Νίκος Τσούλιας*: Θέλουμε μόρφωση και παιδεία;

Εκπαιδευτικές πολιτικές πάνε και έρχονται η μια πίσω από την άλλη. Κομματικές αντιπαραθέσεις για την εκπαίδευση γίνονται κάθε ημέρα. Προβλήματα και ανάγκες των σχολείων και των πανεπιστημίων έρχονται με πολλαπλό τρόπο συχνά στη δημοσιότητα. Οι σχέσεις εκπαίδευσης και επαγγελματικών προσδιορισμών αλλά και εργασιακών χώρων είναι συνεχώς στο προσκήνιο.
Το όλο πεδίο είναι αυστηρά οριοθετημένο. Τίποτα εκτός αυτού δεν μπορεί να τεθεί – είναι εκτός θέματος! Και το ερώτημα που γεννάται από μόνο του, από την καταστατική ίδρυση και θεσμοποίηση της κρατικής και εθνικής εκπαίδευσης και του σχολείου, θα συζητηθεί ποτέ; Θέλουμε παιδεία και μόρφωση; Ή μόνο χρησιμοθηρική προσέγγιση της εκπαίδευσης με βάση τις επιταγές της οικονομίας; Υπάρχει και το παράγωγο ερώτημα. Θέλουμε ένα σχολείο πολιτισμού με ανθρωπιστικό αξιακό φορτίο και διαπαιδαγωγικό περιεχόμενο;
Στη χώρα μας συζητάμε κάθε ημέρα ζητήματα εκπαίδευσης. Ζητάμε προσχηματικά από το σχολείο να απαντάει σε όλα τα κοινωνικά ζητήματα (βία, έμφυλες σχέσεις, ρατσισμό, κοινωνικοποίηση…) κάθε φορά που έχουμε γεγονότα βαρβαρότητας και κάθε λογής απαξίωσης της ανθρώπινης φύσης μας και της κοινωνικής μας λειτουργίας την ειδησεογραφία. Αλλά ποτέ δεν ανοίγουμε διάλογο για το ποιο θα είναι ένα τέτοιο σχολείο. Θέλουμε η εκπαίδευση να λύνει τα αντικοινωνικά προβλήματα, χωρίς να αλλάξει όμως καθόλου το σημερινό εργαλειακά προσδιορισμένο περιεχόμενό της προς την αγορά εργασίας!
Και σήμερα, που γίνεται η πιο σκληρή αντιμεταρρύθμιση στην εκπαίδευση εδώ και δεκαετίες, η όλη συζήτηση μένει σε ό,τι η νομοθετική πρωτοβουλία ορίζει, σε ό,τι η κυβερνητική ατζέντα κρίνει σκόπιμο. Σύστημα εισαγωγής στο πανεπιστήμιο, φύλαξη των πανεπιστημίων, πειθαρχικό των φοιτητών, προνόμια στα κολέγια, στροφή στην κατάρτιση. Αλλά όλα αυτά είναι θέματα που αφορούν την ψυχή της παιδείας και της μόρφωσης ή είναι εξωτερικά και μόνο στοιχεία της εκπαίδευσης;
Δεν αναρωτιόμαστε γιατί δεν αναπτύσσεται θεωρητικός λόγος (ιδεολογικός, κοινωνιολογικός, επιστημολογικός) για την εκπαίδευση. Δεν απορούμε γιατί δεν υπάρχουν παιδαγωγοί στην εποχή μας, που να βρίσκονται στο προσκήνιο των εκπαιδευτικών ζητημάτων. Δεν ανησυχούμε που οι ανθρωπιστικές επιστήμες θεωρούνται ως εκτός εποχής πεδία της μόρφωσής μας. Δεν αναλογιζόμαστε γιατί δεν υπάρχουν στοχαστές και διανοούμενοι που να ανοίγουν τα μεγάλα ζητήματα της παιδείας για το μέλλον.
Αλλά όλα αυτά έχουν μια απόλυτα σωστή – κατά τη γνώμη μου – ερμηνεία. Η δημοκρατική θεώρηση της παιδείας έχει ηττηθεί από την εμπορευματοποιημένη εκδοχή της θεσμικής εκπαίδευσης. Γιατί δεν θέτει το δικό της κοσμοθεωρητικό πυρήνα για να συζητήσει η ελληνική κοινωνία, η νεολαία μας και οι δημιουργικές δυνάμεις του τόπου μας στα πιο κρίσιμα σημεία της παιδείας: στην αγωγή, στη διαμόρφωση σχήματος “πολίτη – αγωνιστή της ζωής”, στην προαγωγή μια κοινωνίας δικαιοσύνης και πραγματικής προόδου, στην ανάδειξη της κριτικής σκέψης για να μπορούν οι νέοι να ερμηνεύουν ορθολογικά τον κόσμο και την πραγματικότητα, στην πνευματική καλλιέργεια, στις αξίες που δίνουν νόημα και αξία στη ζωή (δημοκρατία, ελευθερία, αλληλεγγύη, αξιοπρέπεια, συνεργασία, αλληλοσεβασμός κλπ).
Όχι, όλα αυτά δεν είναι γενικά και αόριστα θέματα, δεν είναι θεωρητικολογία. Είναι η πιο απτή πραγματικότητα, η πιο ζωντανή όψη της κοινωνίας, το ζωτικό πεδίο των πολιτών, που παρακάμπτονται σκόπιμα με το δέλεαρ ενός δήθεν ρεαλισμού, που είναι επινοημένος και κατασκευασμένος με επιμέλεια από τις κάθε λογής μορφές εξουσίας, για να μην απελευθερωθεί ποτέ ο πολίτης, για να ζει και να ανησυχεί για ό,τι οι χειραγωγοί του του θέτουν ως πεδίο αναφοράς της σκέψης του και της δράσης του.
Ναι, θα μπορούσε στην κλίμακα αξιών της παιδείας και της μόρφωσης, για παράδειγμα, να τεθούν ως πρωταρχικά σημεία του σχολείου (σε συνθηματική εκδοχή) “λιγότερες γνώσεις, περισσότερη διαπαιδαγώγηση”, “ναι στην αριστεία αλλά ναι και στον αγώνα κατά των ανισοτήτων”, ως βασικού στοιχείου κοινωνικής ηθικής. Η UNESCO θέτει ένα κρίσιμο πρόταγμα. “Η εκπαίδευση μεταμορφώνει τον κόσμο”. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε η εκπαίδευση είναι απλά και μόνο παρακολούθημα του σημερινού αγοραίου, νεοφιλελεύθερου και αλλοτριωμένου τρόπου ζωής! Είναι αυτό επιλογή μας;

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 113 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια