Νίκος Τσούλιας*: Η ανοιχτή γνώση του διαδικτύου

Για πολλά μπορεί να κατηγορηθεί το διαδίκτυο, και έχουμε ασχοληθεί με αυτή την πλευρά του στο παρελθόν. Αλλά δεν μπορεί κανένας να μην σταθεί και να μην εξάρει τα πολλά θετικά στοιχεία με τα οποία τροφοδότησε το σύγχρονο πολιτισμό.
Η ανάδυση ενός ολόκληρου ψηφιακού κόσμου, η ελεύθερη και πληθωρική πληροφόρηση, ένας σημαντικού βαθμού εκδημοκρατισμός της γνώσης, οι πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις, η ενίσχυση της ψυχαγωγίας είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά του ιστορικής σημασίας συστατικά του στοιχεία που επηρεάζουν με γρήγορους ρυθμούς την εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Βέβαια το σύγχρονο τεχνολογικό σύμπαν διευρύνει τα κοινωνικά και τα οικονομικά χάσματα και οι ανισότητες διαμορφώνουν έντονα κλασματικές κοινωνίες, αφού η συσσώρευση του πλούτου σε όλο και πιο λίγα κέντρα εξουσίας αφενός και η επέκταση των ζωνών φτώχειας αφετέρου δημιουργούν έναν παγκόσμιο χάρτη αβεβαιότητας και αστάθειας, έντονων αντιπαραθέσεων και τυφλών συγκρούσεων.
Αλλά δεν μπορούμε να δαιμονοποιούμε το διαδίκτυο για όλα αυτά. Το διαδίκτυο είναι ένα παγκόσμιο «εργαλείο», που τροποποιεί τη ροή της πορείας της ανθρωπότητας όπως παλιότερα η φωτιά και ο τροχός. Προφανώς οι ταξικές συγκρούσεις, οι πολιτικές διαμάχες και οι αντιπαραθέσεις ιδεών θα είναι πάντα εκείνες που θα δείχνουν το βέλος του πολιτισμικού μέλλοντος. Μπορούμε να έχουμε κριτική στάση απέναντι στο διαδίκτυο, και σε κάθε περίπτωση θα είμαστε εμείς και ως κοινωνία και ως πολίτες που θα του δίνουμε το δικό μας στίγμα, τη δική μας αντίληψη και πρακτική.
Προσωπικά, θεωρώ ότι το διαδίκτυο δίνει φοβερές δυνατότητες σε δύο προνομιακά για τη ζωή του ανθρώπου ζητήματα, το διάβασμα και το γράψιμο. Έχει αλλάξει άρδην τους κανόνες του παιχνιδιού σ’ αυτούς τους τομείς. Δεν προκαλεί όμως ιστορική ασυνέχεια αλλά έναν ευρύ μετασχηματισμό. Προφανώς τα Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα οι εφημερίδες έχουν πληγεί όσον αφορά τα παραδοσιακά τους στοιχεία και οφείλουν να δουν την ψηφιακή πρόκληση με έναν γόνιμο τρόπο. Αλλά το έντυπο βιβλίο δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Ο μεγάλος εχθρός του βιβλίου είναι το σοβαρό έλλειμμα της φιλαναγνωσίας και της αγάπης προς τα Γράμματα και όχι η ψηφιακή γνώση και πληροφορία.
Αν συγκρίνουμε τη δεκαετία του 1960 στην οποία είχαμε σοβαρή στέρηση στη διάδοση της γνώσης και μικρή παρουσία βιβλίων ιδιαίτερα στον αγροτικό κόσμο της ελληνικής επαρχίας και την τρέχουσα δεκαετία στην οποία υπάρχει τόση πληθώρα ελεύθερων αναγνωσμάτων και βιβλίων σε ψηφιακή μορφή, θα συμπεράνουμε ότι σήμερα ζούμε μια ονειρεμένη εποχή, που υπερβαίνει κάθε φαντασία για την παλιά δεκαετία. Τότε τα παιδιά δύσκολα γνώριζαν βιβλίο πέραν εκείνων των σχολικών, άκουγαν τα ίδια και τα ίδια αυτοσχέδια παραμύθια των παππούδων και των γιαγιάδων.
Τώρα μπορούν να βρουν δωρεάν ψηφιακά βιβλία όσα ζητάει η ψυχή τους, μπορούν να γεύονται ατέλειωτα παραμύθια και παραμυθένιες εικόνες από όλο τον κόσμο. Θα ειπωθεί, πολύ βάσιμα, ότι τότε υπήρχε πιο ζωντανή ανθρώπινη σχέση και η έκφραση της αγάπης στα μέλη της πυρηνικής οικογένειας ήταν πιο θερμή. Όμως γι’ αυτή την εξέλιξη δεν ευθύνεται το διαδίκτυο αλλά γενικότερα το αξιακό μας στερέωμα και το πολιτισμικό μας σύμπαν, που ήδη είχαν οδηγήσει τη ζωή μας σε τόπους αποξένωσης και αλλοτρίωσης.
Η ελευθερία στη γνώση είναι μια μορφή ελευθερίας στον ίδιο τον άνθρωπο, μια καινούργια πρόκληση στο Πνεύμα, μια άγνωστη δυνατότητα για το πώς θα διαμορφώνουμε τη ζωή μας και το μέλλον μας. Όταν σε μια ιστορική πρόκληση, σε μια νέα φάση του παγκόσμιου πολιτισμού, τονίζουμε και προάγουμε τις θετικές τους πλευρές και δίνουμε το δικό μας περιεχόμενο, τότε διαμορφώνουμε εμείς σε μεγάλο βαθμό τη ροή και την πορεία των εξελίξεων. Ο ετεροκαθορισμός μας ως πολιτών από τις κάθε λογής εξουσίες συναρτάται σε σημαντική έκταση από τη σχέση μας με τη γνώση, από την πολιτική μας συνείδηση, από τον κοινωνικό μας ρόλο, από την άποψή μας για τη ζωή.
Το διαδίκτυο μετασχηματίζει καταλυτικά τη σχέση μας με τη γνώση γιατί εισάγει πλέον μια νέα μορφή της, την «ανοιχτή γνώση». Πρόκειται για μια θεσμικού – μπορούμε να ισχυριστούμε – χαρακτήρα γνώση, που αλλάζει κατά πολύ τους όρους της παραδοσιακής και κλειστής μορφής της γνώσης. Αν λοιπόν δεχτούμε ότι το διαδίκτυο ανοίγει και διευρύνει το παιχνίδι μας με τη γνώση, τότε το ισοζύγιο μεταξύ θετικών και αρνητικών όψεών του γίνεται πιο ευνοϊκό για έναν ενεργό πολίτη.
Γιατί είναι ένα παιχνίδι που οδηγεί με καλύτερο τρόπο στην αυτογνωσία και σε μια συγκροτημένη στάση και συμπεριφορά μας προς την πρώτη των πρώτων αξιών μας, την ελευθερία του πνεύματος.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 59 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια