξιώνει την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Βλέπει τους δημάρχους, και κατ΄ επέκταση τις τοπικές κοινωνίες που εκπροσωπούν, ως επαίτες απολαβής των απολύτως αναγκαίων για τη λειτουργία τους. Κι ακόμα χειρότερα, σαν επαίτες κύκλων και παραγόντων που ασκούν επιρροή στα αρμόδια υπουργεία, θεσμικά ή μη, κινούμενοι στη μεθόριο μεταξύ αγοράς και κρατικών δομών μόχλευσης των οικονομικών πόρων.
Για να αλλάξει η εικόνα και η ουσία απαιτούνται τομές, ριζικές αλλαγές, νομοθετικές πρωτοβουλίες. Γενναιότητα και εμπιστοσύνη από την κυβέρνηση προς ένα χώρο που μέχρι σήμερα τον απαξιώνει συστηματικά, ώστε να τον κρατά (κατά το δυνατόν) ελεγχόμενο.
Μια αυτόνομη τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης στην κοινωνική πρόοδο και στη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, συμβάλλοντας καθοριστικά στην επίλυση χρόνιων και σημαντικών προβλημάτων που μας «τυραννούν» ως πολίτες.
Βασικοί βραχίονες μιας αυτοδύναμης και κοινωνικά αποτελεσματικής αυτοδιοίκησης αποτελούν:
1. Η οικονομική αυτοδυναμία των δήμων, η οποία θα προέλθει με επιπλέον – και απ’ ευθείας – πόρους στους δήμους:
α. από τμήμα της έμμεσης φορολογίας (23 φόροι στα ακίνητα) που προκύπτει από κάθε συμβολαιογραφική πράξη μεταβίβασης ακινήτου και το ποσό αυτό, αντί του κεντρικού ταμείου, να κατευθύνεται στον οικείο δήμο
β. Από τη μεταβίβαση μέρους των εσόδων που προκύπτουν από άλλες πολεοδομικές πράξεις (τακτοποιήσεις ημιυπαιθρίων, αυθαίρετων κλπ) προς τον οικείο δήμο
γ. Από την παραχώρηση τμήματος του ΦΠΑ (πχ εστίαση, λιανεμπόριο) στους δήμους, κάτι που μπορεί παράλληλα να οδηγήσει στην αύξηση εισπραξιμότητας και ακολούθως στη δυνατότητα μείωσης των γενικών συντελεστών του (24%, 13%, 6%)
δ. Από την αύξηση των θεσμοθετημένων ετήσιων χρηματοδοτήσεων για τη βασική λειτουργία των δήμων και τις αναγκαίες τοπικές επενδύσεις (ΚΑΠ και ΠΔΕ αντίστοιχα) και από τη μεταρρύθμιση του συστήματος καταβολής τους, με βάση, πέρα από τον επίσημο πληθυσμό των δήμων (εθνική απογραφή), κι επιπλέον σημαντικά κριτήρια, όπως
- η χωρική έκτασή τους,
- η εποχική πληθυσμιακή αύξηση,
- τα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους (νησιωτικότητα, ορεινότητα, συγκοινωνιακή σύνδεση με το μητροπολιτικό κέντρο),
- το μήκος του οδικού δικτύου και το μήκος των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης,
- η συμμετοχή της τοπικής οικονομίας στην οικονομική ζωή της χώρας (ως ποσοστό του ΑΕΠ),
- το επίπεδο υποδομών, κοινωνικών υπηρεσιών και συμμετοχής στην εργασία (ύψος ανεργίας),
- η δυνατότητα άντληση τοπικών πόρων,
- οι ανάγκες αντιμετώπισης των σύγχρονων κλιματικών κινδύνων, κ.α.
ε) Αυτόματη απόδοση του Τέλους Διαμονής Παρεπιδημούντων (τέλος διανυκτέρευσης σε ξενοδοχεία, σε οικίες που μισθώνονται μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών κλπ) στους δήμους εγκατάστασης των καταλυμάτων.
2. Η διαχείριση των αποβλήτων από τους ίδιους τους Δήμους.
Οφείλει η κυβέρνηση να υλοποιήσει την ομόφωνη και νομοτεχνικά τεκμηριωμένη πρόταση των συλλογικών οργάνων των δημάρχων της χώρας (ΠΕΔΑ-ΚΕΔΕ) για διαχείριση των στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) της Αττικής και κάθε περιοχής της χώρας από φορείς λειτουργίας (ΦΟΔΣΑ/ΕΔΣΝΑ) που διοικούνται αποκλειστικά από τους ίδιους τους Δήμους.
Σκοπός είναι η περιβαλλοντική προστασία (δραστικός περιορισμός της ταφής απορριμμάτων) και η βιώσιμη ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας, με παραγωγή προϊόντων αξίας και τελικά την ανάπτυξη μιας νέας «πράσινης» οικονομίας, με τόνωση της εργασίας.
Όχι από την περιφέρεια, όχι από την κυβέρνηση.
Με τιμολογιακή πολιτική δίκαιη και αναλογική προς τα αποτελέσματα ουσιαστικής προώθησης της ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή (ΔσΠ). Επιβραβεύοντας τις καλές πρακτικές και τα απτά αποτελέσματα των δήμων (δηλαδή των πολιτών) στο μέτωπο του εθνικού στόχου της μείωσης της ταφής απορριμμάτων (χωματερές, ΧΥΤΑ κλπ), αντί της οριζόντιας χρέωσης του υπέρογκου κόστους χωρίς κριτήρια.
Είναι καταστροφικές για το περιβάλλον, την υγεία, την κοινωνία και την οικονομία, οι «επενδύσεις» που εξυπηρετούν μόνο συγκεκριμένα συμφέροντα, τα οποία φωτογραφικά τις «αναλαμβάνουν», φορτώνοντας το δυσβάσταχτο κόστος στους δήμους και στους πολίτες, με μακροχρόνιες και αναπόδραστες δεσμεύσεις παραγόμενων σκουπιδιών και τιμών ταφής τους.
3. Θεσμικές παρεμβάσεις για τη δημόσια υγεία και την κοινωνική στήριξη, ώστε οι δήμοι να ανταποκρίνονται πλήρως, και σε διάρκεια, στις ανάγκες των πολιτών.
Η θεσμοθέτηση και οικονομική υποστήριξη για τη θεμελίωση οργανωμένων πολιτικών πρόληψης υγείας και κοινωνικής φροντίδας, από τις υπηρεσίες και τους φορείς του α΄βαθμού αυτοδιοίκησης, που θέλει και μπορεί να σταθεί αποτελεσματικά στο πλευρό των πλέον αδύναμων συμπολιτών μας, ο αριθμός των οποίων αυξάνεται δραματικά.
Δομές των δήμων (δημοτικά ιατρεία, ψυχολογική υποστήριξη, σχολές γονέων, πρωτοβουλίες αλληλεγγύης, εντός και εκτός ορίων τους) για την πρόληψη και προαγωγή της ατομικής και δημόσιας υγείας, καλύπτοντας εν μέρει χρόνια ελλείμματα στη δομή του δημόσιου συστήματος υγείας, κατοχυρώνοντας βασικά ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα και ιδιαίτερα για την κοινωνική φροντίδα και μέριμνα ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά:
- στη βελτίωση της ατομικής συμπεριφοράς στα θέματα μακροχρόνιας φθοράς της υγείας
- στην αποσυμφόρηση των δημόσιων νοσοκομείων (ΕΣΥ)
- στην προαγωγή του γενικού επιπέδου υγείας των πολιτών, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το προσδόκιμο ζωής.
4. Απλοποίηση διαδικασιών ελέγχου διαφάνειας των δήμων και κατάργηση αποκεντρωμένης διοίκησης.
Απλοποιημένες διαδικασίες ελέγχου των δαπανών των δήμων, ενός κόμβου ελέγχου (π.χ. μόνο από το ελεγκτικό συνέδριο) με προϋπόθεση τη σύσταση και λειτουργία σε όλους τους Δήμους της υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί ένας κρατικός υπάλληλος της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, λειτουργώντας ως απεσταλμένος κομισάριος, να «ελέγχει» τη νομιμότητα των αποφάσεων ενός δημοτικού συμβουλίου, προκαλώντας σε αρκετές περιπτώσεις, σκόπιμες καθυστερήσεις ή ακόμη και τη ματαίωση σημαντικών πρωτοβουλιών και έργων των εκλεγμένων θεσμικών οργάνων και των αρμόδιων υπηρεσιών τους.
5. Ψηφιακός μετασχηματισμός
Απαιτούνται, όχι μόνο, καινοτόμες πολιτικές και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και ενίσχυση των Ο.Τ.Α με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, προκειμένου να υλοποιηθεί με επιτυχία ο ψηφιακός μετασχηματισμός, εφαρμόζοντας μέτρα που να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις και στις ευκαιρίες της νέας ψηφιακής εποχής.
6. Αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων
Η αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων θα πρέπει να προκύπτει από συγκεκριμένη κατανομή (πχ πληθυσμιακά, χωροταξικά, αναπτυξιακά κριτήρια) και όχι με προτεραιότητα ταχύτητας ή κομματικής «προτίμησης» κάθε δημάρχου, όπως πολλές φορές συμβαίνει σήμερα. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας και των εξαρχής “κλειδωμένων” χρηματοδοτήσεων για κάθε δήμο, με βάση αντικειμενικά κριτήρια. Το μοντέλο άντλησης και κατανομής των χρηματικών πόρων της παρούσας κυβέρνησης έχει αποτύχει παταγωδώς σε πολλές περιπτώσεις (Πρόγραμμα Αντ. Τρίτσης, χρηματοδοτήσεις περιφέρειας, ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης κ.ο.κ).
7. Ευρωπαϊκός Χάρτης Τοπικής Αυτονομίας
Η χώρα μας, δυστυχώς, δεν αξιοποιεί τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας που έχει κυρωθεί εδώ και δεκαετίες από το κοινοβούλιο (Ν. 1850/1989) και ισχύει ως σήμερα.
Ενδεικτικά:
- το άρθρο 6 που ορίζει ότι οι Ο.Τ.Α. πρέπει να δύνανται να καθορίζουν οι ίδιοι τις εσωτερικές διοικητικές δομές τις οποίες επιθυμούν να έχουν, προκειμένου να τις προσαρμόζουν στις ειδικές ανάγκες τους, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή αποτελεσματική διαχείριση,
- το άρθρο 9 του Χάρτη που προβλέπει τη μεταφορά πόρων προς άσκηση των ανατιθέμενων στους Ο.Τ.Α.. αρμοδιοτήτων.
Με τη φιλοσοφία των αρχών της εγγύτητας και της επικουρικότητας, μπορούμε να επιλύσουμε πολλά από τα χρόνια και πιεστικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία.
Απαιτούνται:
- Θεσμικές παρεμβάσεις που θα σηματοδοτούν ένα πραγματικό αυτοδιοίκητο, το οποίο δεν θα καταστρατηγείται από τους αρμούς της κεντρικής εξουσίας και, ιδιαίτερα, από τις διαθέσεις της εκάστοτε κυβέρνησης.
- Θεσμικές παρεμβάσεις που θα παραχωρήσουν στους δήμους αρμοδιότητες ταυτόχρονα με την αντίστοιχη χρηματοδότηση για την υλοποίηση τους.
- Θεσμικές παρεμβάσεις που θα ανακόψουν και θα περιορίσουν στο ελάχιστο τη νοσηρότητα ενός κράτους κακόβουλων εξαρτήσεων, μακροχρόνιων παθογενειών, πελατειακών σχέσεων και κομματικών «στρατών», που υπηρετούν τον εαυτό τους αντί την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων και την κοινωνία.
Αξίζουμε μια τοπική αυτοδιοίκηση, αυτόνομη και απελευθερωμένη από τους, παλαιοκομματικής νοοτροπίας, εκβιασμούς της (κάθε) κυβέρνησης και τις ενίοτε αντιδραστικές επιταγές των συγκεντρωτικών και απρόσωπων δομών της κρατικής κεντρικής εξουσίας προς τις τοπικές κοινωνίες.
Αποτελεί χρέος των καιρών μας, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να κάνουμε πράξη αυτές τις σημαντικές αλλαγές, οι οποίες επιτάσσουν όσο ποτέ άλλοτε να διαμορφώσουν μία νέα, μία αναγκαία πολιτική και κοινωνική μεταρρύθμιση.
Για μία Τοπική Αυτοδιοίκηση που μπορεί να αποτελέσει πυλώνα επίλυσης κρίσιμων προβλημάτων.
Για μία Αυτόνομη και Ισχυρή Τοπική Αυτοδιοίκηση, ασπίδα για τον πολίτη και την κοινωνία.
Είναι στο χέρι μας να το πετύχουμε και να το κάνουμε πράξη!
* Ο Ξένος Μανιατογιάννης είναι δήμαρχος Βριλησσίων
