Νίκος Τσούλιας*: Προς τα πού βαδίζει η Ψηφιακή Πραγματικότητα;

Με τις δύο όψεις της πραγματικότητας, τη φυσική και την ανθρωπογενή (πολιτισμική, κοινωνική, τεχνολογική δηλαδή ιστορική), προχωρούσε μέχρι τώρα η πορεία μας στη Γη. Δεν είχαμε φανταστεί ότι θα εμφανιζόταν και μια άλλη μορφή της πραγματικότητα, που θα αναδιαμόρφωνε πλήρως το σκηνικό της πραγματικότητας και επομένως της ίδιας της εξέλιξης του ανθρώπου.
Η φυσική πραγματικότητα δημιούργησε, συνεξελίσσεται, εμπεριέχει αλλά και επηρεάζεται από την ιστορική πραγματικότητα. Η ιστορική πραγματικότητα είναι εν πολλοίς δημιούργημα του ανθρώπου αλλά βασίζεται στη φυσική πραγματικότητα για την όποια πορεία της.
Υπάρχουν διακριτά όρια μεταξύ των δύο μορφών της πραγματικότητας αλλά σε μεγάλο βαθμό έχουν σημαντική κοινή παραμεθόριο και αλληλεπιδρούν σε μεγάλη έκταση. Χρησιμοποιούμε σε σημαντικό βαθμό, για παράδειγμα, για τις κατασκευές κτιρίων το τσιμέντο αλλά αυτό στηρίζεται και στις σχετικές φυσικές πρώτες ύλες αλλά και στην τεχνολογική παρέμβαση του ανθρώπου.
Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι κοινό είναι το υφάδι – της φύσης και του ανθρώπου – των όσων συμβαίνουν πάνω στον πλανήτη μας, αλλά σε κάθε περίπτωση οι νόμοι της φύσης δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Μπορούν να μετασχηματιστούν οι συνθήκες της φύσης από την συνολική παρέμβαση του ανθρώπου αλλά και εδώ υπάρχει ένα όριο, αφού είτε η γενική οικολογική κρίση είτε η κλιματική αλλαγή είτε ο περιορισμός των φυσικών πόρων δείχνουν τα όριά μας.
Τώρα λοιπόν προστίθεται η Ψηφιακή Πραγματικότητα, η οποία είναι εν μέρει υλική και εν πολλοίς άυλη, χωρίς ωστόσο να έχει κάποιο φαντασιακό περιεχόμενο, γιατί πολύ απλά είναι πιο πραγματική από το πραγματικό. Προϊόντος του χρόνου μάλιστα οτιδήποτε δεν ψηφιοποιείται θα αρχίσει να χάνει τη σημασία του!
Η Ψηφιακή Πραγματικότητα μετασχηματίζει και τη φυσική και την πολιτιστική πραγματικότητα – πιο πολύ τη δεύτερη -, διαμεσολαβεί στην εκδήλωσή τους αλλά και υποστασιοποιεί με έναν καινοτόμο τρόπο την ίδια την ύπαρξή τους. Μεταπλάθει και διαμορφώνει σε νέες εκδοχές της πολιτιστικής πραγματικότητας και παράλληλα την υπερβαίνει και δημιουργεί το δικό της αυτόνομο βασίλειο. Διαφαίνεται δε ότι στο μέλλον μπορεί να έχει και την απόλυτα μοναδική ιδιότητα της έμβιας ύλης, την Αναπαραγωγή, στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Αν η φυσική πραγματικότητα έχει τους νόμους της και τις συνθήκες της, που τα μαθαίνει μέσω της Γνώσης και τα σέβεται de facto ο άνθρωπος, γιατί είναι τα όριά του, αν η πολιτιστική πραγματικότητα διέπεται από την οργάνωση τόσων και τόσων διαχρονικών κυρίως θεσμών – του κράτους, της πολιτείας, της κοινωνίας κλπ -, η καινοφανής ψηφιακή πραγματικότητα αναπτύσσεται άναρχα και υπό την βασική κηδεμονία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και του εμπορευματοποιημένου κόσμου, χωρίς να έχουν συμμετάσχει ουσιαστικά οι τόσοι και τόσοι οργανωμένοι θεσμοί των κοινωνιών, που αποτελούν και το απόσταγμα και τη συμπύκνωση της μακράς εμπειρίας του ανθρώπου και που διασφαλίζουν – με τις όποιες παλινδρομήσεις και αντιφάσεις – μια πορεία προς την πρόοδο με βασικά οχήματα τον Ορθολογισμό, την Επιστήμη και την Τεχνολογία.
Οι επιδράσεις της ψηφιακής πραγματικότητας είναι πολλαπλές και εν πολλοίς άγνωστες στον παρόντα χρόνο, και μάλιστα όταν εκδηλώνονται, είναι μάλλον αργά για να επηρεαστούν από τους γενικότερους θεσμούς της πολιτείας. Οι μελλοντικές, άμεσες και όχι μακρινές, εξελίξεις ήδη δίνουν σαφώς το αποτύπωμά τους. Παραθέτω ένα σχετικό απόσπασμα δημοσιεύματος από τον ψηφιακό Οικονομικό Ταχυδρόμο.
«Το διεθνές παραγωγικό αποτύπωμα των ψηφιακών πολυεθνικών επιχειρήσεων (MNEs), το οποίο ήδη ήταν σε ανοδική τροχιά, έχει αυξηθεί ακόμη πιο γρήγορα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Το Global Investment Trends Monitor της UNCTAD αποκαλύπτει τη νέα κατάταξη των 100 κορυφαίων ψηφιακών πολυεθνικών επιχειρήσεων, των οποίων οι συνολικές πωλήσεις ήταν σχεδόν 160% υψηλότερες το 2021 σε σχέση με το 2016, με μέση αύξηση 21% ετησίως. Το καθαρό τους εισόδημα αυξήθηκε κατά πάνω από 60% μεταξύ 2020 και 2021, σε αντίθεση με μια σταθερή τάση για τις παραδοσιακές κορυφαίες 100 πολυεθνικές εταιρείες, εξαιρουμένων εκείνων στον τομέα της τεχνολογίας».
Το τοπίο των βαθιών διεργασιών και μετασχηματισμών διαμορφώνεται εν πολλοίς από τις κορυφαίες εταιρείες του ψηφιόκοσμου (Google, Amazon, Facebook, Twitter, Yahoo…)ˑ με τα κράτη, την πολιτική, τις κοινωνικές δυνάμεις και τις κυβερνήσεις να είναι σε σημαντικό βαθμό παρατηρητές και να έρχονται εκ των υστέρων να δώσουν – και μάλιστα ελλιπώς – τη δική τους θεώρηση…
Το ερώτημα έχει ήδη τεθεί. Η ψηφιακή πραγματικότητα θα παίζει όλο και πιο πολύ ρόλο στη διαμόρφωση της σύνθετης – τριμερούς πραγματικότητας και η γραφίδα της ιστορίας θα έχει όλο και πιο έντονο εμπορευματοποιημένο και αντιδημοκρατικό περιεχόμενο;

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 199 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια