Νίκος Τσούλιας*: Είμαστε κυρίαρχοι στη φύση;

Έχουμε ανακαλύψει βασικούς νόμους της φύσης. Ξέρουμε σημαντικές λειτουργίες της. Παρεμβαίνουμε είτε πρωτοβουλιακά είτε από τη δράση μας στην εξέλιξή της. Τη γνωρίζουμε και ταυτόχρονα τη μετασχηματίζουμε κάνοντάς την πιο φιλική στον πολιτισμό μας. Στις πρώτες φάσεις της ιστορίας μας προσαρμοζόμαστε σε αυτή για να επιβιώσουμε αλλά από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά την προσαρμόζουμε σε σημαντικό βαθμό στη θέλησή μας.
Έχουμε διεισδύσει στο απείρως μικρό και στο απείρως μεγάλο, από την κλίμακα μεγέθους Plank και την κβαντική μηχανική μέχρι την απειρότητα του σύμπαντος. Έχουμε ανιχνεύσει (και αναπαράγουμε στο CERN και αλλού) την αρχή του σύμπαντος, το τι συνέβη πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά ερμηνεύουμε και το απώτατο μέλλον του. Έχουμε συντρίψει την κλασική έννοια του χρόνου με τη θεωρία της Σχετικότητας· τον συνδέουμε ως ενιαία και αδιαίρετη φυσική πραγματικότητα με το χώρο, τον χωροχρόνο, και στην κβαντική κλίμακα τον «εξαφανίζουμε» – δεν υπάρχει ο χρόνος!
Παίζουμε με τη δομή του ατόμου ανακαλύπτοντας έναν όλο και πιο καινούργιο υποατομικό κόσμο και ξαναβρίσκουμε τα θεμελιώδη ερωτήματα του Αναξίμανδρου και του Δημόκριτου. Απελευθερώνουμε την κρυμμένη ενέργεια του πυρήνα των ατόμων και… Μελετάμε όλη τη φύση και όλο το σύμπαν μέσα από τις απλές δομές της εδώ στο μικρό μας πλανήτη. Ετοιμαζόμαστε για μια νέα Οδύσσεια, την αποίκηση του διαστήματος.
Διαβάσαμε τη γενετικό μας κώδικα, ξέρουμε σε σημαντικό βαθμό τις γενετικές μας πληροφορίες και έχουμε αρχίσει να παρεμβαίνουμε σε αυτές. Δημιουργήσαμε και δημιουργούμε νέους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Εξέλιξης – του ό,τι έχει συμβεί πάνω στην επιφάνεια της Γης – ένα δημιούργημά της, η αφεντιά μας, γίνεται και δημιουργός της· ο ηθοποιός συμμετέχει και στο ρόλο του σκηνοθέτη. Δεύτερη δημιουργία στον πλανήτη μας έχει ήδη ξεκινήσει.
Και αν η βιολογική εξέλιξη «έπαιξε» με τον άνθρακα ως βασικό στοιχείο για να δημιουργεί απεριόριστα όλο και πιο πολύπλοκες δομές και μορφές, εμείς υιοθετήσαμε το ομόλογό του χημικό στοιχείο, το πυρίτιο, και κάνουμε έναν απέραντο καινούργιο κόσμο, τον ψηφιόκοσμο. Συμπυκνώνουμε το χώρο και τον χρόνο. Όλα γίνονται «εδώ και τώρα».
Ανοίγουμε νέα πεδία στην εξέλιξη της ύλης. Παντρεύουμε την βιολογία και την τεχνολογία. Τίποτα δεν θα θυμίζει το χθες. Τα biochips γίνονται η αιχμή του δόρατος. Η ρομποτική συνθέτει μηχανικά κομμάτια μας είτε αυτόνομα είτε ως δικά μας συμπληρώματα. Η τεχνητή νοημοσύνη μάς ανταγωνίζεται όλο και πιο έντονα. Το ερώτημα τίθεται μόνο του. Θα μας αντικαταστήσει στο μέλλον; Κανένας δεν ξέρει. Άλλωστε, στην ιστορία της εξέλιξης ποτέ ένα είδος δεν ρωτήθηκε αν θα ξεπεραστεί από κάτι πιο πολύπλοκο – απλά συνέβαινε…
Η σύνθεση επιστήμης και τεχνολογίας έχει ήδη γίνει η μεγαλύτερη θρησκεία που υπήρξε ποτέ! Έλυσε και λύνει προβλήματα που δεν είχαν ποτέ ούτε καν προσεγγιστεί με την πιο τολμηρή φαντασία. Η γνώση είναι το δικό μας αιώνιο φως.
Κι όμως… Έρχεται ένας ιός, ο κορονοϊός, και γκριζάρει το ολοφώτεινό μας σκηνικό. Είναι δυνατόν ένα τόσα δα μικρό κομμάτι ύλης – που είναι μάλιστα ανάμεσα στην άβια και στην έμβια ύλη – να μας σκοτώνει τόσο εύκολα, να μας κλείνει στα σπίτια μας, να ερημώνει πόλεις και χωριά, να σπέρνει το φόβο και τον πανικό σε όλη την ανθρωπότητα;
Αγκιστρωμένοι στην τεχνολογική και επιστημονική εποποιία μας και θαυματολογία μας ξεχνάμε απλά βασικά ζητήματα, που φαινομενικά τα έχουμε λύσει. Η φύση δεν είναι φτιαγμένη για να υπηρετεί εμάς. Κάθε έμβιο ή δυνάμει έμβιο είδος έχει ως βασική λειτουργία του, την αναπαραγωγή του. Αυτό είναι το καταστατικό παιχνίδι της ζωής – είναι δε τόσο ισχυρό όσο και η παγκοσμιότητα της βαρύτητας στο σύμπαν. Οι ιοί, τα κάθε λογής μικρόβια και όλοι οι έμβιοι οργανισμοί δεν έχουν δημιουργηθεί για να υπηρετούν εμάς.
Ξεχνάμε και κάτι άλλο. Δεν αγωνιούμε και δεν αγωνιζόμαστε εξίσου και για την πνευματική μας καλλιέργεια. Αποκτάμε γνώσεις επί γνώσεων αλλά δεν μορφωνόμαστε, δεν επιζητούμε την πνευματική μας ελευθερία. Ο Μεσαίωνας δεν είναι μια παλιά φάση της ιστορίας μας – τον σέρνουμε μαζί μας. Πόσος σκοταδισμός και πόσος ανορθολογισμός υπάρχει στις δύσκολες ημέρες μας και χειραγωγεί τη σκέψη μας, τη λογική μας, τη συνείδησή μας;
Δεν αγαπάμε τον άνθρωπο, τον εαυτό μας. Απείρως περισσότεροι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και σκοτώνονται και θα σκοτώνονται από την πείνα και τους πολέμους. Κανένας ιός δεν θα «επινοήσει» τη βαρβαρότητα του Νταχάου. Ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη, η κοινωνικότητα, η καλλιέργεια των σχέσεων, ο εξανθρωπισμός μας δεν είναι ισχυρά ζητούμενα. Πριν ερημωθούν οι πόλεις μας έχει ερημωθεί το πνεύμα μας και το συναίσθημά μας.
Κι όμως εδώ μπορεί να γεννηθεί μια νέα πτυχή της αυτογνωσίας μας. Να στοχαστούμε σε απλά ζητήματα. Είμαστε μέρος της φύσης και όχι υπερκείμενό της. Αγώνας μας είναι ο μετασχηματισμός της αλλά με βαθιά επίγνωση ταπεινότητας και με αγωνία για την πνευματική μας καλλιέργεια, για να μπορούμε να ερμηνεύουμε ορθολογικά τον κόσμο.
Παράλληλα απαιτείται βαθιά συνειδητοποίηση και πνεύμα ελευθερίας για να καταλάβουμε  ότι ο μετασχηματισμός της φύσης σε σημαντικό βαθμό γίνεται για να χειραγωγούνται οι άνθρωποι από τις ποικίλες μορφές εξουσίας. Εδώ βρίσκεται ο κοινωνικός μας ρόλος, να αγωνιζόμαστε για τη χειραφέτησή μας. Ο ιός θα «περάσει». Το ερώτημα είναι τι θα έχουμε χάσει και τι θα έχουμε κερδίσει.

* Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 35 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια