Γιάννης Μαγκριώτης*: Ο Έβρος, ένα πολύτιμο ποτάμι που κρύβει πολλούς κινδύνους

Το διπλωματικό επεισόδιο στον Έβρο, ο τυχοδιωκτισμός της Τουρκίας, οι τοπικές αντιφάσεις στην Ελληνική πλευρά του ποταμού και η κοριόλιος δύναμη.
Ή αλλιώς, όπως θα έλεγαν και οι συνωμοσιολόγοι: Ο Θεός δεν μας αγαπά γιατί κλείσαμε τις εκκλησίες και φλερτάρουμε με τον διάβολο, ενώ ο Ερντογάν διαβάζει και το Κοράνι, σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση, όταν οι εκλογικές του ανάγκες το απαιτούν.
Ο ποταμός Έβρος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της νοτιοανατολικής Ευρώπης μετά τον Δούναβη.
Πηγάζει από το βουνό Ρίλα της Βουλγαρίας, το μεγαλύτερο τμήμα του είναι στην Βουλγαρία και το μικρότερο στην Τουρκία.
Το Δέλτα του Έβρου είναι ο πιο σημαντικός υγροβιότοπος της χώρας μας και από τους σημαντικότερους της Ευρώπης και η προστασία του επιβάλετε από την Συνθήκη Ραμσάρ και το δίκτυο Νατούρα 2000.
Τα νερά του από την αρχαιότητα, όπως και των παραποτάμων του, με σπουδαιότερο τον Άρδα, συνέβαλαν και συμβάλλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των περιοχών από όπου διέρχονται, επηρεάζουν ευεργετικά το μικροκλίμα των περιοχών αυτών και φυσικά δημιουργεί σημαντικούς υγροβιότοπος που προσφέρουν ζωτικά ενδιαιτήματα για την πλούσια χλωρίδα και πανίδα των ίδιων περιοχών. Γιαυτό και αναπτύχθηκαν από την αρχαιότητα σημαντικές πόλεις.
Όμως έχει και μια ιστορία με έντονα και πιο ήπια πλημμυρικά φαινόμενα, όπως όλοι οι ποταμοί, πού προκαλούν άλλοτε μεγάλες και άλλοτε μικρότερες καταστροφές στην οικονομική ζωή των παρόχθιων ζωνών και μερικές φορές και απώλειες ανθρώπινων ζωών.
Για να είμαι πιο ακριβής, παρουσιάζουν μια περιοδικότητα μεταξύ πέντε και δέκα χρόνια.
Το 2005 και 2010 είχαμε δύο καταστροφικά πλημμυρικά φαινόμενα και μια λιγότερο καταστροφική το 2018.
Οι πλημμύρες προκαλούνται κυρίως από τα έντονα καιρικά φαινόμενα στην Βουλγαρία τους χειμερινούς μήνες και στις αρχές της Άνοιξης.
Η Βουλγαρία, έχει τρία φράγματα στον Άρδα για την άρδευση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Λίγα χιλιόμετρα πριν τα σύνορα με την χώρα μας, υπάρχει και το μεγαλύτερο φράγμα κοντά στην πόλη Ιβαήλογκραντ.
Το φράγμα αυτό σε μεγάλο βαθμό τους μήνες των έντονων καιρικών φαινομένων στην Βουλγαρία, ρυθμίζει και την ροή των νερών στο τμήμα του Έβρου μέσα στην Τουρκία, κοντά στην Αδριανούπολη και φυσικά σε όλο το μήκος των Ελληνοτουρκικών συνόρων.
Το φράγμα είναι παλιό και δεν μπορεί εδώ και χρόνια να αντέξει ακόμη και την πίεση του όγκου των νερών για τον οποίο είχε κατασκευαστεί, οι υπερχειλίσεις ή το άνοιγμα των υπερχειλιστών είναι ο συνήθης τρόπος που χρησιμοποιείται για να μην καταστραφεί και για να αποφευχθούν οι πλημμύρες μέσα στην Βουλγαρία.
Η πλευρά της Βουλγαρίας, σύμφωνα με συμφωνίες που έχει υπογράψει με την Ελλάδα και την Τουρκία, είναι υποχρεωμένη το αργότερο 24 ώρες πριν το άνοιγμα του φράγματος, να ενημερώσει τις δύο χώρες να λάβουν τα μέτρα τους με την απομάκρυνση από τις παρόχθιες περιοχές των ανθρώπων και των ζώων.
Μια ακόμη επιλογή για την αποφυγή των καταστροφικών πλημμυρών είναι η εκβάθυνση της κοίτης και ο καθαρισμός του ποταμού από την Ελλάδα και την Τουρκία.
Όμως επειδή από την συνθήκη της Λοζάνης είναι και το φυσικό σύνορο των δύο χωρών, οι παρεμβάσεις πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν ταυτόχρονα και από τις δύο χώρες και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.
Για πρώτη και τελευταία φορά αυτό έγινε το 1935 μετά από την συμφωνία Βενιζέλου Ατατούρκ τον Αύγουστο του 1930 στην Άγκυρα, για την οικονομία συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών και επισφραγίστηκε με το σύμφωνο φιλίας που υπογράφτηκε τον Οκτώβρη του ίδιου έτους. Στις συμφωνίες αυτές ενσωματώθηκε και η ρύθμιση της συνοριακής γραμμής που έγινε μεταξύ των δυο χωρών το 1926, τρία χρόνια μετά την συνθήκη της Λοζάνης.
Έτσι ο Έβρος, κάθε χρόνο με τις πλημμύρες και τα φερτά υλικά, που είναι πολλά λόγω του γεωλογικού υποστρώματος της λεκάνης απορροής του, μεταβάλλει την μορφολογία της περιοχής, δημιουργώντας και τριβές μεταξύ των δύο χωρών.
Στο δέλτα του ποταμού το φαινόμενο είναι πιο συχνό και πιο έντονο, όμως όταν οι σχέσεις των δύο χωρών είναι κάπως ήρεμες δεν υπάρχουν προβλήματα, ψαράδες, κτηνοτρόφοι και κυνηγοί και από τις δύο χώρες δεν έχουν ιδιαίτερα προβλήματα στις δραστηριότητές τους.
Όταν όμως υπάρχει ένταση, όπως αυτή την εποχή και ειδικά στον Έβρο με το τυχοδιωκτικό παιχνίδι του Ερντογάν και την εργαλειοποίηση προσφύγων και μεταναστών, τα πράγματα χαλάνε.
Αυτή την φορά το πρόβλημα που δημιούργησε η Άγκυρα, είχε ως αφορμή την επέκταση του αρχικού φράχτη που κατασκευάστηκε στις Καστανιές το 2011, για την ανάσχεση των παράνομων ροών Σύρων προσφύγων, αμέσως μετά την έναρξη του εμφυλίου στην χώρα αυτή, και το οποίο βοήθησε αποφασιστικά να αντιμετωπιστεί η προσπάθεια του Ερντογάν να εκβιάσει την χώρα μας και την ΕΕ με τους πρόσφυγες και μετανάστες, για τους δικούς του στόχους.
Η Τουρκία με ανακοίνωσή της ζητάει να ενεργοποιηθεί η συμφωνία του 1930, για την επαναλειτουργία της Επιτροπής επίλυσης των συνοριακών διαφορών.
Το πρόβλημα όμως το έδωσε μεγαλύτερες διαστάσεις, από ότι έχει, ο αδέξιος χειρισμός του ελληνικού ΥΠΕΞ, το οποίο από την μια πλευρά το μηδένιζε ως κάτι συνηθισμένο και από την άλλη επέδωσε διάβημα διαμαρτυρίας στον Τούρκο πρέσβη στην Αθήνα.
Ήρθε και ο Βελλόπουλος στην αρχή και ο ΣΥΡΙΖΑ στην συνέχεια, για μικροκομματικούς λόγους, και μίλησαν ουσιαστικά για παραχώρηση εθνικού χώρου.
Αφήνω την διπλωματική κρίση και την κομματική ένταση, ελπίζοντας ότι σύντομα θα πράξουν όλοι τα αυτονόητα και θα διευθετηθεί το θέμα και έρχομαι στο 2010.
Στις αρχές του 2010 είχαμε την μεγάλη καταστροφική πλημμύρα στον Έβρο, για τους λόγους που σας περιέγραψα.
Με εντολή του Πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, έτσι γίνεται πάντα, πήγαμε ένα δεκαμελές κυβερνητικό κλιμάκιο μαζί με αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες από την Αθήνα. Περάσαμε όλο τον Έβρο από το Διδυμότειχο μέχρι το δέλτα, για να έχουμε πραγματική αντίληψη της μεγάλης καταστροφής.
Στην σύσκεψη που ακολούθησε με τους βουλευτές του Έβρου, τον Υπερνομάρχη, τους δημάρχους και τους εκπροσώπους των εργαζομένων, των αγροτών, των κτηνοτρόφων και των παραγωγικών τάξεων γενικότερα, δεσμευτήκαμε να ενεργοποιήσουμε αμέσως, όπως γίνεται πάντα, τα συνεργεία αξιολόγησης των ζημιών και να καταβληθούν οι αναγκαίες αποζημιώσεις.
Δεσμευτήκαμε όμως, να τους παρουσιάσουμε σύντομα και μια πρόταση για την οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Πράγματι, ως αρμόδιος υφυπουργός υποδομών και ταυτόχρονα συντονιστής για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, σε συνεργασία με άλλους συναδέλφους και τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου, διαμορφώσαμε ένα σχέδιο με τρεις πυλώνες:

1. Θα ιδρύσουμε μια ΕΥΔΕ ΕΒΡΟΥ, δηλαδή ειδική υπηρεσία για τον Έβρο με έδρα στον Έβρο που θα συγκέντρωνε όλες τις αρμοδιότητες που χρειάζονται για να δρα άμεσα και τοπικά και θα την εξασφαλίζαμε τους αναγκαίους πόρους από το ΕΣΠΑ και το ΠΔΕ. Η συγκρότησή της θα γινόταν με κατάλληλα στελέχη της Περιφέρειας και των υπηρεσιών των υπουργείων στην Θράκη. Θα είχε την δυνατότητα να υπογράφει και συμβάσεις εξωτερικών συμβούλων είτε ήταν φυσικά πρόσωπα είτε εταιρείες με εξειδικευμένες γνώσεις στην μελέτη και την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων, κάτι δηλαδή σαν την Εγνατία ΑΕ.
2. Η ΕΥΔΕ ΕΒΡΟΥ θα είχε αποσπασμένα στελέχη και από το υπουργείο Εξωτερικών για να διαχειρίζονται τοπικά τα αντίστοιχα θέματα με τους συναδέλφους τους από την Βουλγαρία και την Τουρκία.
3. Ο Πρωθυπουργός θα ζητούσε τριμερή συνάντηση με τον Μπορίσωφ και τον Ερντογάν για να συμφωνήσουν τον συντονισμό των δράσεων γιατί διαφορετικά δεν υπάρχει σοβαρή και βιώσιμη λύση.

Σε ένα μήνα μέσα η πρότασή μας ήταν έτοιμη. Ο Παπανδρέου είχε συνεννοηθεί με τους δυο πρωθυπουργούς και εμείς είχαμε ετοιμάσει την συνολικό σχέδιο.
Με πρόσκληση του Πρωθυπουργού και με την παρουσία του οργανώθηκε μια μεγάλη συνάντηση όλων των εκπροσωπώντας της Υπερνομαρχίας Θράκης, σε αίθουσα της Βουλής.
Η πρότασή μας έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, μάλιστα και με χειροκροτήματα στο τέλος.
Δυστυχώς, η υλοποίηση δεν προχώρησε, γιατί όμως;
Ενώ όλα ήταν έτοιμα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, ήταν έτοιμος να υπογράψει τον πάπυρο του Προεδρικού διατάγματος, για να πάρει ΦΕΚ και να ιδρυθεί η ΕΥΔΕ ΕΒΡΟΥ, του τηλεφώνησα και του είπα να καθυστερήσει την υπογραφή, γιατί προέκυψε ένα πρόβλημα με την έδρα της υπηρεσίας.
Ως έδρα, μετά από διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους, οι φορείς είχαν κάνει αποδεκτή την πρότασή μας να είναι το Σουφλί, που είναι στην μέση περίπου του ποταμού και του νομού.
Όμως οι υπάλληλοι των υπηρεσιών, που στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι στην πρωτεύουσα την Αλεξανδρούπολη, δεν ήθελαν να μετακινούνται, από την Αλεξανδρούπολη στο Σουφλί, παρ’ ότι θα έπαιρναν τα εκτός έδρας, ούτε φυσικά να μετακομίσουν στο Σουφλί και πάλι να έπαιρναν τα εκτός έδρας και ότι προβλέπεται σε αυτές τις περιπτώσεις από την δημόσια διοίκηση.
Όπως εύκολα καταλαβαίνεται χωρίστηκε στα δύο ο Έβρος και οι εκπρόσωποί του.
Αναγκαστήκαμε να αλλάξουμε έδρα, όμως τώρα διαφωνούσε η έδρα της Υπερνομαρχίας και δεν δεχόταν να αποσπαστούν από την Κομοτηνή οι αναγκαίοι υπάλληλοι.
Ο χρόνος περνούσε και η ίδρυση της ΕΥΔΕ Έβρου δεν προχωρούσε.
Ψηφίστηκε ο Καλλικράτης για τις αιρετές περιφέρειες και αμέσως μετά, επειδή μπαίναμε και πάλι στην περίοδο των ακραίων καιρικών φαινομένων, πήγαμε μια τροπολογία στην Βουλή και μεταφέραμε την αρμοδιότητα της αντιπλημμυρικής προστασίας στις αιρετές περιφέρειες μαζί με τους πόρους, τις μελέτες και τα έργα όπου ήταν σε εξέλιξη.
Στην Αττική καταργήσαμε την αντίστοιχη ΕΥΔΕ Αττικής και μεταφέρθηκαν περίπου 180 υπάλληλοι, μελέτες και έργα σε εξέλιξη και περίπου 360 εκατομμύρια ευρώ, του ΕΣΠΑ, πού ήταν δεσμευμένα για τα αντιπλημμυρικά έργα στην Περιφέρεια Αττικής. Δυστυχώς οι διοικήσεις της Περιφέρειας που ακολούθησαν δεν πέτυχαν την προγραμματισμένη ολοκλήρωσή τους, και τα αποτελέσματα τα ξέρουμε.
Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, δυστυχώς, ενώ έχει την ευθύνη από τον νόμο για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων, ακόμη ανταλλάσσει επιστολές για να ενσωματώσει την ΕΥΔΕ Θεσσαλονίκης και να υλοποιήσει τον φιλόδοξο master plan μελετών και έργων, ύψους 250 εκατ. ευρώ περίπου, πού είχαμε διαμορφώσει, με ορίζοντα ολοκλήρωσης, μέχρι το 2015.
Στον Έβρο πάλι, δυστυχώς, τόσο η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, όσο και οι κυβερνήσεις μετά το 2012 δεν έκαναν τίποτα ουσιαστικά για την αντιμετώπιση των πλημμυρών του Έβρου, εκτός από την τάφρο που έκανε ο στρατός για αμυντικούς λόγους, που λειτουργεί και ως αντιπλημμυρικό έργο.
Φυσικά και η συνεργασία με τις δύο άλλες χώρες, δεν προχώρησε, και ευτυχώς μέχρι τώρα μόνο το 2018 είχαμε έντονα καιρικά φαινόμενα και μέτρια πλημμυρικά προβλήματα.
Ο Έβρος είναι πολύτιμος για τις τρεις χώρες, αλλά και συνεχής πηγή κινδύνων για Ελλάδα και του Τουρκία.
Κινδύνων, όχι μόνο από καταστροφές, αλλά και διπλωματικών εντάσεων, που κανένας δεν ξέρει στην εποχή μας, που μπορεί να οδηγήσουν.
Κλείνοντας την αναλυτική παρουσίαση του θέματος, ξέρω σας κούρασα, όσους το διαβάσατε μέχρι εδώ, θα σας πω και κάτι που θα σας φανεί περίεργο ίσως και αστείο.
Η Τουρκία, κάποια χρόνια μετά την υπογραφή της συμφωνίας οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, δεν έδειχνε ενδιαφέρον συνεργασίας για την εκβάθυνση και την σταθεροποίηση της κοίτης και των δύο οχθών του ποταμού, και οι λόγοι είναι κυρίως δύο:

1. Θέλει ο Έβρος να μην είναι βαθύς για να μπορεί να περάσουν εύκολα τα στρατεύματά τους σε περίπτωση σύγκρουσης με την Ελλάδα.
2. Κάθε χρόνο μετατοπίζεται η δική της όχθη δυτικά λίγα εκατοστά, από τα φερτά υλικά και κυρίως το χώμα που μεταφέρουν τα ορμητικά νερά από βορειότερα και τα οποία αποσπώνται από την δική μας όχθη.

Η αιτία αυτού του φαινομένου που ευνοεί την Τουρκία και της δημιουργεί φαντασιώσεις για τους επόμενους αιώνες, είναι μια φυσική δύναμη, η λεγόμενη «Κοριόλιος δύναμη».
Ίσως κάποιοι που σπούδασαν φυσική και μηχανική των ακτών ή μετεωρολογία να ξέρουν πως δημιουργείται και τι αποτελέσματα έχει η επίδρασή της.
Η κοριόλιος δύναμη δημιουργείται λόγω της περιστροφής της γης της μετατόπισης του άξονα περιστροφής της και επηρεάζει την ένταση και την φορά των ανέμων, επίσης καθορίζει σε ένα βαθμό και τα ρεύματα στις θάλασσες και τους ποταμούς και τις λίμνες, λόγω των δυνάμεων αδράνειας που αναπτύσσεται από την τριβή κατά την κίνηση του νερού και του ανέμου.

* Ο Γιάννης Μαγκριώτης είναι πρώην υφυπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της Κίνησης «ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ»

Πατήστε και δείτε όλα τα 149 προηγούμενα άρθρα του Γιάννη Μαγκριώτη