Νίκος Ανδρουλάκης: Αποτίμηση και προτάσεις για το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό

Τα τελευταία χρόνια συχνά ακούμε για τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Υποδοχής που υπάρχουν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, με την Μόρια να είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση. Πριν από λίγες ημέρες, ένα βρέφος εννέα μηνών έχασε τη ζωή του από αφυδάτωση. Μία ακόμα τραγική είδηση που αποτελεί την πιο χαρακτηριστική απόδειξη ότι η μέχρι τώρα διαχείριση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης από τις διαδοχικές κυβερνήσεις έχει αποτύχει παταγωδώς.
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όταν ξεκίνησε η κρίση, η τότε κυβέρνηση της ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ υποδυόταν ότι δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Χιλιάδες κόσμου έφταναν στα νησιά και μετά «εξαφανίζονταν» προς την Ευρώπη με μυθικά κέρδη για τα κυκλώματα. Στη συνέχεια, είχαμε την αντίδραση των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης με το κλείσιμο του Βαλκανικού διαδρόμου και λίγους μήνες μετά την Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας, που παρά την πολύ μεγάλη μείωση των αφίξεων, η κυβερνητική ανεπάρκεια σε επιχειρησιακό επίπεδο ήταν πασιφανής.
Η Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας  απομόνωσε τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, περιορίζοντας τις μεταφορές προς την ενδοχώρα, καθώς κάθε πρόσφυγας ή μετανάστης που έφτανε, θα έπρεπε να παραμείνει εκεί μέχρι την τελική εκδίκαση της αίτησης ασύλου του ή την επιστροφή του στην Τουρκία. Η αρχή του 1 προς 1, δηλαδή για κάθε Σύριο πρόσφυγα που θα επέστρεφε στην Τουρκία, οι χώρες της Ένωσης θα έπαιρναν έναν πρόσφυγα από την Τουρκία στην Ευρώπη, ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Από το 2016 μόλις 1950 άνθρωποι έχουν επιστρέψει από την Ελλάδα στην Τουρκία εκ των οποίων οι Σύριοι ήταν μόλις 359. Παράλληλα από την Τουρκία 28.000 Σύριοι πρόσφυγες έχουν μεταφερθεί στην Ευρώπη. Άρα αν εφαρμοζόταν κανονικά η Δήλωση, στην Τουρκία θα έπρεπε να είχαν επιστραφεί 27.641 Σύριοι πρόσφυγες.
Οι αιτίες για αυτές τις τόσο λίγες επιστροφές είναι κυρίως η γραφειοκρατία και η έλλειψη πολιτικής βούλησης αλλά και ο ρόλος κάποιων μεμονωμένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στα νησιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με τα στατιστικά για το 2018 οι επιστροφές μεταναστών που μετά από την εξέταση των αιτήσεων τους βρέθηκε ότι δεν χρήζουν προστασίας σε ευρωπαϊκό έδαφος, είναι τρομακτικά χαμηλά, 66 άτομα μέσω 11 πτήσεων.
Παράλληλα είδαμε και την αδυναμία της κυβέρνησης να αξιοποιήσει την πρωτοφανή σε όγκο χρηματοδότηση που διατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση του προσφυγικού – μεταναστευτικού. Συνολικά η χώρα μας έλαβε έμμεσα ή άμεσα (κυβέρνηση, διεθνείς και Ευρωπαϊκοί οργανισμοί) 2,2 δις ευρώ τα τελευταία 5 χρόνια, όμως οι άνθρωποι που έφταναν στη χώρα μας ζούσαν και συνεχίζουν να ζουν υπό απαράδεκτες συνθήκες, συντρίβοντας την αξιοπρέπειά τους και θέτοντας σε κίνδυνο της ζωή τους. Οι υποδομές παραμένουν υπερκορεσμένες, υποτυπώδεις και η χώρα μας γίνεται στόχος σκληρών δημοσιευμάτων και ανακοινώσεων ανθρωπιστικών οργανώσεων από όλο τον κόσμο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι αν κοιτάξει κανείς την απορρόφηση των τακτικών κονδυλίων της Ένωσης για το προσφυγικό, από τα 615.5 εκατομμύρια ευρώ της μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης για την περίοδο 2014-2020, έχει απορροφηθεί μόλις το 36%, δηλαδή τα 222.8 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, για τα 270 εκατομμύρια έκτακτης χρηματοδότησης που διατέθηκαν μέσω της κυβέρνησης η Ελλάδα βρίσκεται υπό έλεγχο από τις Ευρωπαϊκές Υπηρεσίες Καταπολέμησης της Απάτης λόγω κακοδιαχείρισης.
Όμως και σήμερα, παρά τα μεγάλα λόγια και τις διακηρύξεις της Νέας Δημοκρατίας, η μεγάλη αύξηση που παρατηρήθηκε τους τελευταίους μήνες απέδειξε ότι μόνο έτοιμη δεν ήταν.
Η κυβέρνηση βέβαια καλώς απάντησε στον μεγάλο συνωστισμό που προκλήθηκε από την αύξηση των αφίξεων στα νησιά, σπάζοντας τον χωρικό περιορισμό της Δήλωσης Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας, σύμφωνα με το οποίο, για να δεχτεί η Τουρκία επιστροφές στο έδαφος της, αυτές έπρεπε να λαμβάνουν χώρα απευθείας από τα νησιά και τα hot spots, προχωρώντας σε εσωτερική μετεγκατάσταση.
Αυτή η εσωτερική μετεγκατάσταση όμως, η μεταφορά δηλαδή των ευάλωτων αιτούντων ασύλου, που είναι κυρίως ασυνόδευτοι ανήλικοι και οικογένειες, έλαβε χώρα έως και αιφνιδιαστικά, χωρίς κανείς να προετοιμάσει και να εξηγήσει στις τοπικές κοινωνίες τι συμβαίνει, με αποτέλεσμα η διαδικασία να γίνεται πολλές φορές κυριολεκτικά τη νύχτα. Η απουσία προετοιμασίας σε συνδυασμό με την ακροδεξιά ρητορική πολλών στελεχών και βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας  δημιουργούν γόνιμο έδαφος νομιμοποιώντας ξανά πράξεις μισαλλοδοξίας και απανθρωπιάς που ευτυχώς βεβαίως παραμένουν περιθωριακές, πχ barbecue.
Η Νέα Δημοκρατία θεωρεί ότι έχει νέες, μαγικές λύσεις, όπως η ουτοπική εξαγγελία για εξέταση 70.000 αιτήσεων ασύλου σε μόλις τρεις μήνες. Ο κ. Μητσοτάκης δήλωνε ότι η προσφυγική κρίση έχει μετατραπεί σε μεταναστευτική, με τα επίσημα στοιχεία όμως να τον διαψεύδουν καθώς οι πρόσφυγες είναι περισσότεροι από τους μετανάστες.
Μαγικό ραβδί όμως δεν έχει κανένας. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή έχει ουσιαστικά καταστεί όμηρος. Ο Πρόεδρος Ερντογάν εργαλειοποιώντας την προσφυγική κρίση εκβιάζει την σιωπή της Ευρώπης για την εισβολή στη Βόρεια Συρία και τις παράνομες ενέργειές του στην Κυπριακή ΑΟΖ. Από την άλλη είναι η αβελτηρία των Κρατών Μελών της Ένωσης στην αναθεώρηση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ που ρίχνει το βάρος μόνο στα κράτη πρώτης.
Είναι αναγκαίο πλέον να διαμορφώσουμε μία εθνική στρατηγική για το θέμα αυτό, μακριά από συνθηματολογία και μικροπολιτικές αντιθέσεις. Η εσωτερική μετεγκατάσταση είναι λύση έκτακτης ανάγκης για την αποσυμφόρηση των νησιών και δεν μπορεί να συνεχιστεί. Καταρχάς οφείλουμε να αυξήσουμε τις επιστροφές στην Τουρκία Σύριων προσφύγων και μεταναστών χωρίς δικαίωμα ασύλου, κάνοντας χρήση των κονδυλίων που έχουν προβλεφθεί και εκταμιευθεί από την Ένωση γι’ αυτόν τον σκοπό.
Πρέπει να απαιτήσουμε την άμεση δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος μετεγκατάστασης προσφύγων. Χρειαζόμαστε έναν μηχανισμό καταμερισμού των αιτούντων άσυλο που φτάνουν στην Ευρώπη σε όλα τα Κράτη της Ένωσης με οικονομικές κυρώσεις για όσους αρνούνται να συμμετάσχουν όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία. Βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις στη βάση του μοντέλου για την διανομή των αφίξεων στη Μάλτα, δεν θα βοηθούσαν την κατάσταση στην Ελλάδα, καθώς πολλές φορές χρειάζονται εβδομάδες διαπραγματεύσεων για ένα πλοίο που αφορά λίγες δεκάδες ανθρώπων ενώ εμείς είχαμε λίγο πάνω από 30.000 αφίξεις το τελευταίο τρίμηνο. Παράλληλα πρέπει να προχωρήσει η αναθεώρηση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ βάσει της πρότασης που ψήφισε το Κοινοβούλιο και μπλοκάρουν στο Συμβούλιο ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που ανήκουν στο Λαϊκό Κόμμα όπως η Νέα Δημοκρατία. Δεν μπορεί το βάρος της εξέτασης ασύλου να πέφτει μόνο στα Κράτη Μέλη πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Αντιθέτως η ευθύνη πρέπει να επιμερίζεται σε όλα τα Κράτη Μέλη βάσει δεικτών όπως ο πληθυσμός, η ανεργία, το ΑΕΠ και ο αριθμός προσφύγων που ήδη διαμένουν στη χώρα.
Ακόμα και με ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα μετεγκατάστασης, ένα ποσοστό προσφύγων θα παραμείνει στη χώρα μας, όπως και στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες. Αξιοποιώντας τα Ευρωπαϊκά χρήματα, θα πρέπει να διαμορφώσουμε τις συνθήκες για την όσο το δυνατόν ομαλή ένταξή τους. Βασικό βήμα είναι η παρουσία στα σχολεία για τους ανήλικους και εκτεταμένα προγράμματα εκμάθησης Ελληνικών για τους ενήλικους. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες στην πατρίδα τους θα επιστρέψουν, για όσο όμως είναι εδώ, ας φανούμε αντάξιοι των καταστάσεων.
Τέλος οι Ευρωπαίοι εταίροι πρέπει να καταλάβουν ότι η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με χρηματοδοτήσεις και χωρίς τις θεσμικές αλλαγές κάποιες από τις οποίες αναφέρω προηγουμένως. Ιδιαίτερα όσον αφορά τις μεταναστευτικές ροές, η Ευρώπη δεν είναι σε θέση να υποδεχθεί όλους όσους επιθυμούν να έρθουν σε αυτή. Εκτός της φύλαξης των συνόρων, πρέπει να βοηθήσουμε στην οικονομική ευημερία και σταθερότητα των χωρών καταγωγής τους, ώστε να μην είναι τόσο ισχυρό το κίνητρο να γίνουν θύματα των εμπόρων ψυχών διακινδυνεύοντας τη ζωή τους στην προσπάθεια ένα καλύτερο μέλλον.

* Νίκος Ανδρουλάκης είναι Ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ και το άρθρο του δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Τα Νέα”