Νίκος Τσούλιας*: Τα πανεπιστήμια είναι θεσμοί γνώσης, ελευθερίας, δημιουργίας

Όταν στη χώρα μας εξακολουθούμε να συζητάμε και να αντιπαρατιθέμεθα σε κλίμα όξυνσης για την απλή και μόνο λειτουργία των πανεπιστημίων, όταν τα πανεπιστήμια ρημάζονται από εξω-εκπαιδευτικά στοιχεία, όταν οι καταλήψεις στα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι μόνιμο φαινόμενο, όταν τα φαινόμενα βίας κατά των καθηγητών δεν λένε να σταματήσουν, τότε είναι μάλλον υπονομευμένη η ατζέντα του διαλόγου για τους κορυφαίους εκπαιδευτικούς, μορφωτικούς και επιστημονικούς θεσμούς της χώρας.
Δυστυχώς η έννοια και το περιεχόμενο του πανεπιστημιακού ασύλου έχουν στρεβλώσει. Τα ερωτήματα της κοινωνίας είναι απλά. Μπορούν τα πανεπιστήμια να μετασχηματίζονται σε χώρους παρανομίας και βίας; Μπορούν οι καθηγητές και οι πρυτάνεις να ζουν υπό τη σκιά της απειλής;
Φυσικά υπάρχουν και άλλα δομικά προβλήματα. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι θέσεις των πανεπιστημίων οριοθετούνται με τεχνητό τρόπο σε συγγενικό και σε οικογενειακό κύκλο. Πλεονάζουν τα παραδείγματα της αδυναμίας να εμφιλοχωρήσουν σε αυτά εξαιρετικές περιπτώσεις Ελλήνων που διαπρέπουν στη διεθνή επιστημονική σκηνή. Επίσης, η διαχείριση των οικονομικών ζητημάτων δεν γίνεται πάντα με νόμιμο τρόπο – ιδιαίτερα όσον αφορά ευρωπαϊκά προγράμματα.
Όμως όλα αυτά τα θέματα αφορούν την ουσία και τη δυναμική των πανεπιστημίων μας; Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, ο ρόλος της επιστήμης και της έρευνας, της γνώσης και της πληροφορίας γίνεται όλο και πιο σημαντικός. Η γνώση είναι ο νέος πλουτοπαραγωγικός πόρος των κρατών αλλά και το πεδίο, στο οποίο επωάζονται νέα ιδεολογικά και κοσμοθεωρητικά ρεύματα και νέες κοινωνικές τάσεις. Και τα πανεπιστήμια είναι η αιχμή αυτών των ανατρεπτικών μετασχηματισμών.
Τα ερωτήματα είναι απλά και απαιτούν απλές απαντήσεις. Δεν μπορούν κυβερνήσεις, κόμματα και ακαδημαϊκή κοινότητα να συμφωνήσουν για τον ούτως ή άλλως καθορισμένο, κοινωνικά και θεσμικά, ρόλο των πανεπιστημίων; Τελικά, μπορούν τα πανεπιστήμια να αποτελούν πεδίο της πιο «προχωρημένης συζήτησης» για την επιστημονική και τεχνολογική και πνευματική ανάπτυξη των νέων και του λαού;
Ας δούμε μερικές προτάσεις «περί του πρακτέου για την ανώτατη παιδεία» από ένα έξοχο βιβλίο. «α) Περιφρούρηση της απειλούμενης, εκ των έξω και εκ των ένδον, δημοκρατικής λειτουργίας της ακαδημαϊκής ζωής. β) Διατήρηση του πνευματικού χαρακτήρα του πανεπιστημίου ως universitas, για ουσιαστική γνώση της φύσης, της ανθρώπινης ζωής και της κοινωνίας, χαρακτήρας που αποκρυσταλλώθηκε στον 20^ο αιώνα, προ πάντων την περίοδο του κοινωνικού κράτους.
γ) Προάσπιση της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης ως κοινωνικού αγαθού. δ) Καλλιέργεια όχι απλώς εμπορεύσιμων ικανοτήτων, ως αφυδατωμένη επαγγελματική κατάρτιση, αλλά διαπαιδαγώγηση νέων ανθρώπων – πολιτών, ικανών για δημοκρατική συνέργεια στη διαχείριση της κοινωνίας, στην άσκηση της εξουσίας, στην καλλιέργεια της γνώσης» (Κ. Σταμάτης, Η αβέβαιη «κοινωνία της γνώσης»).
Τα πανεπιστήμια είναι θεσμοί παιδείας, μόρφωσης, δημιουργίας. Το αυτοδιοίκητό τους είναι μια κατάκτηση όλων των σύγχρονων πολιτειών, μια αναντικατάστατη συνθήκη με την οποία έχουν πάντα ανοιχτούς τους ορίζοντες της Έρευνας. Διαμορφώνουν συνεχώς το όλο και πιο νέο σύμπαν της Γνώσης. Καλλιεργούν την Ελευθερία του πνεύματος.
Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να ενισχύει την θεσμική λειτουργία τους. Να τα στηρίζει στο δύσκολο και πολυσύνθετο μορφωτικό ρόλο τους εξασφαλίζοντας τις προς τούτο τις αναγκαίες συνθήκες. Να εμπιστευτεί τους πρυτάνεις και τους καθηγητές στο τόσο σημαντικό για τη χώρα μας κοινωνικό έργο τους.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 163 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια