Foreign Affairs για Πούτιν: Οι επικίνδυνες ευκαιρίες που διατηρούν τον ισχυρό άνδρα της Ρωσίας στην εξουσία

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν κυριαρχεί για πάνω από δύο δεκαετίες στην πολιτική σκηνή της Ρωσίας με χειραγώγηση της κοινής γνώμης, ωμή καταστολή αντιφρονούντων και επίδειξη ισχύος με κυβερνοεπιθέσεις και κατασκοπευτικές αποστολές κατά εχθρών της χώρας του στο εξωτερικό.
Δυτικοί αναλυτές χαρακτηρίζουν τον Πούτιν αδίστακτο, αφού έχει στείλει στην φυλακή τον σφοδρότερο επικριτή του και μείζονα πολιτικό του αντίπαλο, Αλεξέι Ναβάλνι, συνέτριψε ένα κύμα διαδηλώσεων υπέρ του τελευταίου, οι ΗΠΑ κατηγορούν υπηρεσίες του για κυβερνοεπιθέσεις ευρείας κλίμακας, ενώ ρωσικές – ή φιλορωσικές – δυνάμεις διαβρώνουν την αμερικανική επιρροή από τη Συρία και τη Λιβύη μέχρι την Ουκρανία. Αλλά όπως σημειώνει ο καθηγητής Μετασοβιετικής Εξωτερικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Columbia Τίμοθι Φράι (Timothy Frye) στο Foreign Affairs ο Ρώσος πρόεδρος δεν είναι τόσο πανίσχυρος, όσο θέλουν να πιστεύουν πολλοί – και το Κρεμλίνο κάνει ό,τι μπορεί για να ενισχύσει αυτή την άποψη –, αφού όπως όλοι οι αυταρχικοί ηγέτες αντιμετωπίζει από τη μία την απειλή να τον ξεσηκωθούν εναντίον του οι ελίτ που τον στηρίζουν και από την άλλη την απειλή μιας λαϊκής εξέγερσης, ενώ τα εργαλεία που διαθέτει γίνονται ολοένα και λιγότερο αποτελεσματικά λόγω των συμβιβασμών που αναγκάστηκε να κάνει για να διατηρήσει τον έλεγχο του κράτους εξισορροπώντας τα αντικρουόμενα συμφέροντα των ελίτ – που θα στασίαζαν σε αντίθετη περίπτωση εναντίον του – και χειραγωγώντας την κοινή γνώμη στη χώρα του.
Ο Πούτιν επωφελήθηκε κατά την πρώτη δεκαετία της θητείας του στα ύπατα αξιώματα της Ρωσίας από την οικονομική – λόγω πετρελαίου – άνθηση που αύξησε το βιοτικό επίπεδο των συμπατριωτών του και κατά τη δεύτερη από τον εθνικιστικό ενθουσιασμό μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, αλλά στην τρίτη δεκαετία του άρχισε ολοένα και περισσότερο να καταφεύγει στην καταστολή για την εξουδετέρωση αντιπάλων – κάτι που αναμένεται να συνεχιστεί καθώς εντείνονται τα προβλήματα της χώρας επιταχύνοντας έναν κύκλο πολιτικής βίας και οικονομικής δυσχέρειας, που ίσως θέσει σε σκληρή δοκιμασία τον Ρώσο πρόεδρο.

Είναι πράγματι τόσο πανίσχυρος ο Πούτιν;
Το αφήγημα περί του πανίσχυρου Πούτιν στηρίζουν εν μέρει αναλυτές που χτενίζουν το υπόβαθρό του, την ως τώρα διαδρομή του, ακόμη και τα βιβλία που αρέσκεται να διαβάζει για να εξηγήσουν τις πολιτικές του που συνάδουν με εκείνες προσωποπαγών αυταρχικών καθεστώτων, στο τιμόνι των οποίων βρίσκονται μεμονωμένα άτομα, όπως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, ο Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα, ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε στις Φιλιππίνες, αλλά και ηγέτες κρατών που ανήκαν στην σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ, όπως η Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν κτλ. Αλλά «τα καθεστώτα αυτά εμφανίζουν πολλά παθολογικά συμπτώματα», γράφει ο Τίμοθι Φράι, «γνωστά και στη Ρωσία, όπως τα υψηλότερα επίπεδα διαφθοράς σε σχέση με μονοκομματικά ή στρατιωτικά καθεστώτα, χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη, μεγαλύτερη καταπίεση και λιγότερο σταθερές πολιτικές», ενώ οι ηγέτες τους υποδαυλίζουν τα αντιδυτικά αισθήματα για να συσπειρώνουν τη βάση τους, στοχοποιούν πολιτικούς αντιπάλους μέσω του δικαστικού συστήματος και επεκτείνουν το πεδίο δράσης της εκτελεστικής έναντι των άλλων εξουσιών. Συχνά δε στηρίζονται σ’ έναν κύκλο εμπίστων που συρρικνώνεται συν τω χρόνω και διορίζουν ανθρώπους τους ή συγγενείς τους σε κρίσιμα πόστα, και δημιουργούν νέους μηχανισμούς ασφαλείας που δίνουν αναφορά σ’ αυτούς προσωπικά.
Οι τάσεις αυτές εξηγούνται αν σκεφθεί κανείς τι έχουν να χάσουν τέτοιοι αυταρχικοί ηγέτες, σαν τον Πούτιν, αν απομακρυνθούν από την εξουσία, αφού μπορούν να απολαμβάνουν τα πλούτη και την επιρροή τους μόνον όσο κρατούν στα χέρια τους τα ηνία και στη συνέχεια θα είναι στο έλεος των διαδόχων τους. Όπως σημειώνει το άρθρο, τις τελευταίες επτά δεκαετίες αυταρχικοί ηγέτες που έχασαν την εξουσία κατέληξαν σε μεγάλο βαθμό στην εξορία, τη φυλακή ή έχασαν τις ζωές του, όπως π.χ. ο Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη. Ο Πούτιν γνωρίζει σίγουρα αυτούς τους κινδύνους. Όπως είχε επισημάνει ένας πρώην σύμβουλος και νυν επικριτής του, ο Γκλεμπ Παβλόφσκι (Gleb Pavlovsky) από το 2012 «στο κατεστημένο του Κρεμλίνου υπήρχε η απόλυτη πεποίθηση ότι μόλις μετακινηθεί το κέντρο εξουσίας ή ασκηθεί μεγάλη πίεση, ή εμφανιστεί ένας δημοφιλής ηγέτης, όλοι θα εξαφανιστούν. Νιώθουν λίαν ευάλωτοι. Μόλις δοθεί σε κάποιον η ευκαιρία – όχι απαραίτητα στο λαό, ίσως σε κυβερνήτες ή κάποιους άλλους – θα καταστρέψουν το κατεστημένο, ή θα πρέπει να δώσουμε μάχη εμείς για να τους καταστρέψουμε»…

Οι ομοιότητες των αυταρχικών ηγετών
Ο Πούτιν δεν μοιράζεται μόνον τις ίδιες ανησυχίες για την απομάκρυνσή του από την εξουσία με άλλους αυταρχικούς ηγέτες, αλλά έχει κι άλλες ομοιότητες: «διέβρωσε βαθμιαία τις νομοθετικές εξουσίες, κατέστειλε ανεξάρτητα ΜΜΕ, υπονόμευσε εκλογές, σφετερίστηκε εξουσίες από πρώην ισχυρούς περιφερειακούς αξωματούχους (…) πέρασε αλλαγές στο Σύνταγμα της Ρωσίας που του επιτρέπουν να διεκδικήσει την επανεκλογή του το 2024 και το 2030»… Αλλά ασκώντας πίεση στους πολιτικούς θεσμούς που περιορίζουν την εκτελεστική εξουσία ο Πούτιν περιόρισε τη βεβαιότητα για την πολιτική του και κατέστησε πιο ευάλωτες τις ελίτ με αποτέλεσμα επενδυτές να προτιμούν να τοποθετούν τα χρήματά του σε ασφαλή καταφύγια εκτός Ρωσίας και πολλοί νεαροί Ρώσοι να φεύγουν στο εξωτερικό (το ρωσικό brain drain). Ακόμη και ζάπλουτοι Ρώσοι αισθάνονται ανασφάλεια και διατηρούν το μέγιστο μέρος των περιουσιακών τους στοιχείων στο εξωτερικό.
Κι έτσι, χωρίς ισχυρούς επίσημους θεσμούς να νομιμοποιούν τη διακυβέρνησή του.
Ο Πούτιν στηρίζεται δε στη μεγάλη δημοτικότητα για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των ελίτ και να κρατήσει τους διαδηλωτές μακριά από τους δρόμους. Για πολλά χρόνια τα ποσοστά δημοφιλίας του ήταν γύρω στο 74%, αλλά εδώ και τρία χρόνια υποχωρούν γύρω στο 65% με πολλούς να δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται πλέον τον πρόεδρό τους όσο στο παρελθόν.

Η καταφυγή στην καταπίεση απειλεί τον Πούτιν και τη Ρωσία
«Ο Πούτιν», καταλήγει το Foreign Affairs, «δεν αντιμετωπίζει κάποια άμεση απειλή για την εξουσία του. Είναι ειδικός στην τακτική, διαθέτει αξιοσημείωτους οικονομικούς πόρους κι αντιμετωπίζει μια αποδιοργανωμένη αντιπολίτευση. Ωστόσο, καμία εξυπνάδα δεν αρκεί για να ισοσταθμίσει τους αγωνιώδεις συμβιβασμούς που κάνει για να κυβερνήσει την Ρωσία, όπως το κάνει: κλέψε στις εκλογές τόσο όσο για να μη κινδυνέψεις να χάσεις, αλλά όχι πολύ, για να μην εκπέμψεις μήνυμα αδυναμίας, συσπειρώνοντας τη βάση με αντιδυτικές κινήσεις αλλά όχι σε βαθμό που να προκαλέσει πραγματική αντιπαράθεση με τη Δύση, ανταμείβοντας ημέτερους μέσω διαφθοράς, αλλά όχι σε βαθμό που να καταρρεύσει η οικονομία, χειραγωγώντας την ειδησεογραφία, αλλά όχι τόσο που να χάσει η κοινή γνώμη την εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ, καταπιέζοντας πολιτικούς αντιπάλους, αλλά όχι σε βαθμό που να πυροδοτήσει λαϊκή αντίδραση, ενισχύοντας τις υπηρεσίες ασφαλείας, αλλά όχι τόσο που να στραφούν εναντίον σου. Το πώς το Κρεμλίνο θα εξισορροπήσει αυτούς τους συμβιβασμούς θα καθορίσει το άμεσο μέλλον της Ρωσίας. Αλλά η ροπή προς μεγαλύτερη καταπίεση της τελευταίας τετραετίας και η πιθανή συνέχισή της δεν αποτελεί καλό οιωνό για τη Ρωσία ή τον ηγέτη της»…

• Διαβάστε το άρθρου του καθηγητή Μετα-Σοβιετικής Εξωτερικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, Timothy Frye, που δημοσιεύει το αμερικανικό περιοδικόδιεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ Foreign Affairs με τίτλο «Russia’s Weak Strongman – The Perilous Bargains That Keep Putin in Power», στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ