Νίκος Τσούλιας*: Η έννοια και η πράξη της θυσίας – Η περίπτωση του Ν. Μπελογιάννη και του Α. Βελουχιώτη

Στη ζωή συναντάμε παραδοξότητες φοβερές και τολμήματα ανεξήγητα, συναντάμε ανθρώπους φτιαγμένους με τα πιο σκληρά υλικά της ιστορίας, ανθρώπους – ήρωες που θυσιάζουν τη ζωή τους για έναν πανανθρώπινο σκοπό.
Η έννοια της θυσίας πάντα είχε κάτι ιερό μέσα της. Ίσως γιατί έχει τις απαρχές της σε εκείνη την περίοδο της ιστορίας μας, όπου η ανθρώπινη σκέψη και κουλτούρα ήταν διαποτισμένη με μια θρησκευτική εκδοχή των πραγμάτων και η θυσία ήταν πάντα μια πράξη προσφοράς στο υπερβατικό, στο θείο.
Και απεκδύθηκε η θυσία στη συνέχεια την εικόνα της βαρβαρότητας και έμεινε μόνο μια αισθητική αγιοσύνης και άμετρης προσφοράς, απλά και μόνο γιατί συνδέθηκε μονομερώς με την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και με την προαγωγή ενός ιερού σκοπού. Αλλά παλιότερα η θυσία είχε ένα σκηνικό ανεξήγητου φόβου, ίσως γιατί υπερέβαινε την ανθρώπινη βούληση και ελευθερία και εντασσόταν στην έννοια της μοίρας και του πεπρωμένου. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η θυσία είχε δύο βασικά μέρη, τον θυσιαζόμενο / το θύμα αφενός και όλο το σκηνικό αφετέρου (ιερέα, θεία … εντολή, «πολιτισμός» / βαρβαρότητα) που προσέφερε τη θυσία.
Ο θυσιαζόμενος είχε την αίσθηση ότι προσφέρεται η ζωή του για χάρη κάποιων άλλων, ότι δεν ήταν δική του αυτόβουλη ενέργεια. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση της Ιφιγένειας και στην περίπτωση του Ισαάκ και σ’ όλες τις ανάλογες περιπτώσεις. Και για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ της θρησκευτικής / λατρευτικής εκδοχής και της ανθρώπινης ιστορίας επινοήσαμε μια συρραφή των γραφών τους «καθιστώντας το πεπρωμένο μας απόφαση και μετατρέποντας τη μοίρα μας σε επιλογή και έτσι αποκτάμε τη δυνατότητα να δρέψουμε ζωή από το θάνατο και ελευθερία από την αναγκαιότητα» [i].
Τι γίνεται όμως σ’ εκείνα τα παραδείγματα όπου υπάρχει μόνο ο αυτόβουλα θυσιαζόμενος, όπου η ζωή προσφέρεται ως απόρροια μιας προσωπικής πράξης ή όπου εκδηλώνεται μια καταφανώς αδικία που αφαιρεί τη ζωή του ανθρώπου, του ανθρώπου – ήρωα;
Γιατί και στις δύο περιπτώσεις – οι οποίες αποτελούν κορυφαία δράματα της σύγχρονης ιστορίας μας – συμπυκνώνονται με τον πιο έντονο τρόπο η καταστροφική δύναμη της πολιτικής και η υποκουλτούρα της πιο στυγνής μισαλλοδοξίας. Γιατί εκτελείται ο Νίκος Μπελογιάννης όταν οι κατηγορίες είναι τόσο έωλες μέσα από ένα στημένο εμφυλιοπολεμικό ιδεολογικό σκηνικό; Γιατί οδηγείται σε θάνατο ο Άρης Βελουχιώτης, η πιο εμβληματική μορφή του μεγάλου αγώνα του λαού μας εναντίον του φασισμού και του ναζισμού; Πώς μπορεί να γραφτεί η ιστορία και το μέλλον ενός λαού όταν αντιστρέφεται η κλίμακα των ουμανιστικών αξιών και αντί να τιμώνται οι ήρωες, καταστρέφονται με τον πιο σκαιό τρόπο και ταυτόχρονα «εξυψώνονται» θεσμικά οι προδότες και οι δωσίλογοι;
Θεωρώ ότι ανεξάρτητα από το γεγονός της θυσίας τους ταυτόχρονα αποκαλύπτεται και ένα μεγάλο έγκλημα που διαπράττεται κατά του «ειδώλου» του ανθρώπου και της αξιοπρέπειάς του. Και βαραίνει αυτό το έγκλημα όχι μόνο όσους έφτιαξαν όλο αυτό το μαύρο σκηνικό, αλλά και όλους εμάς που δεν έχουμε τιμήσει άξια και καθαρά τους ήρωες και δεν έχουμε επανορθώσει επαρκώς την ιστοριογραφία και κυρίως τα παιδαγωγικά της προτάγματα.
Η ιερότητα αυτών των δύο εμβληματικών αγωνιστών του λαού μας πηγάζει όχι μόνο από τις άγιες πράξεις τους αλλά και από τη στάση τους ενώπιον του πιο μεγάλου φόβου του ανθρώπου. Εκεί αναδεικνύεται το μεγαλείο τους, γιατί στάθηκαν ήρωες μπροστά στη μαύρη άβυσσο του θανάτου και «το να κοιτάς κατάματα το θάνατο είναι η πιο πειστική απόδειξη ότι η εξουσία δεν έχει καμιά δύναμη πάνω σου» [ii].
Ακριβώς πριν το θάνατό τους οι δύο ήρωες κατέκτησαν την υπέρτατη ελευθερία τους αγνοώντας πλήρως το σκιά της αβύσσου. Και είναι «κυνικά» ελεύθεροι, και οι δύο θα μας χαρίσουν δύο παροιμιώδεις και εμφαντικά συμβολικά την τελευταία σχέση τους με τη ζωή, ο Νίκος Μπελογιάννης με το περίφημο χαμόγελό του και με το κόκκινο γαρύφαλλό του και ο Άρης Βελουχιώτης με τον επικό αποχαιρετισμό του στους συντρόφους του μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας: «Άιντε, συναγωνιστές, καλή αντάμωση στα γουναράδικα…» [iii].
Και δεν είδαμε καμιά ανάγκη από τόσους και τόσους που έστησαν το σκηνικό της βαρβαρότητας και της πλήρους εξαχρείωσης του προσώπου του ανθρώπου να καταφεύγουν σε ένα απολογητικό σημείωμα, σαν μια μορφή κάθαρσης στην τραγωδία που προκάλεσαν. Αλλά μπορούν τα ζωώδη ένστικτα να μετασχηματιστούν σε πράξεις ορθολογισμού και γενναιότητας;
Σήμερα και πάντοτε θα μας ενδιαφέρει η πνοή της απόλυτης ελευθερίας των δύο ιερών αγωνιστών μας να μετακενωθεί στο αξιακό μας στερέωμα, για να έχει νόημα και αξία η θυσία τους και για να προαγάγει τη δική μας πραγματική ελευθερία, προσωπική και συλλογική. Αλλά για να μπορεί να ισχύει αυτή η δυνατότητα, θα πρέπει να έχουμε αξίες για τις οποίες θα μπορούσαμε να θυσιάσουμε τη ζωή μας.
Γιατί στην παρακμιακή εποχή μας η εικόνα της προόδου είναι κίβδηλη. Και ούτως εχόντων των πραγμάτων, «η ιδέα της θυσίας δεν έχει την παραμικρή αίγλη στις μέρες μας, και θυσίες κάνουν οι μητέρες για τους ακαμάτηδες γιους τους, οι κακοποιημένες γυναίκες για τους τυραννικούς συζύγους τους και οι φαντάροι για τους καλοταϊσμένους πολιτικούς» (Eagleton T.)

[1] Τ. Eagleton, Ιερός τρόμος
[2] ο.π.
[3] Γ. Δημάκος, Στο βουνό με τον Σταυρό, κοντά στον Άρη.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 58 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια