Χρήστος Πένητας: Πως ο COVID-19 μας επιβάλλει την εφαρμογή της “Έξυπνης Πόλης”

Είναι περισσότερο από 8 μήνες τώρα που ζούμε περιορισμένοι από τον Covid-19. Και όσο και αν υπάρχουν πολλά, σημαντικά και επείγοντα ζητήματα προς αντιμετώπιση, τώρα είναι που επίσης πρέπει να δούμε την Ψηφιακή και Έξυπνη Πόλη με όσο μεγαλύτερη σοβαρότητα γίνεται. Δεν είναι λίγοι οι δήμοι που αυτοί την εποχή εκσυγχρονίζονται ταχύτατα και παρουσιάζουν διαρκώς νέες εφαρμογές και διευκολύνσεις στους Δημότες τους. Σε αυτό το πρώτο κείμενο θα ασχοληθούμε με τις ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις, μία -από τις όχι και τόσο ελκυστικές σε πρώτη ίσως ανάγνωση- εφαρμογές της Ψηφιακής Πόλης.
Αλλά ας ξεκινήσουμε από το τι είναι πραγματικά η Ψηφιακή και η Έξυπνη Πόλη.   
Στους περισσότερους από εμάς θα έλθουν στο νου εντυπωσιακές εικόνες με λεωφορεία χωρίς οδηγούς και καλοσχεδιασμένες εφαρμογές στο κινητό αλλά στην πραγματικότητα ο πυρήνας της, είναι κάπως πιο πεζός και σήμερα όπως είπαμε πολύ περισσότερο σημαντικός. Η ηλεκτρονική ανάπτυξη της Πόλης δεν είναι πολυτέλεια και ούτε μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς σχέδιο, με πρόχειρες πυροσβεστικές λύσεις που έχουν το χαρακτήρα του επείγοντος.
Ο ορισμός της Έξυπνης Πόλης, την περιγράφει ως χρήση της τεχνολογίας με σκοπό την βελτίωση της ζωής του δημότη και αυτό μπορεί να χωρισθεί στις ακόλουθες κατηγορίες εφαρμογών:

• Παροχή ατομικών ηλεκτρονικών υπηρεσιών στους δημότες όπως για παράδειγμα παροχή πιστοποιητικών, αυτόματη δήλωση προβλημάτων και αιτημάτων
• Ψηφιοποίηση της λειτουργίας του Δήμου με στόχους την κεντρική παρακολούθηση, τη διαφάνεια, τη χρήση συστημικών δικλίδων ασφαλείας, την βελτιστοποίηση της αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων, την ελαχιστοποίησης του κόστους και εν τέλει την άνοδο της αποτελεσματικότητας
• Κεντρική παρακολούθηση μετρικών (KPIs, KQIs) με σκοπό την αξιοποίηση τους προς όφελος του δημότη
• Παροχή ηλεκτρονικών εργαλείων όπως τα δημοψηφίσματα ή τις διαβουλεύσεις με βασικό στόχο την συμμετοχή του δημότη στην λειτουργία του Δήμου.

Η Ψηφιακή και Έξυπνη Πόλη είναι κάτι περισσότερο από την πολύ γνωστή πρώτη κατηγορία, την παροχή ατομικών ηλεκτρονικών υπηρεσιών (τις οποίες ο μέσος δημότης δεν θα χρησιμοποιήσει περισσότερες από μία ή δύο φορές το χρόνο) ή την διαμόρφωση μια εντελώς χειρόγραφης διαδικασίας λίγο ηλεκτρονικά, μέσω email, (όπου και πάλι τα περισσότερα σημεία της διαδικασίας θα εκτελεστούν από τον άνθρωπο).
Ένα απλό ψάξιμο στο internet με τις λέξεις «Δήμος, Διαβούλευση» την 1/10/2020 επέστρεψε 2.180.000 αποτελέσματα. Στις πρώτες 5 σελίδες (50 αποτελέσματα) μετρήσαμε 40 διαφορετικούς Δήμους ενώ –για να έχουμε μια ιδέα- οι 6 πρώτες εγγραφές έδωσαν την παρακάτω εικόνα:

• Δήμος Βισαλτίας (Νιγρίτα), 2020, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου για τα έτη 2021-2024 σε ανοιχτή Διαβούλευση, Ύπαρξη Επιτροπής Ποιότητας Ζωής
• Δήμος Αμαρουσίου, 2009-2017, Πλήθος Διαβουλεύσεων που αφορούν κυκλοφοριακές μελέτες, μονοδρομήσεις οδών, ελεγχόμενη στάθμευση και άλλα. Επιτροπή Διαβούλευσης που περιλαμβάνει όλους τους πολιτιστικούς και εξωραϊστικούς συλλόγους της περιοχής, Ύπαρξη Επιτροπής Ποιότητας Ζωής
• Δήμος Δεσκάτης, 2020, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου για τα έτη 2021-2024 σε ανοιχτή Διαβούλευση
• Δήμος Θεσσαλονίκης, 2017, Δημόσια διαβούλευση για τη βελτίωση ηλεκτρονικών υπηρεσιών
• Δήμος Ναυπακτίας, 2020 Οι αναπλάσεις-αναδείξεις των πλατειών Τζαβελλαίων και Κεφαλοβρύσου σε ανοιχτή διαβούλευση
• Δήμος Θέρμης, 2020, Το Τεχνικό Πρόγραμμα του Δήμου του έτους 2021 σε ανοιχτή διαβούλευση.

Κάποιες από τις Διαβουλεύσεις έγιναν μέσω αυτοματοποιημένων ηλεκτρονικών πλατφορμών. Κάποιες μέσω συγκέντρωσης ερωτηματολογίων. Κάποιες έγιναν μέσω Επιτροπών και κάποιες απευθύνθηκαν σε όποιον δημότη θα ήθελε να συμμετάσχει. Εννοείται πως η διαβούλευση δεν είναι κατ’ ανάγκη ηλεκτρονική. Εδώ όμως βάζει αξία στην Πόλη η τεχνολογία. Πέρα από την ευκολία στο χρήστη και την ευχρηστία στη συνολική οργάνωση, είναι επίσης πολύ ευκολότερο να επεξεργαστείς αποτελεσματικά τα δεδομένα και τελικά να καταλάβεις τι πραγματικά πιστεύουν οι άνθρωποι ότι έχει ανάγκη η Πόλη.
Και όχι η ηλεκτρονική διαβούλευση δεν είναι αυτοσκοπός, ούτε ένα απλό επικοινωνιακό πυροτέχνημα, χρειάζεται πολύ δουλειά και αγώνα για να αποδώσει, συνέπεια και προσεκτικό σχεδιασμό σε βάθος χρόνου και αλλαγή νοοτροπίας. Ούτε υποκαθιστά την άποψη των ειδικών (πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων, τεχνικών υπηρεσιών). Αντίθετα πρέπει να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά, συνθέτοντας, και όχι ανταγωνιστικά.
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά, δύο από τις περιπτώσεις της Αγίας Παρασκευής, την ανάπλαση των Πευκακίων και την ανάπλαση της Πλατείας του Αγίου Ιωάννη. Σήμερα και οι δύο αναπλάσεις είναι παγωμένες. Το σχέδιο δε υλοποίησης που έχει επιλεγεί να εφαρμοστεί, ήλθε χωρίς καμία διαβούλευση, ως απλά μια έτοιμη μελέτη από την εκάστοτε Δημοτική Αρχή. Οι Δημότες δηλαδή, δεν ενεπλάκησαν πριν την μελέτη αλλά κλήθηκαν μόνο οι Δημοτικές Παρατάξεις να επικυρώσουν ένα συγκεκριμένο σχέδιο.
Μια διαφορετική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η εξής:

• Ο Δήμος προγραμματίζει σε βάθος χρόνου τι θέλει να υλοποιήσει, εκπονεί στρατηγικό σχέδιο και εξασφαλίζει χρηματοδότηση
• Μπαίνει σε ανοιχτή διαβούλευση η βασική χρήση του χώρου, πχ τι φυσιογνωμία θέλουμε στα Πευκάκια? Θέλουμε μεγάλο αθλητικό Κέντρο? Θέλουμε ήπια χρήση με μονοπάτια περιπάτου? Πάρκο για κατοικίδια? Αναψυκτήριο?
• Ο Δήμος δεν παρέχει απλά ένα ερωτηματολόγιο στους δημότες. Έχει επεξεργαστεί τις διαθέσιμες χρήσεις από πριν, αξιοποιώντας μετρικά και εντάσσοντας τις συνολικές ανάγκες του Δήμου στην ανάπλαση. Τα μετρικά αυτά μπορεί να είναι από πολύ απλά, πχ έχουμε αρκετά γήπεδα μπασκετ στην Αγία Παρασκευή? ή πολύ εξειδικευμένα και συνεπώς πολύ πιο δύσκολο να υπολογιστούν, πχ ο μέσος δημότης κατά πόσο έχει πρόσβαση σε χώρους κατάλληλους για περίπατο?
• Επιπρόσθετα η επεξεργασία των απαντήσεων δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Για παράδειγμα ναι, θα πρέπει κάθε κάτοικος της Αγίας Παρασκευής να πει την άποψή του για τα Πευκάκια αλλά η γνώμη των ανθρώπων της περιοχής θα πρέπει να έχει περισσότερη σημασία. Ένας τρόπος να το αντιμετωπίσεις αυτό είναι η αξιολόγηση να έχει βάρη. Για παράδειγμα η άποψη ενός ανθρώπου στα Πευκάκια για τα Πευκάκια να λαμβάνεται υπόψη με συντελεστή 100%, ενώ η αντίστοιχη ενός ανθρώπου που ζει στον Άγιο Ιωάννη πάλι για τα Πευκάκια να λαμβάνεται υπόψη με συντελεστή 50% ή χαμηλότερο. Τέτοιες λογικές, πρακτικά, μπορούν να υποστηριχθούν μόνο με σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα.
• Αφού καθορισθούν οι βασικοί άξονες αναλαμβάνουν οι ειδικοί και εκπονούν την αντίστοιχη μελέτη αξιοποιώντας κατά το δυνατό την κατεύθυνση των δημοτών και του δήμου και λαμβάνοντας υπόψη κάθε τεχνικό και λειτουργικό ζήτημα.
• Η μελέτη τίθεται εκ νέου σε διαβούλευση. Οι δημότες καλούνται να κάνουν παρατηρήσεις, να συμφωνήσουν ή να εκφράσουν τις διαφωνίες τους
• Η δημοτική αρχή, η οποία και έχει την τελική ευθύνη για την πραγματοποίηση του έργου, λαμβάνοντας υπόψη τα όλα τα προηγούμενε βήματα εγκρίνει τη μελέτη ως έχει ή με μεταβολές, και το έργο πραγματοποιείται σύμφωνα με όσα προβλέπονται

Είναι αντιληπτό ότι το παραπάνω πλάνο είναι χρονοβόρο και είναι και αυτό στην ουσία του ένα ολόκληρο έργο που απαιτεί οργάνωση και ανθρώπους. Για αυτό, είναι σημαντικό ο Δήμος να μπορεί να σχεδιάσει το τι πρέπει να γίνει σε βάθος χρόνου. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στα παραπάνω παραδείγματα, είδαμε σε ανοιχτή διαβούλευση το συνολικό τετραετές πρόγραμμα του Δήμου ή το τεχνικό πρόγραμμα όλης της χρονιάς.
Ας δούμε τώρα τι έχει να προσφέρει η ηλεκτρονική διαβούλευση μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας έναντι της χειρόγραφης διαβούλευσης ή της συγκέντρωσης φορμών μέσω email.

• Ταχύτητά στην δημιουργία του υλικού. Έτοιμες φόρμες.
• Δυνατότητα εμφάνισης notification στα smartphones όλων των δημοτών.
• Αυτόματη επεξεργασία. Φανταστείτε πόσος χρόνος χρειάζεται σε αντίθετη περίπτωση. Να πούμε 10 λεπτά ανά φόρμα για τις χειρόγραφες, και 5 για τη συγκέντρωση φορμών μέσω email?
• Έτοιμες φόρμες επεξεργασίας και ανάλυση των στατιστικών
• Όμορφη παρουσίαση των αποτελεσμάτων, φιλική στο χρήστη (επικοινωνία-διαφάνεια).

Οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις δεν είναι κάτι το εξωτικό. Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να αναβαθμίσει τη σχέση του Δημότη με τον Δήμο και ασφαλώς αν χρησιμοποιηθεί σωστά να αυξήσει την εμπλοκή του Δημότη παρέχοντας ένα σύγχρονο τρόπο αμφίδρομης επικοινωνίας. Είναι αρκετοί οι άνθρωποι που δεν ασχολούνται σήμερα με τα κοινά (για οποιοδήποτε λόγο). Εργαλεία σαν τα παραπάνω, που δεν απαιτούν μεγάλη χρονικά εμπλοκή αλλά μπορούν να θέσουν απλά και σαφή ερωτήματα τα οποία αφορούν τον καθένα από εμάς, εξασφαλίζουν με διαφανή τρόπο την σύνδεση ή την επανασύνδεση των ανθρώπων με την πόλη.
Πόσο μάλλον στις μέρες μας, που ο Covid-19 έχει συντελέσει στην απομόνωση του κόσμου και που οι επικοινωνίες είναι κάλο έτσι και αλλιώς να γίνονται ηλεκτρονικά . Εμείς στο Αλλάζουμε πιστεύουμε η Πόλη χρειάζεται και τέτοια βήματα με συνολικό σχεδιασμό σε βάθος, συνέπεια και σεβασμό απέναντι στο δημότη.

* Ο Χρήστος Πένητας είναι Διευθυντής διαχείρισης δικτύου του ομίλου ΟΤΕ/COSMOTE και στέλεχος της δημοτικής παράταξης «Αλλάζουμε»