Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο Κλιματικός Νόμος ορίζει το θεσμικό πλαίσιο για τη σταδιακή μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με σκοπό την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας το 2050.
Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει εθνικούς ποσοτικούς στόχους και επιμερισμό τους στους 7 κυριότερους τομείς μέσω της σύνταξης πενταετών προϋπολογισμών άνθρακα με βάση τις προβλέψεις του ΕΣΕΚ, ενσωμάτωση των μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στις τομεακές πολιτικές αλλά και την καθιέρωση ενός συστήματος διακυβέρνησης και δεικτών παρακολούθησης.
Ουσιαστικά πρόκειται για τον Οδικό Χάρτη που θα υιοθετήσει η χώρα προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.
Με το νομοσχέδιο η Ελλάδα θέτει τους εξής ποσοτικούς στόχους:
Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σχέση με το 1990.
Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 80% έως το 2040 σε σχέση με το 1990.
Κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 (αυτό σημαίνει ότι οι ρύποι που εκλύονται από τις ρυπογόνες παραγωγικές δραστηριότητες πρέπει να απορροφώνται πλήρως).
Οι στόχοι και η πορεία επίτευξής τους θα επανεξετάζονται κάθε πέντε χρόνια, αρχής γενομένης από το τέλος του 2024.
Η πορεία επίτευξης και ο επιμερισμός των βαρών στους επιμέρους τομείς γίνεται μέσω της κατάρτισης τομεακών προϋπολογισμών άνθρακα πενταετούς διάρκειας για:
- Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας,
- μεταφορές,
- βιομηχανία,
- κτίρια,
- γεωργία και κτηνοτροφία,
- απόβλητα και
- χρήσεις γης, αλλαγές χρήσεων γης και δασοπονία.
Για κάθε έναν από τους παραπάνω κλάδους θα εκπονούνται τομεακοί προϋπολογισμοί άνθρακα, αρχής γενομένης από το 2023 για την περίοδο 2026-2030. Η διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε πέντε έτη για την επόμενη πενταετή περίοδο.
Η διαδικασία που προβλέπει το σχέδιο νόμου είναι η εξής: Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας συντάσσει, σε συνεργασία με την Ομάδα Εργασίας Παρακολούθησης ΕΣΕΚ, τους τομεακούς προϋπολογισμούς άνθρακα και τους διαβιβάζει στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) για τη διεξαγωγή δημόσιας διαβούλευσης και στην Επιστημονική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή για γνωμοδότηση. Οι τομεακοί προϋπολογισμοί, μετά την επεξεργασία των σχολίων της διαβούλευσης και τη γνωμοδότηση της Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, υποβάλλονται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας προς έγκριση στην Κυβερνητική Επιτροπή για την Πορεία προς την Κλιματική Ουδετερότητα και στη συνέχεια κυρώνονται με νόμο.
Θεσμοθετείται Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ)
Προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να υλοποιηθούν οι απαραίτητες δράσεις που θα διασφαλίσουν τη δημιουργία μιας κλιματικά ανθεκτικής κοινωνίας, πλήρως προσαρμοσμένης στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, θεσμοθετούνται:
- Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) και επαναξιολόγηση ανά δεκαετία. Η ΕΣΠΚΑ εκπονείται από το νεοσύστατο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και ορίζει το στρατηγικό πλαίσιο με στόχο τη χάραξη κατευθυντήριων γραμμών. Το στρατηγικό πλαίσιο εξειδικεύεται με τα Περιφερειακά Σχέδια για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή.
- Περιφερειακά Σχέδια για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Καταρτίζονται από τις Περιφέρειες και αξιολογούνται ανά επταετία. Τα ΠεΣΠΚΑ προσδιορίζουν και ιεραρχούν τα απαραίτητα μέτρα και δράσεις προσαρμογής σε περιφερειακό επίπεδο.
- Εθνικό Παρατηρητήριο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή από το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο αποτελεί ανοιχτό δίκτυο ανταλλαγής πληροφοριών και ενημέρωσης. Το Εθνικό Παρατηρητήριο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή σε συνεργασία με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς φορείς, αναπτύσσει μια ενιαία εθνική βάση κλιματικών δεδομένων, η οποία επικαιροποιείται συνεχώς ώστε να παρέχει αξιόπιστες προγνώσεις και άλλες σχετικές κλιματικές υπηρεσίες.
Προβλέπεται, επίσης, η ανάληψη δράσεων για την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή, στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας που έχει αναλάβει η Ελλάδα σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και τον Διεθνή Οργανισμό Μετεωρολογίας.
Ο Εθνικός Κλιματικός Νόμος προβλέπει τη σύσταση συγκεκριμένων φορέων που θα αναλάβουν τον συντονισμό και την παρακολούθηση των μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ειδικότερα:
Κυβερνητική (Διυπουργική) Επιτροπή για την παρακολούθηση της πορείας προς την κλιματική ουδετερότητα, με Πρόεδρο τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι οι εξής:
- Συντονισμός της κυβερνητικής δράσης για μετριασμό και προσαρμογή.
- Ετήσια καταγραφή εκπομπών ανά τομέα.
- Κατάρτιση πενταετών τομεακών προϋπολογισμών άνθρακα.
Εθνικό Συμβούλιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, με Πρόεδρο τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Γνωμοδοτεί για κάθε θέμα σχετικό με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία θα λειτουργεί ως τεχνικός και επιστημονικός σύμβουλος της πολιτείας.
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, παρακολουθεί την πορεία μείωσης των εκπομπών και την εφαρμογή των μέτρων προσαρμογής μέσω ετήσιας έκθεσης, η οποία υποβάλλεται στην Κυβερνητική Επιτροπή για την παρακολούθηση της Πορείας προς την Κλιματική Ουδετερότητα.
Τα μέτρα που προβλέπει ο Κλιματικός Νόμος
Στο νομοσχέδιο περιλαμβάνεται μια μεγάλη σειρά μέτρων, όπως:
- Διακοπή λειτουργίας όλων των λιγνιτικών μονάδων το αργότερο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2028 με ρήτρα επανεξέτασης το 2023 (με σκοπό την επίσπευση), υπό την προϋπόθεση της διασφάλισης της επάρκειας ισχύος και της ασφάλειας εφοδιασμού.
- Από το 2023, οι Δήμοι αναλαμβάνουν την εκπόνηση Δημοτικών Σχεδίων Μείωσης Εκπομπών Διοξειδίου του Άνθρακα (ΔηΣΜΕΔΑ), με στόχο μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 10% για το έτος 2025 και 30% για το έτος 2030, σε σύγκριση με το έτος βάσης 2019. Τα ΔηΣΜΕΔΑ περιλαμβάνουν αναλυτική απογραφή των ενεργειακών καταναλώσεων και εκπομπών CO2 για τα δημοτικά κτίρια, στάδια κλπ., το δημοτικό φωτισμό, τις δημοτικές εγκαταστάσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, τα δημοτικά οχήματα κλπ.. Η παρακολούθηση γίνεται μέσω ετήσια έκθεσης.
- Μέτρα για ενίσχυση της ηλεκτροκίνησης:
- Από το 2023, το 1/4 των νέων εταιρικών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης που ταξινομούνται πρέπει να είναι αμιγώς ηλεκτρικά οχήματα ή υβριδικά ηλεκτρικά οχήματα εξωτερικής φόρτισης ρύπων έως 50γρ CO2/χλμ.
- Από το 2025 υποχρεωτικά σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη:
- Όλα τα νέα ταξί ηλεκτροκίνητα.
- Το 1/3 των νέων ενοικιαζόμενων οχημάτων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη ηλεκτροκίνητα.
Έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023 τα μέτρα θα εξεταστούν εκ νέου, με σκοπό την επίσπευση και την επέκταση σε επιπλέον περιοχές, ανάλογα με την επαρκή διαθεσιμότητα σταθμών φόρτισης. - Από το 2030, τα νέα οχήματα που θα ταξινομούνται θα πρέπει να είναι μηδενικών εκπομπών.
- Μέτρα για τα κτίρια: Από το 2023, απαγόρευση καυστήρων πετρελαίου όπου υπάρχει δίκτυο Φ/Α σε νέες οικοδομές.
- Από το 2025 απαγόρευση εγκατάστασης καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης.
- Από το 2030 απαγόρευση χρήσης καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης.
- Στα ειδικά κτίρια (βιομηχανίες, αποθήκες, εμπορικά κτίρια κλπ.) με κάλυψη μεγαλύτερη των 500 τ.μ. για τα οποία οι οικοδομικές άδειες υποβάλλονται από την 1ηΙανουαρίου 2023, εξαιρουμένων των τουριστικών καταλυμάτων και των ναών, καθίσταται υποχρεωτική η τοποθέτηση συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά ή θερμικά ηλιακά συστήματα σε ποσοστό που αντιστοιχεί τουλάχιστον στο 30% της κάλυψης. Προβλέπεται δυνατότητα εξαιρέσεων σε μεμονωμένα κτίρια για λόγους μορφολογικούς ή αισθητικούς ή σε περιοχές με θεσμοθετημένο καθεστώς προστασίας, όπως παραδοσιακοί οικισμοί και διατηρητέα κτίρια
- Από 1 Ιανουαρίου 2023 οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) θα πρέπει να περιλαμβάνουν υποχρεωτικά ποσοτική καταγραφή μειώσεων/αυξήσεων εκπομπώνCO2 που θα προέλθουν από τη λειτουργία του έργου.
Το μέτρο αφορά στις εξής εγκαταστάσεις: - Συστήματα περιβαλλοντικών υποδομών (ΧΥΤΑ, βιολογικοί καθαρισμού, ΚΔΑΥ κλπ.).
- Τουριστικές εγκαταστάσεις και έργα αστικής ανάπτυξης κτιριακού τομέα αθλητισμού και αναψυχής.
- Πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, υδατοκαλλιέργειες.
- Βιομηχανικές δραστηριότητες και συναφείς εγκαταστάσεις.
Όλες οι παραπάνω εγκαταστάσεις υποχρεούνται σε κατ’ ελάχιστον μείωση εκπομπών CO2 30% έως το 2030 σε σχέση με το 2022, αναγόμενα στην κατάλληλη μονάδα προϊόντος/έργου, ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας.
- Δίνεται η δυνατότητα αντιστάθμισης με φυτεύσεις/δασώσεις, πράσινα πιστοποιητικά κλπ.
- Για την παρακολούθηση των μέτρων, οι επιχειρήσεις που διαθέτουν τέτοιες εγκαταστάσεις θα πρέπει να συντάσσουν ετήσιες εκθέσεις. Η μη υποβολή επισύρει πρόστιμο το οποίο δεν υπερβαίνει το 0,1% των ετήσιων εσόδων της εταιρείας.
- Η πραγματοποίηση των ελέγχων όλων των εγκαταστάσεων ανατίθεται από τον φορέα εκμετάλλευσης εγκατάστασης σε πιστοποιημένο επαληθευτή.
- Πρόστιμο σε περίπτωση μη επίτευξης του στόχου μείωσης το οποίο δεν υπερβαίνει το 0,5% των ετήσιων εσόδων της εταιρείας.
Μέτρα για τη μείωση των εκπομπών από επιχειρήσεις.
Από το 2023, συγκεκριμένες επιχειρήσεις θα πρέπει να υποβάλλουν ετήσια έκθεση σχετικά με το ανθρακικό τους αποτύπωμα για το προηγούμενο έτος. Η υποβολή της έκθεσης θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί εντός του πρώτου τριμήνου κάθε έτους.
Το μέτρο αφορά στις εξής επιχειρήσεις:
- Επιχειρήσεις εισηγμένες στο χρηματιστήριο.
- Πιστωτικά ιδρύματα.
- Ασφαλιστικές επιχειρήσεις.
- Επιχειρήσεις επενδύσεων.
- Επιχειρήσεις σταθερής και κινητής τηλεφωνίας.
- Εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης.
- Εταιρείες ταχυμεταφορών.
- Επιχειρήσεις παροχής ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.
- Αλυσίδες λιανεμπορίου που απασχολούν πάνω από 500 εργαζόμενους.
- Επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται εθελοντικοί στόχοι και δράσεις μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η έκθεση επαληθεύεται από πιστοποιημένο φορέα και επικαιροποιείται ετησίως. Προβλέπεται πρόστιμο 100€ ανά ημέρα καθυστέρησης σε περίπτωση μη υποβολής, το οποίο δεν υπερβαίνει το 0,1% των ετήσιων εσόδων της εταιρείας.
Μείωση των εκπομπών στα μη διασυνδεδεμένα νησιά:
- Στόχος μείωσης εκπομπών κατά 80% σε σχέση με 2019.
- Από το 2030 απαγορεύεται η χρήση μαζούτ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα μη διασυνδεδεμένα νησιά.
- Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική κρίση:
Υποχρεωτική ασφάλιση κινδύνου (προϋπόθεση για την ηλεκτροδότηση του κτιρίου) από το 2025 για νέα κτίρια σε ζώνες υψηλής τρωτότητας δηλ. που είναι σε ευάλωτες περιοχές μετά από σχέδια που θα ετοιμάσουν οι Περιφέρειες. Ως ζώνες υψηλής τρωτότητας θεωρούνται οι περιοχές που βρίσκονται:
α. σε ζώνες δυνητικά υψηλού κινδύνου πλημμύρας όπως αποτυπώνονται στους χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας και εμπίπτουν στο σενάριο πλημμύρας υψηλής πιθανότητας,
β. πλησίον δασικών περιοχών που χαρακτηρίζονται από υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς, οι οποίες καθορίζονται με απόφαση του οικείου Γενικού Διευθυντή Δασών με βάση το είδος της δασικής βλάστησης, την πυκνότητά της, την απόσταση από τα κτίρια και τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. - Οικονομικά κίνητρα:
- Για την αξιολόγηση των επενδυτικών προτάσεων λαμβάνονται υπόψη ο ευρωπαϊκός κανονισμός Ταξονομίας και το ανθρακικό αποτύπωμα της εγκατάστασης, σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
- Διπλασιασμός αποσβέσεων σε περίπτωση δραστηριοτήτων που έχουν σημαντική συμβολή στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.