Νίκος Τσούλιας*: Το συγκείμενο της Ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης

Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης είναι μία καινοτόμος μορφωτική προσπάθεια στο ελληνικό και εν πολλοίς παραδοσιακό σχολείο.
Πρέπει ωστόσο να συζητήσουμε το όλο θέμα μέσα στο ιστορικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται το όλο εγχείρημα. Η πολιτική  ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) παραμένει σε εκκρεμότητα, και όχι μόνο αυτό αλλά για πολλές χώρες δεν είναι καν ζητούμενο. Στην πρόσφατη κρίση της χώρας μας διαφάνηκε το σοβαρό έλλειμμα  αλληλεγγύης, αλλά και έλλειμμα ενός στοιχειώδους μηχανισμού στήριξης των κρατών – μελών για  έκτακτες καταστάσεις.
Η συνέχεια με τη σημερινή πανδημία του κορονοϊού είναι ακόμα πιο δραματική. Ο άξονας Βορρά – Νότου δεν δείχνει απλά και μόνο μια απλή πόλωση, αλλά θέτει σοβαρό υπαρξιακό πρόβλημα για το μέλλον της Ε.Ε. Το ερώτημα είναι απλό. Όταν οι λαοί της νότιας κυρίως Ευρώπης δοκιμάζονται στο βασικό αγαθό της υγείας – με την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία να θρηνούν χιλιάδες θύματα -, είναι δυνατόν να θεωρούμε ότι τα κράτη μέλη έχουν αποφασίσει πράγματι να διαμορφώσουν κοινό μέλλον;
Οι επιπτώσεις αυτής της απαράδεκτης στάσης των χωρών του Βορρά δεν αφορούν τη σημερινή πραγματικότητα, αλλά θα επηρεάσουν καταλυτικά τις στάσεις και τις συμπεριφορές των πολιτών για το όλο εγχείρημα. Υπόκειται λοιπόν η όποια θεώρηση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης τόσο στο γενικότερο πολιτικό συγκείμενο όσο και στη σημερινή δύσκολη συγκυρία. Όταν οι ευρωπαίοι πολίτες νιώθουν ότι το «ευρωπαϊκό κεκτημένο» είναι απλά και μόνο μια ενιαία οικονομική αγορά με την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και του συντηρητισμού και προς όφελος των δυνάμεων του κεφαλαίου, είναι προφανές ότι δεν υπάρχει προοπτική.     
 Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι για τις προοδευτικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, που αγωνίζονται για την πολιτική ενοποίηση, δεν θα επιμένουν για τις εκείνες τις επιμέρους πολιτικές επιλογές που προάγουν την ευρωπαϊκή ιδέα.   
Βασικός στόχος της σημερινής ευρωπαϊκής πολιτικής στο ζήτημα αυτό είναι η «ποιότητα στην εκπαίδευση», προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ανταγωνιστικότητα στον ακήρυκτο παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο. Αλλά την ίδια στιγμή τα οικονομικά προγράμματα αποδομούν το κράτος πρόνοιας και αμφισβητούν σοβαρά τη δημόσια παιδεία. Πρόκειται για εγγενές πρόβλημα; Όχι. Προφανώς πρόκειται για μια πολιτική που «λέει»: εκπαίδευση αναβαθμισμένη αλλά για λίγους, εκπαίδευση προσανατολισμένη μονοσήμαντα στην αγορά εργασίας, «άλλωστε οι δύο βασικές αρχές του εκπαιδευτικού εκσυγχρονισμού (οικονομική αποτελεσματικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη  δημιουργούν αντιφάσεις και διλήμματα». (Α. Καζαμίας)
Στο πολιτισμικό επίπεδο και στο αξιακό πεδίο περισσεύουν οι καχυποψίες, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, ο νεοφασισμός, οι λογικές των κάστρων, ο καταναλωτισμός. Έτσι, η πολιτικο-οικονομική συγκυρία, αλλά και το ιδεολογικό στερέωμα διαμορφώνουν το εκπαιδευτικό εποικοδόμημα σε πολιτικές δημοκρατικού ελλείμματος και κοινωνικών αποκλεισμών.
Ενισχύονται, δηλαδή, ο κατανεμητικός ρόλος του σχολείου και οι κοινωνικές ανισότητες στους θεσμούς της μάθησης και αυτό δεν είναι μόνο ένα εξωγενές χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης, αλλά πλήττει και την ίδια την ηθική της παιδαγωγικής, αφού σύμφωνα με το κλασικό έργο των Bourdieu & Passeron (Κυριαρχία και αναπαραγωγή, «το σχολείο δεν αποτυπώνει μόνο διαφορές που προϋπάρχουν, αλλά και τις μεταμορφώνει σε σχολική ανισότητα»
Η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης ως νέος γνωστικός χώρος διεκδικεί να διαποτίσει όλο τον εκπαιδευτικό ιστό, και είναι μια αρκετά δύσκολη υπόθεση τόσο στην εθνική εκδοχή του κάθε μέλους – κράτους όσο και στον «κοινό τόπο» όλων των χωρών. Έχουν υπάρξει αλλεπάλληλες αποφάσεις των θεσμών της Ε.Ε. στο ζήτημα αυτό – θα κάνω αναφορές σε επόμενα άρθρα – αλλά η υλοποίησή τους στις εθνικές εκπαιδευτικές πολιτικές υστερεί πολύ, και το ζήτημα αυτό συνδέεται με το γενικότερο πολιτικό πρόβλημα της ίδιας της πορείας της ευρωπαϊκής ενοποίησης. 
Εδώ και περίπου σαράντα χρόνια στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των Υπουργών Παιδείας (19–6–1983) προτείνεται και «η ανάδειξη της ευρωπαϊκής διάστασης στα σχολικά προγράμματα, την κατάρτιση των εκπαιδευτικών και το διδακτικό υλικό». Η όλη υπόθεση έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1970 και διατρέχει όλα τα επόμενα χρόνια. Κανείς όμως δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι βαδίζουμε σε καλό δρόμο.
Δυστυχώς οι ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας όλη την προηγούμενη δεκαετία αλλά και σήμερα δεν ασχολήθηκαν και δεν ασχολούνται καθόλου με το τόσο σοβαρό ζήτημα. Ίσως να μην τους ενδιαφέρει ή να μην το γνωρίζουν καν. Όχι, δεν είναι αυτά υπερβολές… 

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 40 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια