Κατά τη διαπραγμάτευση για την Συμφωνία των Πρεσπών, υπήρξαν ρητές υποσχέσεις από τη μεριά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε επίπεδο εκπροσώπων των ευρωπαϊκών θεσμών και σε επίπεδο ευρωπαίων ηγετών ότι η αποδοχή της συμφωνίας από τη γειτονική χώρα θα άνοιγε το δρόμο για την ενταξιακή διαδικασία.
Αντίστοιχα, στο εσωτερικό της Βόρειας Μακεδονίας η προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ ήταν βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών της συμφωνία και αξιοποιήθηκε για να μπορέσει να υπερψηφιστεί. Άλλωστε, για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού η ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς φάνταζε ως δυνατότητα απόσπασης μεγαλύτερων εγγυήσεων ασφάλειας, σε μια χώρα που στην αρχή της προηγούμενης δεκαετίας έφτασε πολύ κοντά στον εμφύλιο πόλεμο.
Το γεγονός ότι οι υποψηφιοτήτες της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας πάνε παράλληλα, αυτό έχει να κάνει με την τάση της ΕΕ να ξεκινά κοινές διαδικασίες όταν πρόκειται για χώρες με ανάλογα χαρακτηριστικά, εν προκειμένω δύο χώρες από τα δυτικά Βαλκάνια.
Οι αντιρρήσεις για τη διεύρυνση
Παρότι, η Γαλλία επιμένει ότι δεν έχει κάποια αντίρρηση αρχής στη διεύρυνση, στην πραγματικότητα οι αντιρρήσεις είναι πιο συνολικές και εξηγούν ούτως ή άλλως την καθυστέρηση στις ενταξιακές διαδικασίες. Στην πραγματικότητα έχουμε ένα συνδυασμό από λόγους, που συχνά δεν ομολογούνται.
Οι χώρες του «ευρωπαϊκού πυρήνα» δεν επιθυμούν τη διεύρυνση προς χώρες που θεωρούν ότι απέχουν ενός «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής», για να χρησιμοποιήσουμε μια έκφραση που επανήλθε στο προσκήνιο. Αυτό είχε άλλωστε φανεί και στο μπλοκάρισμα πολλών ετών τώρα των ενταξιακών διαδικασιών της Τουρκίας, όπου απλώς καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν παίρνει την πρωτοβουλία να πει ότι στην πραγματικότητα αρκετές κυβερνήσεις δεν επιθυμούν διεύρυνση προς μια τόσο μεγάλη κατά βάση μουσουλμανική χώρα. Με αντίστοιχα στερεοτυπικό τρόπο αντιμετωπίζονται και οι χώρες των Βαλκανίων.
Όλα αυτά επιτείνονται και από το ζήτημα της μετανάστευσης. Με την ακροδεξιά να είναι σε άνοδο σε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, οι πολίτες των υπό ένταξη χωρών αντιμετωπίζονται ως υποψήφιοι μετανάστες που δεν πρέπει να διευκολυνθούν. Μάλιστα, ο Μακρόν υποστήριξε ότι έθεσε το βέτο γιατί διαφορετικά θα έπρεπε να εξηγήσει στους συμπολίτες του γιατί η Αλβανία είναι σε δεύτερη σε συχνότητα χώρα προέλευσης όσων αιτούνται ασύλου στην Γαλλία, κάνοντας ότι πρόκειται για επιλογή που έχει να κάνει και με τη μετανάστευση.
Και ένας τρίτος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι χώρες της διεύρυνσης τείνουν να είναι χώρες με χαμηλότερους οικονομικούς δείκτες από τις χώρες του πυρήνα, άρα θα είναι χώρες που θα διεκδικήσουν μερίδιο των δαπανών συνοχής της ΕΕ.
Υπάρχει κίνδυνος αποσταθεροποίησης;
Στην περίπτωση της Αλβανίας, όπου ούτως ή άλλως υπάρχει καθυστέρηση στην ενταξιακή διαδικασία, η απόφαση δεν φαίνεται ακόμη να προκαλεί κάποιον άμεσο μεγάλο πολιτικό κραδασμό, παρότι σίγουρα η αλβανική κυβέρνηση θα ήθελε να μπορούσε να ξεκινήσει τη διαδικασία.
Όμως, στην περίπτωση της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Πρεσπών η γειτονική χώρα άλλαξε το όνομά της και δέχτηκε περιορισμούς στο πώς ορίζει την εθνική της ταυτότητα. Μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης στον Ζόραν Ζάεφ και το κυβερνών σοσιαλδημοκρατικό κόμμα ήρθε από το εθνικιστικό VMRO-DPMNE που ήταν αντίθετο στη συμφωνία και όλη την προηγούμενη περίοδο κατηγορούσε τον Ζάεφ για απαράδεκτες υποχωρήσεις προς την ελληνική πλευρά.
Αντιμέτωπος με τη διαχείριση των επιπτώσεων αυτής της αρνητικής εξέλιξης, ο Ζάεφ δήλωσε σε τηλεοπτικό διάγγελμα ότι δεν έχει άλλη επιλογή παρά να μεταφέρει την επιλογή στους ίδιους του ψηφοφόρους. Δεν ανακοίνωσε ημερομηνία, αυτή θα τη συζητήσει στη συνάντηση με τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς σε συνάντηση που έχει προγραμματιστεί στο προεδρικό μέγαρο στα Σκόπια για την Κυριακή 20 Οκτωβρίου.
«Οι πολίτες πρέπει να αποφασίσουν ποιο μονοπάτι θα δρόμο θα πάρουμε για το μέλλον – το σωστό προοδευτικό ευρωπαϊκό δρόμο, το δρόμο των μεταρρυθμίσεων ή το δρόμο που οδηγεί στην οπισθοδρόμηση προς την απομόνωση, τον εθνικισμό και τις συγκρούσεις», ήταν η χαρακτηριστική αποστροφή του Ζάεφ.
Με την κίνηση αυτή ο Ζάεφ προσπαθεί να προλάβει τις εξελίξεις και να προσπαθήσει να διεκδικήσει ξανά μια ικανή πλειοψηφία ώστε να ελπίζει στην επόμενη εκκίνηση των διαπραγματεύσεων. Όμως, μένει να δούμε σε ποιο βαθμό το VMRO-DPMNE θα προσπαθήσει να ενισχύσει εκλογικά τη θέση του, αν και όπως έχουν δείξει και προηγούμενες εκλογές το κλειδί για το σχηματισμό κυβέρνησης το έχουν πάντα τα κόμματα που εκπροσωπούν τη σημαντική αλβανική μειονότητα.
Σε κάθε περίπτωση μέσα σε μια πολιτική συνθήκη που σφραγίζεται από τη σωρευμένη απογοήτευση για μια οικονομική ευημερία που ποτέ δεν ήρθε στην κλίμακα των υποσχέσεων, το βάρος φαινομένων ενδημικής διαφθοράς και την πικρία από την υποχρέωση αλλαγής ονόματος, η αίσθηση ότι οι ευρωπαίοι υπαναχωρούν από τις υποσχέσεις τους επιτείνει τη δυσαρέσκεια και διαμορφώνει όρους μιας δυνητικής πολιτικής κρίσης.
Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα
Όλα αυτά εκ των πραγμάτων φέρνουν στο προσκήνιο και το ερώτημα της βαλκανικής πολιτικής της ελληνικής πλευράς. Η αδυναμία της ΕΕ να έχει μια συνεκτική και συνεπή πολιτική, συνεπάγεται την ανάγκη πρωτοβουλιών της ελληνικής κυβέρνησης για να μπορέσει να διατηρήσει θετικές πολιτικές και οικονομικές δυναμικές στα Βαλκάνια, αλλά και να αποτρέψει την προσπάθεια άλλων δυνάμεων να καλύψουν τα κενά ως προς τη συντονισμένη πολιτική της ΕΕ.
