Νίκος Τσούλιας*: Σχολείο παιδείας και ανθρωπισμού

Εστιάζουμε το πολιτικό και το κοινωνικό ενδιαφέρον μας στα τρέχοντα, πολλαπλά και έντονα προβλήματα της εκπαίδευσης, και κάνουμε σωστά. Αλλά διαπράττουμε μείζον μεθοδολογικό λάθος, που υπονομεύει το μέλλον της εκπαίδευσης. Δεν ασχολούμαστε καθόλου με τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών μας για το ελληνικό σχολείο.
Τα εκπαιδευτικά συστήματα υφίστανται ήδη δραματικές αλλαγές, οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης διαμορφώνουν τις σχετικές στρατηγικές τους με βάση τις επιταγές της μεταβιομηχανικής εποχής αλλά εμείς ασχολούμαστε με διαφορές του παρελθόντος, που έχουν ήδη επιλυθεί. Χαρακτηριστικά αλλά όχι μοναδικά παραδείγματα είναι η απαξίωση της αριστείας από τον ΣΥΡΙΖΑ και η επαναφορά της αναγραφής της διαγωγής στα απολυτήρια του λυκείου από τη Ν.Δ.  
Ωστόσο, πιστεύω πώς είναι υπερώριμη η σημερινή περίοδος για να συζητήσουμε (η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της) τις νέες δυναμικές της μάθησης, τις μορφωτικές αναζητήσεις, το περιεχόμενο του σχολείου. Απτό δείγμα αυτής της τάσης τα πλούσια μορφωτικά προσόντα της νέας γενιάς.
Τα βασικά διλήμματα δεν είναι καθόλου καινούρια, ωστόσο τίθενται τώρα με πιο δραματικό τρόπο: Θέλουμε την οικονομία και την  αγορά ή την κοινωνία και την πολιτική ως βασικά οχήματα για τη διαμόρφωση της ιστορικής μας πραγματικότητας; Θέλουμε οικονομία της πληροφορίας ή κοινωνία της μάθησης και της γνώσης; Θέλουμε σχολείο γενικής παιδείας ή σχολείο της κατάρτισης, των εξειδικεύσεων αγγλοσαξονικού τύπου;
Εδώ, κατά τη γνώμη μου, διαφοροποιείται και διακρίνεται η φύση της προοδευτικής και της συντηρητικής πολιτικής πρότασης. Τα προοδευτικά πολιτικά κόμματα, τα κοινωνικά κινήματα έχουν προσδιορίσει το στόχο τους, που εστιάζει στην ανάπτυξη του ανθρωπιστικού σχολείου, στην προαγωγή δημοκρατικών επιλογών μιας κοινωνίας της μάθησης που θα υποτάσσει τις αντιλήψεις των δυνάμεων της αγοράς και δεν θα υποτάσσεται σ’ αυτές προς χάριν της εμπορευματοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού και του καταναλωτισμού.
Οι ανασχεδιασμοί, λοιπόν, του σύγχρονου σχολείου πρέπει να γίνουν με βάση την ανάδειξη μιας προοδευτικής αντίληψης, το νήμα της οποίας έρχεται από πολύ μακριά, από την αυγή του ορθού λόγου στην αρχαία Ελλάδα, όπου η μόρφωση γίνεται «ουκ επί τέχνη αλλ’ επί παιδεία», ξετυλίγεται μέσω του αναγεννησιακού διαφωτισμού και το κουβάρι φτάνει στις ημέρες μας περιστρεφόμενο γύρω από την καρδιά του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού, το κράτος πρόνοιας και το κράτος δικαίου.
Επομένως στις βασικές στοχεύσεις είναι:

• η προαγωγή ενός ουμανιστικού συστήματος αξιών,
• η ικανότητα του νέου να είναι διαρκώς «ανοιχτός» στις νέες αλλαγές,
• η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και η διαρκής εμβάθυνση στα πεδία του ορθολογισμού,
• η καλλιέργεια της ικανότητάς του να μαθαίνει πώς να μαθαίνει και να ξεχωρίζει τη γνώση από την πληροφορία,
• η προαγωγή ενός οίστρου για τη γνώση, ενός πάθους για την πνευματική αναζήτηση και επικοινωνία.

Ποιες, όμως, είναι οι κύριες παρεμβάσεις στο περιεχόμενο του σχολείου;

1. Η επαναπροσέγγιση της έννοιας της γενικής παιδείας, αφού στις βασικές δεξιότητες (basic skills) του νέου πρέπει να προστεθούν οι νέες τεχνολογίες και νέα κοινωνικά προτάγματα.
2. Η συνολικοποίηση και η γενίκευση του σώματος των γνώσεων, αναιρώντας την μέχρι τούδε τάση της εξειδίκευσης μέσω της εισαγωγής διαρκώς νέων γνωστικών αντικειμένων που τεμαχίζουν το curriculum.
3. Η περαιτέρω ενίσχυση σύγχρονων κοινωνικών διεργασιών στο βασικό κορμό της γνώσης. Ο μαθητής δεν πρέπει να γίνεται κοινωνός μόνο των θετικών επιστημονικών ευρημάτων, αλλά να αντιλαμβάνεται τις ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες (οικονομικοί πρόσφυγες, ζητήματα ειρήνης και σύγχρονης δημοκρατίας, νέες γενιές δικαιωμάτων κτλ.).
4. Η συστηματική ενδυνάμωση της στοχαστικής διάθεσης του νέου, εισάγοντάς τον στην καρδιά των μεγάλων νοημάτων της πνευματικής οδύσσειας του ανθρώπου. Εδώ ο ρόλος της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός.
5. Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης όχι μόνο μέσα από τους μαθησιακούς αναβαθμούς αλλά και από την ίδια τη σχολική πράξη.
6. Η διαρκής ανάπτυξη της πολιτιστικής όψης του σχολείου μέσα από μια δυναμική σχολική ζωή, που θα βιώνει τους παλμούς και τους πόθους μιας μικροκοινωνίας στηριζόμενη στη συνεργατικότητα, στην αλληλεγγύη, στη συλλογικότητα, στην αυτενέργεια, στην πρωτοβουλία.
7. Η ανάδειξη του παιδαγωγικού ρόλου του σχολικού προγράμματος.

Το όλο σύμπαν των γνώσεων δεν μπορεί παρά να αποβλέπει στη συστηματική προαγωγή της αρετής, στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, στην κοινωνική πρόοδο. Άλλωστε, εμφορούμενοι από τέτοιες αντιλήψεις, ο Βάρρωνας και ο Κικέρωνας, προκειμένου να μεταφράσουν τον όρο «παιδεία» στη λατινική γλώσσα, χρησιμοποίησαν τη λέξη «humanitas».

Παρατήρηση: Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 9 Νοεμβρίου 2001 τότε που ο Νίκος Τσούλιας ήταν πρόεδρος της ΟΛΜΕ

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 71 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια