Ο Βλαντίμιρ Πούτιν ήταν κύριος των πάντων στη Ρωσία. Μετά εισέβαλε στην Ουκρανία. Για πρώτη φορά εδώ και δύο δεκαετίες, οι αντίπαλοι του Ρώσου προέδρου πιστεύουν ότι είναι πιο πιθανό να αποχωρήσει στο εγγύς μέλλον, αν και διαφωνούν σχετικά με το πώς θα εξελιχθεί τελικά το παιχνίδι, ποιος θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει και πότε.
Πολλά εξαρτώνται από την πορεία ενός πολέμου που στρέφεται εναντίον του και υπονομεύει τον «αέρα του αήττητου».
Τις τελευταίες εβδομάδες, εσωτερικές διαμάχες στο Κρεμλίνο έχουν δει το φως της δημοσιότητας, με τους αξιωματούχους να επικρίνουν δημόσια ο ένας τον άλλον και την ανώτατη στρατιωτική διοίκηση της Μόσχας, καθώς οι αποδυναμωμένες ρωσικές δυνάμεις αναγκάζονται να υποχωρήσουν μετά από ταπεινωτικές ήττες στην Ουκρανία, και καθώς μια τσακισμένη, αντιδημοφιλής επιστράτευση αποτυγχάνει.
Ανώτατα στελέχη φαίνεται τώρα να αγωνίζονται για να επωφεληθούν από το μεταβαλλόμενο πολιτικό τοπίο.
Οι παρατηρητές του Κρεμλίνου υποστηρίζουν ότι οι δημόσιες εκδηλώσεις διαφωνίας από μέλη της ρωσικής ελίτ -συμπεριλαμβανομένου του Τσετσένου ηγέτη Ραζμάν Καντίροφ και του αφεντικού της παραστρατιωτικής οργάνωσης Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν– είναι άνευ προηγουμένου.
Ο Μιχαήλ Κασιάνοφ, πρωθυπουργός του Πούτιν από το 2000 έως το 2004, προβλέπει ότι η παραμονή του προέδρου στην εξουσία θα μπορούσε ξαφνικά να ανατραπεί.
«Σε τρεις ή τέσσερις μήνες πιστεύω ότι θα υπάρξει μια κρίσιμη αλλαγή» είπε ο Κασιάνοφ, ο οποίος τώρα ζει εξόριστος, στο Sky News στις 30 Σεπτεμβρίου.
Άλλοι αντίπαλοι του Πούτιν δεν είναι τόσο απόλυτοι ως προς το χρονοδιάγραμμα, αλλά, με τις επικρίσεις και την κριτική των στρατιωτικών διοικητών της Ρωσίας να αυξάνονται, αισθάνονται ότι ο πόλεμος σηματοδοτεί μια καμπή, ελπίζοντας στην αρχή του τέλους για τον νεότερο «τσάρο» της Ρωσίας.
«Μπορεί να το αποφύγει; Δεν ξέρω», είπε στο Politico ο εξόριστος Ρώσος και εξέχων επικριτής του Πούτιν, Μιχαήλ Χοντορκόφσκι.
Χάρη στην αντίσταση της Ουκρανίας και τα λάθη της Ρωσίας με τις άστοχες τακτικές στο πεδίο της μάχης, οι γνώστες του Κρεμλίνου και άλλοι μεγάλοι πολιτικοί παράγοντες φαίνεται να σκέφτονται τη ζωή μετά τον Πούτιν, πρόσθεσε.
Ο Χοντορκόφσκι πιστεύει ότι αυτό εξηγεί γιατί ορισμένοι γνώστες του Κρεμλίνου αναζητούν τα φώτα της δημοσιότητας -ιδίως ο Καντίροφ και ο Πριγκόζιν, συνήθως στενοί σύμμαχοι του Ρώσου ηγέτη. Έχουν εξαπολύσει αιχμές κατά των στρατιωτικών διοικητών της Ρωσίας, ανδρών που περιφρονούν, χαρακτηρίζοντάς τους «στρατηγούς εν καιρώ ειρήνης».
Ως ηγέτες ενός «πολεμικού κόμματος» προτρέπουν για πιο άγρια δράση στην Ουκρανία. Και οι δύο άνδρες φροντίζουν να φαίνονται πιστοί, αλλά ο Χοντορκόφσκι υποπτεύεται ότι παίζουν διπλό παιχνίδι.
«Ο Πριγκόζιν βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Πούτιν σήμερα. Αλλά ετοιμάζεται και για τη ζωή μετά τον Πούτιν. Και χτίζει μια σχέση με τον Καντίροφ», είπε ο Χοντορκόφσκι.
Ο Πριγκόζιν έχει αλλάξει το modus operandi του. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, για πρώτη φορά παραδέχτηκε ότι ίδρυσε την Ομάδα Wagner, τη ρωσική παραστρατιωτική ομάδα που κατηγορείται ότι διέπραξε κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αφρική, τη Συρία και την Ουκρανία για λογαριασμό του Κρεμλίνου. Αυτή είναι μια εκπληκτική παραδοχή, δεδομένου ότι έχει κάνει μήνυση σε μέσα ενημέρωσης στο παρελθόν επειδή τον κατονόμασαν ως αφεντικό της οργάνωσης.
Τώρα παρουσιάζεται ως κάποιος που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ως στρατιωτικός διοικητής και, ενόψει των αντεπιθέσεων της Ουκρανίας γύρω από το Χάρκοβο και τη Χερσώνα, επικροτεί τον Καντίροφ για τις εκκλήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για «πιο δραστικά μέτρα», συμπεριλαμβανομένης της κήρυξης στρατιωτικού νόμου στις συνοριακές περιοχές της Ρωσίας και «χρήση πυρηνικών όπλων χαμηλής απόδοσης».
Ο Πριγκόζιν έχει επίσης υποστηρίξει την έκκληση του Καντίροφ να τιμωρηθούν οι διοικητές, να αφαιρεθούν οι βαθμοί και τα μετάλλιά τους και να σταλούν στο μέτωπο.
«Όμορφα, Ραμζάν, συνέχισε έτσι. Αυτοί οι τραμπούκοι θα πρέπει να μεταφερθούν στην πρώτη γραμμή ξυπόλητοι με πολυβόλα», είπε ο Πριγκόζιν σε μια ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το σημαντικό είναι ότι και οι δύο απέφυγαν να κατηγορήσουν άμεσα τον Πούτιν. Αυτό, όμως, μπορεί να εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Κρεμλίνου, κατηγορώντας τον στρατό και εκτρέποντας την οργή από τον Πούτιν, λένε Ρώσοι εξόριστοι και δυτικοί αναλυτές. Άλλωστε, ούτε ο ίδιος ο Πούτιν δεν συγκρατήθηκε από το να επικρίνει το υπουργείο Άμυνας -την περασμένη εβδομάδα το αποδοκίμασε για κακή διαχείριση της εντολής επιστράτευσης και για συγκέντρωση φοιτητών.
Είναι αξιοσημείωτο ότι το Κρεμλίνο δεν επέπληξε ούτε τον Πριγκόζιν ούτε τον Καντίροφ, ο οποίος την περασμένη εβδομάδα ανακοίνωσε με χαρά ότι είχε προαχθεί στον βαθμό του στρατηγού.
Μετά το αίτημα του Καντίροφ για κλιμάκωση, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, σημείωσε σε ήπιους τόνους στους δημοσιογράφους στη Μόσχα ότι «οι αρχηγοί των περιφερειών έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν την άποψή τους».
Υπάρχει κάποια υποψία ότι είναι χρήσιμο για τον Πούτιν ο Καντίροφ και ο Πριγκόζιν να ζητούν ολοένα και πιο ακραίες ενέργειες, προκειμένου να κάνουν τους δυτικούς ηγέτες να σκεφθούν ότι «μια Ρωσία χωρίς Πούτιν θα μπορούσε να σημαίνει μια Ρωσία του Καντίροφ και του Πριγκόζιν».
Ο Λεονίντ Βολκόφ, επικεφαλής του επιτελείου του Αλεξέι Ναβάλνι, του φυλακισμένου ηγέτη της αντιπολίτευσης, περιγράφει τον Πριγκόζιν ως «τον πιο επικίνδυνο εγκληματία στο περιβάλλον του Πούτιν».
Ωστόσο, όποιος επιτίθεται στον Πριγκόζιν φαίνεται να ακροβατεί σε τεντωμένο σκοινί. Βρίσκεται μόνο ένα μικρό βήμα μακριά από την επίθεση στους στρατηγούς της Ρωσίας και τον υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου για τις καταστροφικές ήττες, μέχρι την κριτική του ανθρώπου που τους διόρισε, του Πούτιν. Τον περασμένο μήνα, ο Πεσκόφ προειδοποίησε ότι «οι κρίσιμες απόψεις βρίσκονται επί του παρόντος εντός του πλαισίου του νόμου… η γραμμή είναι πολύ λεπτή».
Ο ειδησεογραφικός ιστότοπος Meduza ανέφερε πρόσφατα ότι τα ανερχόμενα αστέρια Alexey Dyumin, ο κυβερνήτης της Τούλα, και ο Dmitry Mironov, πρώην επικεφαλής της περιοχής Yaroslavl και βοηθός του Πούτιν, υποστηρίζουν αθόρυβα τον Καντίροφ και τον Πριγκόζιν.
Ο πόλεμος «έθεσε σε κίνηση μια δημόσια κούρσα διαδόχων», σημείωσε ο Ρώσος δημοσιογράφος Αντρέι Πέρτσεφ. «Τα τελευταία χρόνια, οι πολιτικοί ελιγμοί στη Ρωσία κρατήθηκαν στη σκιά, αλλά σε αυτή τη νέα εποχή οι δυνατές διακηρύξεις και οι πολιτικές χειρονομίες μεγάλης εμβέλειας γίνονται και πάλι ο κανόνας», έγραψε σε μια πρόσφατη ανάλυση για το Carnegie Endowment.
Ο πρώην πρόεδρος και πρώην πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ, κάποτε πρόθυμος να εμφανιστεί ως εκσυγχρονιστής με κλίση στη Δύση, εκπέμπει απειλές για αίμα, καταγγέλλοντας το ΝΑΤΟ.
Ο πρόεδρος της Κρατικής Δούμας, Vyacheslav Volodin, έχει επίσης φέρει τον εαυτό του περισσότερο στο προσκήνιο. Το ίδιο και ο πρώτος αναπληρωτής αρχηγός του προσωπικού, Σεργκέι Κιριγιένκο. Κάποτε πρωθυπουργός και μειλίχιος λειτουργός, που συνήθως αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας, έχει κάνει βόλτες γύρω από το Ντονμπάς φορώντας χακί.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι βασικοί «παίκτες» για τη διαδοχή, που παραμένουν σιωπηλοί και απουσιάζουν από τα κοινά.
Σε αυτούς περιλαμβάνονται ο διευθυντής της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών FSB της Ρωσίας, Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ, και ο Βίκτορ Ζολότοφ, επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς και ένας από τους ισχυρότερους αξιωματούχους ασφαλείας.
Η Εθνική Φρουρά αποτελείται από εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών αστυνομικών μονάδων και των δυνάμεων ταχείας αντίδρασης.
Ο Ζολότοφ και ο Πούτιν δούλεψαν μαζί στην Αγία Πετρούπολη τη δεκαετία του 1990, αλλά ο Ζολότοφ είναι επίσης γνωστό ότι ήταν κοντά στον Καντίροφ. Το γιατί μένουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας δεν είναι ξεκάθαρο και ορισμένοι αναλυτές αναρωτιούνται αν απλώς προετοιμάζονται για ένα πιθανό πρόβλημα στο μέλλον.
Νωρίτερα αυτό το έτος, η υπηρεσία πληροφοριών της Ουκρανίας ισχυρίστηκε ότι ο αρχηγός κατασκοπείας της FSB μπορεί να ήταν μέρος μιας ομάδας που σχεδίαζε πραξικόπημα.
Ωστόσο, ορισμένοι αναλυτές είναι δύσπιστοι ότι η εξουσία του Πούτιν εξαφανίζεται. «Πιστεύω ότι υπάρχει ένα στοιχείο ευσεβούς πόθου», λέει η Emily Ferris, Ρωσίδα ειδικός στο Royal United Services Institute της Βρετανίας. «Θα ήταν συνετό. Αλλά δεν ξέρω πραγματικά τον βαθμό στον οποίο είναι σε θέση να κάνουν σχέδια. Ο Πούτιν πάντα ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό ως μια στρατηγική διαίρει και βασίλευε», προσθέτει.
Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι μια εσωτερική διαμάχη για την εξουσία βρίσκεται σε εξέλιξη, με δύο κύριες συμμαχίες να σχηματίζονται: ένα «πολεμικό κόμμα» με επικεφαλής τους Καντίροφ και Πριγκόζιν και μια αντίπαλη φατρία που αποτελείται από τις υπηρεσίες ασφαλείας, τον Σοϊγκού και τον Βαλερί Γκερασίμοφ, αρχηγό του Γενικού Επιτελείου, λέει ο Χοντορκόφσκι.
Την περασμένη εβδομάδα, ο Alexey Slobodenyuk, βοηθός και προπαγανδιστής του Πριγκόζιν, συνελήφθη μέσα στο αυτοκίνητό του από μια ειδική μονάδα της Εθνικής Φρουράς, σύμφωνα με ρωσικές αναφορές.
Εάν ο πόλεμος του Πούτιν συνεχίσει να πηγαίνει άσχημα για τη Ρωσία, ο Χοντορκόφσκι βλέπει δύο πιθανά σενάρια: Στο πρώτο, οι αντίπαλες κλίκες συνενώνονται και πιέζουν τον Πούτιν να παραιτηθεί, ώστε το σύστημα που δημιούργησε να επιβιώσει, υποσχόμενες ασυλία και διατήρηση της περιουσίας του. Σε αυτή την περίπτωση, ο πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν, ένας σκληροτράχηλος πρώην διευθυντής της Ομοσπονδιακής Φορολογικής Υπηρεσίας, θα αντικαταστήσει τον Πούτιν. «Αλλά τότε θα υπάρχει μάχη για το ποιος τον ελέγχει», λέει ο Χοντορκόφσκι.
Το δεύτερο σενάριο είναι ότι θα υπάρξει μια σύγκρουση μεταξύ του «πολεμικού κόμματος» και των αντιπάλων του στις υπηρεσίες ασφαλείας και άμυνας, οι οποίοι είναι πολύ πιο κατακερματισμένοι και αποθαρρυμένοι.
Μπορεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν να ξεπεράσει τις συνέπειες του πολέμου του;
Ο Χοντορκόφσκι παραμένει αβέβαιος, αλλά προσθέτει: «Πάντα σκεφτόμουν τον Πούτιν ως ένα πολύ ρεαλιστικό άτομο. Δεν τον σκέφτομαι πια έτσι. Βασίζεται όλο και περισσότερο στα συναισθήματά του».
- Διαβάστε αναλυτικά το άρθρο του δημοσιογράφου Jamie Dettmer του αμερικάνικου περιοδικού Politico με τίτλο «Putin’s endgame? Kremlin infighting spills into the open» στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ
