Κώστας Ανθόπουλος*: Να μπει στα σχολικά βιβλία η ιστορία του Πόντου

Πριν από 28 χρόνια η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου ανακήρυξε την 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.
Ο τουρκικός Τύπος θεώρησε την αναγνώριση ως «άλλη μία ελληνική πρόκληση», ενώ τα γεγονότα στον Πόντο παρουσιάστηκαν ως «ειρηνική αναχώρηση των Ρωμιών για την Ελλάδα…».
Όμως τα ίδια τα οθωμανικά και τουρκικά αρχεία αλλά και τα αρχεία των ευρωπαϊκών χωρών και των ΗΠΑ, με αναφορές πρεσβευτών, προξένων, ιεραποστόλων και φιλανθρωπικών οργανώσεων, αποκαλύπτουν τη γενοκτονία. Συνολικά 353.000 Πόντιοι σε ένα σύνολο 750.000, βρήκαν τραγικό θάνατο στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1916-1923. Το προμελετημένο σχέδιο των Οθωμανών προέβλεπε ομαδικές σφαγές και εκτοπίσεις των Ελλήνων χριστιανών του Πόντου, πυρπόληση και καταστροφή ολόκληρων πόλεων και χωριών.
Δυστυχώς όμως ελάχιστες πληροφορίες από αυτές τις τραγικές σελίδες του ποντιακού ελληνισμού, αναφέρονται στα σχολικά βιβλία.
Ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Κώστας Ανθόπουλος μιλώντας στη «ΜτΚ» τονίζει ότι δυστυχώς μέχρι τώρα οι ελληνικές κυβερνήσεις εξυπηρετούσαν πολιτικές σκοπιμότητες προκειμένου να μην διαταραχθούν οι σχέσεις μας με την Τουρκία…

Αναλυτικά η συνέντευξή του στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και το δημοσιογράφο Νίκο Ασλανίδη

Πόσο σας επηρέασε η προσφυγική καταγωγή σας στη ζωή σας;
Στην εμπλοκή μου και ενεργοποίηση μου στο κοινωνικό – πολιτικό γίγνεσθαι του οργανωμένου ποντιακού χώρου σαφέστατα έπαιξε καθοριστικό ρόλο η προσφυγική μου καταγωγή. Τα βιώματα των προγόνων μου μνήμες και προσωπικές αναφορές των γονέων μου, σε συνδυασμό με τη φιλική συναναστροφή μου με συναδέλφους εκπαιδευτικούς ποντιακής καταγωγής, με παρώθησε από τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας να δραστηριοποιηθώ για θέματα που έχουν σχέση με τα προβλήματα και τις διεκδικήσεις της ποντιακής κοινότητας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μαζί με άλλους ευαισθητοποιημένους και δραστήριους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα με την προτροπή του σημερινού προέδρου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, Αντώνη Παυλίδη, συμμετείχα στην ίδρυση και διοίκηση του παραπάνω επιστημονικού φορέα, έχοντας την ευθύνη της διαμόρφωσης και υλοποίησης μιας σειράς ιδιαίτερα σημαντικών παρεμβάσεων όπως, προτάσεις για την μεθοδολογία της εισαγωγής της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού στα διδακτικά βιβλία, η αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών προβλημάτων των νεοπροσφύγων μαθητών της πρώην ΕΣΣΔ την περίοδο 1990-2000, η οργάνωση επιστημονικών ημερίδων, σεμιναρίων που απευθύνονταν σε εκπαιδευτικούς για θέματα ιστορίας ποντιακού ελληνισμού, η οργάνωση κύκλων διαλέξεων για την διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες στα ΚΕ.ΔΙΒΙΜ, η συμμετοχή στην οργάνωση προγραμμάτων πιστοποίησης εκπαιδευτών ποντιακής διαλέκτου κ.τ.λ. Από τον Φεβρουάριο του 2020 με την παρώθηση του καταξιωμένου προέδρου της Εύξεινου Λέσχης Θεσσαλονίκης Γιώργου Λυσσαρίδη, εκλέχθηκα στο δ.σ. αυτού του συλλόγου, συντονίζοντας τις εκδηλώσεις και δραστηριότητες του τμήματος Παιδείας και Νεολαίας της Λέσχης και κυρίως υλοποιώντας δράσεις στο πλαίσιο της λειτουργίας του Λαϊκού Πανεπιστημίου.
Ως εκπαιδευτικός τώρα που πλησιάζει η επέτειος της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, μιλάτε βάση κάποιου προγράμματος, στους μαθητές για αυτά τα ιστορικά γεγονότα;
Η επέτειος της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου στο σύγχρονο νεοελληνικό σχολείο και κυρίως οι διδακτικές προσεγγίσεις για τα ζητήματα αυτά δεν γίνονται από τους εκπαιδευτικούς βάσει κάποιου επίσημου εκπαιδευτικού προγράμματος. Μόνο την ημέρα της επετείου εφαρμόζοντας συγκεκριμένη εγκύκλιο του υπουργείου Παιδείας, οργανώνουν οι εκπαιδευτικοί επετειακές εκδηλώσεις. Οι εκδηλώσεις αυτές έχουν ως περιεχόμενο σύντομες ομιλίες που δεν συνοδεύονται από αναλυτική επεξεργασία και παροχή ουσιαστικών γνωστικών εφοδίων στους μαθητές για τα ιστορικά γεγονότα της γενοκτονίας. Αν θέλει κανείς όμως να οργανώσει μια διδασκαλία ή να εφαρμόσει ένα εμπλουτισμένο και ολοκληρωμένο διδακτικό πρόγραμμα για τα ζητήματα της γενοκτονίας είναι κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερα χρήσιμοι οι προβληματισμοί και οι απόψεις που διατυπώνει με εύστοχο άρθρο του ο Δρ. Ιστορίας Βλάσης Αγτζίδης στην εφημερίδα Εύξεινος Πόντος με Τίτλο «Διδάσκοντας τη Γενοκτονία σε Μαθητές». Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι οι προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για να υπηρετηθεί με τον καλύτερο τρόπο η ευστοχία της ιστορικής μάθησης συνδέονται: α) με την ακριβή ορολογία που πρέπει να χρησιμοποιηθεί, β) την αποσαφήνιση κατηγοριών θύτης – θύμα, πρόθεση – αποτέλεσμα, γ) με την αποφυγή από πλευράς διδάσκοντα της παιδαγωγικής του αίματος και των δακρύων, δ) τις υπερβολές οι οποίες υπονομεύουν τις διαδικασίες της διδασκαλίας της γενοκτονίας. Συμπερασματικά η ιστορική ανάλυση πρέπει να είναι σύντομη και οι απαντήσεις στις ερωτήσεις των μαθητών να είναι στοχευμένες έτσι ώστε τα στοιχεία της παραπάνω ανάλυσης να γίνονται πιο κατανοητά από τους μαθητές. Ενδεικτικά η έναρξη του μαθήματος είναι δυνατόν να ξεκινά με μια δυνατή αφήγηση της γενοκτονίας. Τέτοιες έντονες εικόνες υπάρχουν στο βιβλίο της Thea Halo με τίτλο «Ούτε το Όνομά μου». Επίσης θεωρείται πολύ καλή από πλευρά μεθοδολογίας η περιγραφή των πορειών θανάτου ως «Άουσβιτς εν ροή» όπως κάνει ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης στο πολύ καλό εισαγωγικό κείμενο της σχετικής μελέτης του.
Τα σχολικά βιβλία αναφέρουν κάτι σχετικό;
Στα σχολικά εγχειρίδια της ιστορίας τόσο του δημοτικού σχολείου όσο και του Γυμνασίου και Λυκείου με εξαίρεση το βιβλίο ιστορίας Γ’ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης, τα γεγονότα της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού έχουν περιορισμένο και ελλιπή χαρακτήρα. Για το γεγονός αυτό υπάρχουν ποικίλες εξηγήσεις και δικαιολογίες που ερμηνεύονται ως προσπάθεια εξυπηρέτησης πολιτικών σκοπιμοτήτων για την μη διατάραξη των σχέσεων μας με την γείτονα χώρα. Ακόμα όμως και στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας περιορισμένες έως ελάχιστες είναι οι αναφορές για τα γεγονότα αυτά παρόλο που υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης στην διδακτική πράξη ποικίλων πηγών και αποσπασμάτων από σημαντικά έργα και κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Τι προτείνετε έτσι ώστε οι νέοι να μάθουν περισσότερα για τη Γενοκτονία;
Οι νεότερες γενιές είναι αναγκαίο, παρά τα μεγάλα ελλείμματα γνωστικών εφοδίων τους, για θέματα που αφορούν την κοινωνική ζωή, την ιστορία και τον πολιτισμό, την παιδεία και την γλώσσα, τη λαογραφία του ποντιακού ελληνισμού και κατ’ επέκταση τα ιστορικά γεγονότα της γενοκτονίας έχουν το δικαίωμα, να διεκδικήσουν την δυνατότητα επαρκούς και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης για όλα τα ζητήματα που αφορούν, την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, την νομική και πολιτική διάσταση των γεγοκτονικών διαδικασιών, έτσι ώστε, να μπορούν να κατανοούν, να ερμηνεύουν και κυρίως να αρνούνται να σιωπούν απέναντι σε διάφορες δυνάμεις και κυβερνήσεις που εφαρμόζουν τέτοιου είδους απαράδεκτες και αντιανθρωπιστικές πολιτικές. Επίσης είναι δυνατόν οι σημερινοί νέοι να συμμετέχουν αξιοποιώντας ευρωπαϊκά προγράμματα στην οργάνωση διεθνών φόρουμ μαζί με εκπροσώπους αντίστοιχων οργανώσεων άλλων χώρων, όχι ως φτωχοί συγγενείς αλλά εφοδιασμένοι έχοντας τεκμηριωμένο ενημερωτικό υλικό, προκειμένου, να κερδίζουν την αξιοπιστία των συνομιλητών τους.
Από την πλευρά της η ελληνική πολιτεία, ειδικά φέτος που συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη μικρασιατική καταστροφή, μήπως θα έπρεπε να διοργανώσει κάποιες εκδηλώσεις;
Φέτος, πράγματι, από την αρχή της χρονιάς παρά την ύπαρξη αντικειμενικής δυσκολίας λόγω των υγειονομικών περιοριστικών μέτρων κορονοϊού με πρωτοβουλία των μικρασιατικών συλλόγων , ενώσεων και φορέων από τον ποντιακό χώρο οργανώθηκαν μια σειρά επετειακών εκδηλώσεων για την συμπλήρωση 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή. Στην ίδια λογική και κατεύθυνση κινήθηκε και το επίσημο ελληνικό κράτος χωρίς όμως αυτές οι δράσεις, εκτιμώντας την μέχρι πρότινος εμπειρία, να επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα αυτές οι δράσεις να αγγίζουν και να έχουν ουσιαστική αντανάκλαση στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα. Το υπουργείο Παιδείας έχοντας προφανώς την περίοδο αυτή άλλες προτεραιότητες εξάντλησε τις παρεμβάσεις του στη διαχείριση γραφειοκρατικού χαρακτήρα δραστηριοτήτων π.χ. εγκύκλιοι, ανακοινώσεις κ.τ.λ. Έτσι λοιπόν πέρα από εκδηλώσεις που δεν πρέπει να γίνονται μόνο περιστασιακά και αποσπασματικά για τα θέματα του μικρασιατικού και ποντιακού ελληνισμού ευρύτερα, είναι απαραίτητο η πολιτεία να πάρει μια σειρά από θεσμικά μέτρα και να προχωρήσει σε ρυθμίσεις που να ενισχύουν και να εμπλουτίζουν την εθνική αυτογνωσία και την ιστορική μνήμη των πολιτών, ιδιαίτερα των νέων. Ενδεικτικά ως τέτοια μέτρα θεωρούνται η θεσμοθέτηση ινστιτούτου ποντιακών σπουδών με κρατική χρηματοδότηση ικανοποιητικού επιπέδου προκειμένου να ικανοποιούνται επαρκώς οι πολυποίκιλες ανάγκες λειτουργίας του, η δημιουργία ακαδημίας επιστημών ποντιακού και μικρασιατικού ελληνισμού, η διασύνδεση όλων των επιστημονικών δυνάμεων και των ερευνητικών φορέων σχετικά με ζητήματα μικρασιατικού ελληνισμού, η υποστήριξη βιβλιοθηκών σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα κάθε βαθμίδας για την υλοποίηση σχετικών δραστηριοτήτων και η ίδρυση ψηφιακού μουσείου ποντιακού ελληνισμού.
Ο οργανωμένος ποντιακός χώρος αλλά και τα υπόλοιπα προσφυγικά σωματεία γιατί δεν κάνουν συντονισμένες προσπάθειες, ώστε να υπάρχει κοινή πολιτική και διεκδικητικό πλαίσιο;
Ο ποντιακός οργανωμένος χώρος δοκιμάζεται εδώ και αρκετά χρόνια από εσωτερικές έριδες προσωπικούς ανταγωνισμούς, άγονες και ανούσιες συγκρούσεις που αποδυναμώνουν την δυναμική του ποντιακού κινήματος και επιβεβαιώνουν τον ατομοκεντρισμό και την εξουσιολαγνεία επί κυριαρχίας ορισμένων κύκλων αφού χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός λόγος για αντιπαλότητα προκύπτουν ανύπαρκτες διαφορές με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η ανααποτελεσματικότητα στη διαχείριση των προβλημάτων και των στόχων του. Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι απαραίτητο στον οργανωμένο ποντιακό χώρο να γίνεται συντεταγμένη συζήτηση για τα ουσιώδη ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα, τους στόχους και τον προσανατολισμό της δράσης του ποντιακού κινήματος. Σε μία περίοδο που ολοένα και περισσότερο βρίσκεται σε κίνδυνο η εξωτερική ασφάλεια της χώρας αμφισβητούνται τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα της, γίνονται προσπάθειες για την ανατροπή και τον επανακαθαρισμό διατάξεων της συμφωνίας της Λωζάνης, είναι εντελώς αρνητικό όλες οι δυνάμεις που ασχολούνται με τον ποντιακό ελληνισμό να μην συμφωνήσουν στην ανάπτυξη ενός κοινού πλαισίου δράσης και απάντησης σε όλους εκείνους που επιδιώκουν να πλήξουν κάθε μορφής εθνική αξιοπρέπεια.
Τι πρέπει να γίνει κατά την άποψη σας ώστε να αναγνωριστεί διεθνώς η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου;
Οι βασικοί άξονες και πυλώνες πάνω στις οποίες στηρίζεται η διεθνής αναγνώριση της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού είναι δύο:
Ο πρώτος είναι ο επιστημονικός: Δηλαδή μία σειρά από θεσμικές πρωτοβουλίες και δράσεις όπως η χορήγηση υποτροφιών σε μεταπτυχιακούς και υποψήφιους διδάκτορες για να ασχοληθούν αποκλειστικά με το ζήτημα της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής. Κυρίως σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, η δημιουργία ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και η χρηματοδότηση τους από κρατικούς, κοινωνικούς και άλλους φορείς.
Επίσης, η διαρκής οργάνωση διεθνών επιστημονικών συνεδρίων, ημερίδων κ.ά. όπως και η συνεργασία με κέντρα ερευνών για τις γενοκτονίες, η μέριμνα για την πραγματοποίηση θεματικών εκθέσεων με ντοκουμέντα και φωτογραφίες από αρχειακό υλικό ή και με άλλο εικαστικό υλικό. Σημαντική είναι η συνεισφορά της 7ης τέχνης καθώς ασκεί καθοριστική επίδραση στην ενίσχυση της διεθνοποίησης του παραπάνω ζητήματος.
Ο δεύτερος πυλώνας είναι ο πολιτικός και πιο συγκεκριμένα απαιτείται οι διάφορες ομάδες της κοινωνίας να συντονίζουν τις προσπάθειες τους και κυρίως οργανώσεις που προέρχονται από τον οργανωμένο ποντιακό και προσφυγικό κίνημα, δηλαδή για παράδειγμα επιστημονικοί φορείς , πολιτικά κόμματα, κοινωνικά κινήματα, σωματεία εργαζομένων από όλο το φάσμα του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.
Τι απαντάτε σε ορισμένους Έλληνες που αμφισβητούν τη Γενοκτονία. Το κάνουν από άγνοια ή υπάρχει σκοπιμότητα;
Ορισμένοι από τους Έλληνες που αμφισβητούν την αναγνώριση της γενοκτονίας το κάνουν προφανώς γιατί εξυπηρετούν ποικίλες σκοπιμότητες που στηρίζονται στην ιδεολογική χρήση κάποιων επιστημονικοφανών θέσεων που σκοπό έχουν να νομιμοποιήσουν πολιτικές θέσεις και πρακτικές παρά την αλήθεια.
Άλλοι παρασυρόμενοι από ιδεολογικούς λόγους καταφεύγουν σε ρητορικούς ελιγμούς ταυτίζοντας και συγχέοντας τον όρο γενοκτονία με την έννοια εθνοκάθαρση. Αυτή η προσέγγιση εξυπηρετεί ουσιαστικά ένα διπλωματικό ελιγμό ένδειας και υπαναχώρησης ώστε να μην ενοχληθεί η απέναντι πλευρά, δηλαδή σημερινή η τουρκική πολιτική ηγεσία αμφισβητεί ακόμη και την συνθήκη της Λωζάνης.
Και στις δύο περιπτώσεις το αίτημα για αναγνώριση της γενοκτονίας με ψευδεπίγραφο και ατεκμηρίωτο τρόπο δυστυχώς υπονομεύεται βάναυσα.

* Ο Κώστας Ανθόπουλος έχει διατελέσει πρόεδρος του Α’ Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης 2005-2009, είναι αντιπρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών και από το 2020 είναι μέλος του δ.σ. της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.