Υπάρχουν αρκετά είδη διαβάσματος. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο πολιτισμός του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτισμός του βιβλίου. Αλλά και όλο το εποικοδόμημα της Γνώσης και της Σοφίας – «ευτυχώς» όχι και της Πληροφορίας – δεν στηρίχθηκε και δεν στηρίζεται στις σελίδες των βιβλίων; Θα βρούμε λοιπόν το διάβασμα σε πολλές εκφράσεις του ανθρώπου και σε πολλές λειτουργίες της κοινωνίας.
Υπάρχει το διάβασμα της υποχρεωτικής απομνημόνευσης, διάβασμα για να μάθεις «απέξω και ανακατωτά» το περιεχόμενο και μάλιστα να εξεταστείς από κάποιον γι’ αυτό και σε οριακές περιπτώσεις – εισαγωγικές εξετάσεις, πτυχιακές εξετάσεις, εξετάσεις διαγωνισμών – το σχήμα αυτό «υποχρεωτικό διάβασμα – εξετάσεις» είναι και καθοριστικό για τη ζωή μας. Είναι εν πολλοίς το σχολικό αλλά και το πανεπιστημιακό διάβασμα. Θεωρείται από τους πολλούς διάβασμα καταναγκαστικό, αλλά ξεχνούν ότι είναι το διάβασμα που εισάγει σε κάθε άλλη μορφή διαβάσματος και επίσης είναι το διάβασμα που εξανθρωπίζει τον άνθρωπο και βάζει τα θεμέλια της κοινωνικής του εξέλιξης. Δεν μπορεί να υπάρξει σύγχρονος πολιτισμός χωρίς το σχολικό και το πανεπιστημιακό διάβασμα.
Υπάρχει το επιστημονικό διάβασμα. Συνδέεται με την επαγγελματική προοπτική των πολιτών και με την πρόοδο της κοινωνίας. Έχει μια απόλυτη νομιμοποιητική βάση, γιατί δημιουργεί τους όρους διαρκούς βελτίωσης της ζωής και δίνει λύσεις στα περισσότερα προβλήματα του ανθρώπου, γιατί συνδέεται με τη θαυματολογία της γνώσης και της τεχνολογίας, γιατί η επιστήμη καθ’ εαυτή έχει γίνει η μεγάλη κοσμοθεωρία, μια μορφή κοσμικής θρησκείας. Εδώ το διάβασμα είναι αυστηρό. Έχει συστηματική βάση και απαιτεί εμβάθυνση και συνεχή ανανέωση. Έχει όμως ένα δέλεαρ, προσφέρει τη γοητεία του καινούργιου και σε εισάγει πρώιμα στον ερχομό και κυρίως στη δημιουργία του μέλλοντος. Για πολλούς είναι η αιχμή του δόρατος όλων των μορφών του διαβάσματος.
Έχει ξεχωριστή θέση το στοχαστικό διάβασμα. Εδώ κάνει την αφήγησή του το πιο διαλεχτό κομμάτι κάθε σύγχρονης κοινωνίας. Η διανόηση θέτει ερωτήματα και προβληματισμούς, που προϋποθέτουν μια ειδική σχέση με τους αναγνώστες. Πρέπει και οι ίδιοι να είναι δημιουργοί της απορίας και της αναζήτησης, του θαυμασμού και της έρευνας. Εδώ η φιλοσοφία θέτει το δικό της πεδίο αναφοράς. Ξεκινάει από τα πιο απλά ερωτήματα του κάθε ανθρώπου και φτάνει στη θεώρηση όλων των ρευμάτων που έχουν εμφανιστεί στη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας. Μπορεί να εμφανίζεται ως μη έχουσα την ίδια αποτελεσματικότητα με την επιστήμη, αλλά δεν παύει να έχει τον πρώτο λόγο στα θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου. Το στοχαστικό διάβασμα εισχωρεί στα πιο απάτητα μονοπάτια. Προκαλεί με το εύρος του και με τη δυναμική του. Προσφέρει μια μοναδική γοητεία, αλλά πρέπει να κατακτήσεις κάποιες αναβαθμίδες της ερευνητικής σκέψης του ανθρώπου για να νιώσεις το μεγαλείο του.
Το λογοτεχνικό διάβασμα είναι το πιο καθολικό και προαιρετικό διάβασμα – γιατί το απόλυτα καθολικό διάβασμα, το σχολικό, έχει σαφώς υποχρεωτικότητα. Εδώ είναι η μοναδική απόλαυση, του πιο συναισθηματικού τύπου διαβάσματος. Ο αναγνώστης απολαμβάνει τον αφηγηματικό χαρακτήρα συμμετέχει ψυχικά ταυτιζόμενος συνήθως με το βασικό ήρωα ή με τη βασική γραμμή πλεύσης του συγγραφέα και νιώθει έναν πιο ενεργητικό ρόλο – σε σχέση με όλα τα άλλα είδη του διαβάσματος. Η λογοτεχνία έχει και πολυπολιτισμική και συνάμα υπερπολιτισμική θεώρηση του κόσμου και της ζωής και οι συγγραφείς της λατρεύονται ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης, σαν να είναι οικείοι συγγραφείς. Είτε είναι οι μεγάλοι κλασικοί Γάλλοι συγγραφείς του 18ου αιώνα είτε οι αντίστοιχοι Ρώσοι του 19ου αιώνα είτε οι Λατινοαμερικάνοι του 20ου αιώνα όλοι ανήκουν στην ίδια πατρίδα, στη χώρα της κλασικής λογοτεχνίας.
Το πολιτικό και ιδεολογικό διάβασμα αποτελεί το υποχρεωτικό διάβασμα για κάθε πολίτη που έχει ενεργή πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα. Εδώ βέβαια ανθοφορεί και η προπαγάνδα, ο δογματισμός και η μονομέρεια της σκέψης, γι’ αυτό μόνο το διάβασμα επ’ όλου του πεδίου της πολιτικής και της ιδεολογίας μπορεί να δώσει μια καλή αφετηρία για άρτια θεώρηση των πραγμάτων. Προφανώς εδώ ανήκει και το διάβασμα βιβλίων – που πρεσβεύουν τη φρίκη και τη βαρβαρότητα – και απαιτείται καλή παιδεία, για να μη χειραγωγηθεί η σκέψη του ανθρώπου από το όμορφο περιτύλιγμα ενός περιεχομένου αυταρχισμού, ολοκληρωτισμού, φασισμού, ρατσισμού…
Υπάρχει και το ανάλαφρο διάβασμα. Εδώ ανήκουν όλα τα αναγνώσματα που έχουν πληροφοριακό χαρακτήρα – του ψηφιακού κόσμου ή των έντυπων βιβλίων και περιοδικών –, αυτά που έχουν λαϊκίστικο χρώμα, αυτά που επιχειρούν να χειραγωγήσουν τη σκέψη του ανθρώπου με αυθαιρεσίες επί του μεταφυσικού πεδίου. Παράλληλα σ’ αυτούς τους τόπους του διαβάσματος κυκλοφορεί και η χυδαιότητα και η πορνογραφία αλλά και άλλα πλείστα αγκάθια του κακού.
Κι όμως, δεν υπάρχουν πολλά είδη διαβάσματος. Υπάρχει ένα και μοναδικό, το διάβασμα όλων των τύπων των βιβλίων – με εξαίρεση ό,τι θίγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ό,τι προπαγανδίζει μορφές βαρβαρότητας και χυδαιότητας. Οι βιβλιοφάγοι όπου γης και όπου χρόνου έχουν κάποια κοινά σημεία και ένα απ’ αυτά είναι το «διάβασμα εφ’ όλης της ύλης»! Ξέρουν πολύ καλά ότι για να κατοικείς στη βιβλιοχώρα, για να νιώθεις τα πολλαπλά και απεριόριστα σκιρτήματα του διαβάσματος οφείλεις να διαβάζεις βιβλία από όλα τα επιμέρους πεδία, από ένα βιβλίο Γεωμετρίας μέχρι ένα βιβλίο ποίησης και επιστήμης…
Προφανώς δεν κατοικείς ισόχρονα στις επιμέρους περιοχές της βιβλιοχώρας αλλά επιλέγεις ανάλογα με την προσωπική σου κοσμοθεωρία και κουλτούρα. Όμως το διάβασμα ή θα είναι διάβασμα επί όλου του στερεώματος του επιστητού ή δεν θα είναι διάβασμα!
* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής
Πατήστε εδώ και δείτε τα 69 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια
