Το άλγος του Νόστου μάς αφορά όλες και όλους, ακόμα κι αν δεν απουσιάζουμε από την γενέθλια γη· αφορά δε ιδιαιτέρως μεσήλικες και νεότερους ενήλικες, οι οποίοι εμμένουν βασανιστικά, έως και ψυχοφθόρα, να επιθυμούν την επιστροφή σε παλαιότερες εποχές που σημάδεψαν τον προσωπικό τους χρόνο…
Τους συμπονώ τέτοιους νοσταλγούς και σε περιπτώσεις τούς συμπαραστέκομαι, γιατί κι εγώ, πολλές φορές, ταξιδεύω στον δικό μου παρελθόντα χρόνο, ιδιαίτερα όταν αυτός περιέχει ισχυρές μνήμες. Πολλές φορές οι μνήμες, οι νοσταλγίες, οι ονειροπολήσεις, οι αναμνήσεις, μπερδεύονται μεταξύ τους και δεν είναι εύκολο να τις διαχωρίσεις.
Θυμάμαι τη μητέρα μου που δάκρυζε από συγκίνηση στη θύμηση της Σαμψούντας των παραλίων του Πόντου, τη γενέθλια πόλη της· παρ’ όλο το σοκ της εξόντωσης και των διωγμών του 1922 συχνά ανέτρεχε στο παρελθόν… Το ίδιο και ο πατέρας για το Σοχούμι της Γεωργίας, που αναγκάστηκε να αφήσει μετά τις σταλινικές διώξεις και το ακόλουθο ξερίζωμα των Ελλήνων. Τον συνόδευσαν σε ολόκληρη τη ζωή του αυτές οι τραυματικές εμπειρίες τής διαδρομής και της νεότητάς του.
Η νοσταλγία εξάλλου μπορεί ενίοτε να γεννήσει ένα συναίσθημα χαρμολύπης που ορίζει αν επιθυμείς τελικά να ξαναζήσεις τις στιγμές εκείνες ή να απωθήσεις κάποιες από τις τραυματικές σου μνήμες… Συναντώ ακόμα —ελάχιστους πια— υπέργηρους που έχουν χαραγμένο στο χέρι τους εκείνο τον καταραμένο αριθμό κρατουμένου στα κρεματόρια της χιτλερικής Γερμανίας! Πώς να αντέξει κανείς τέτοιες μνήμες; Τι να νοσταλγήσει; Η νοσταλγία δεν είναι πάντα η σφοδρή λαχτάρα και η αναζήτηση της επιστροφής στην πατρίδα, αλλά μπορεί κάποιος να νοσταλγεί μια εσώτερη πατρίδα, την παιδική του ηλικία ή αναμνήσεις από το παρελθόν όπου το παλαιό, ως σύνολο, φαντάζει ωραιότερο επειδή όντως ήταν διαφορετικό ή πιθανότατα γιατί ο χρόνος της μνήμης στρογγύλεψε τις οξείες γωνίες και τις συναισθηματικές οδύνες· φράσεις «όπως παλιά», «ήταν ένας κόσμος καλύτερος», «δικαιότερος» από τον σημερινό που «είναι άδικος», «ανισόρροπος», «απειλητικός», «απολίτιστος» κλπ. Ανεξέλεγκτες πολλές φορές φορτίσεις συναισθημάτων που προκαλούν νοσταλγικές στιγμές, ακόμα και σε εποχές άγριου εμφυλίου πολέμου, που δημιουργούσαν ένα τόσο ζοφερό και σκοτεινό τοπίο που σε έσπρωχνε να… αναζητάς τη μνήμη πιο ανώδυνων εποχών…
Σήμερα, υπάρχουν παντός είδους «νοσταλγοί», πολλές φορές αψυχολόγητοι και χωρίς ερείσματα, που έχουν ως στόχο τη φθορά του δημοκρατικού πολιτεύματος και τον κατακερματισμό τού κοινωνικού ιστού. Αναφέρομαι βέβαια στους νοσταλγούς τού χιτλερισμού και του ναζισμού, που χωρίζουν τους ανθρώπους ανάλογα με την φυλετική τους καταγωγή, καθώς και άλλων οπισθοδρομικών, απάνθρωπων καθεστώτων, που προσπαθούν να προκαλέσουν ιστορικά και πολιτικά πισωγυρίσματα, τα οποία έχουν ως βασικό ιδεολογικό σκοπό τους την καταστροφή των σύγχρονων επιτευγμάτων του παγκόσμιου πολιτικού και πολιτιστικού γίγνεσθαι.
Η διόγκωση των ακροδεξιών ρευμάτων σε κάθε γεωγραφική περιοχή έχει τις αιτίες της· τις γνωρίζουμε, τις συζητάμε, τις γράφουμε, τις γνωστοποιούμε, τις πολεμούμε, αλλά η διαδρομή τους προς την εξουσία, περνάει σίγουρα από την κατάργηση των δημοκρατικών – πολιτιστικών κατακτήσεων, και θα πρέπει να κινητοποιηθούμε πριν αυτή η διαδικασία μετατραπεί σε πολιτικοκοινωνικό μονόδρομο και σε γεγονός που θα είναι οδυνηρό και καταστροφικό. Όλη αυτή η απειλούμενη εκτροπή εκπορεύεται από τέτοιους «νοσταλγούς», οι οποίοι, κυρίως λόγω του χαμηλότατου πνευματικού τους υπόβαθρου, της πνευματικής διαστροφής και της άγνοιας που τους θρέφει, «νοσταλγούν» κάτι που δεν βίωσαν και βέβαια δεν διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία για να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν τις συνέπειες ενός τέτοιου πισωγυρίσματος των κοινωνιών…
Τέτοιες μαύρες «νοσταλγίες» μόνο καταστροφικά αποτελέσματα μπορεί να έχουν, γι’ αυτό τον λόγο ακόμα και αυτό το… αθώο ανθρώπινο συναίσθημα μπαίνει στο στόχαστρο της προσοχής. Θα αναρωτηθούμε: Τι νοσταλγείς; Πού θα ήθελες να σταματήσεις τον χρόνο, έστω νοητά;
Τα πάντα έχουν να κάνουν με ανθρωποκεντρικές σκέψεις. Ο νόστος είναι η επιστροφή στην πατρίδα, αλλά για πολλούς αυτή η έντονη επιθυμία κατέληξε, μέσα από το πέρασμα του χρόνου, σε επιστροφή προς ένα εφιαλτικό παρελθόν!
Μια ατόφια, ανάγλυφη ερμηνεία της λέξης τη συναντάει κανείς στα πολυπληθή προσφυγικά ρεύματα προς τη χώρα μας, αλλά και προς άλλες πολλές χώρες. Άνθρωποι ξεριζωμένοι από τις γενέτειρες χώρες τους λόγω πολέμων και φτώχιας, ένα από τα χειρότερα βάσανά τους είναι το μυαλό που επιθυμεί την επιστροφή… Αυτό το συναίσθημα δεν αντικαθίσταται εύκολα, πληγώνει καθημερινά και δεν… θεραπεύεται ποτέ.
Πολλές φορές, μου δίνονται ευκαιρίες να αναφέρομαι στη μουσική μου καταγωγή. Η δεκαετία τού ’60 ήταν η χρονική στιγμή που άρχισα να ξεδιπλώνω τις μουσικές μου δράσεις, υπό το κλίμα και το πνεύμα μιας «χρυσής» περιόδου όπου όλα θαρρείς συντελούσαν στην ανάπτυξη των τεχνών! Κοινωνικά κινήματα, μεγάλες μορφές ποιητών, συγγραφέων, συνθετών, μαέστρων, εικαστικών, ιδεολογιών, οραμάτων. Μια διεθνής πολιτιστική και ιδεολογική «εξέγερση» έτρεφε τα πνευματικά κινήματα σε κάθε χώρα. Δεν ισχυρίζομαι πως ήταν ιδανική περίοδος. Αντιθέτως, οι δυσκολίες υπήρχαν, ιδιαιτέρως σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο και σε ελευθερίες, αλλά η άνθιση των τεχνών και στη χώρα μας, προμήνυε πνευματική ανάπτυξη. Τα πράγματα βέβαια, στην χώρα μας, δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τα προμηνύματα. Άφησαν όμως τα σημάδια τους. Λίγο είναι αυτό;
Εκ των πραγμάτων, πολλές από τις αναφορές μου πηγάζουν από εκείνη τη δεκαετία· όχι για να επιστρέψω, αλλά για να την χρησιμοποιήσω ως χρήσιμο παράδειγμα διαμόρφωσης σκέψης…
Νοσταλγός του ’60 δεν σημαίνει πως εγκλωβίζω τα ενδιαφέροντά μου σε ένα μόνο θέμα. Πλήθος από γεγονότα πάσης φύσεως, αναδεικνύουν την ανάγκη λεπτομερούς μελέτης της εποχής και όχι μόνο, για να κατανοήσουμε πως η νοσταλγία μπορεί να είναι και θεραπευτική όταν «επιστρέφουμε» σε γόνιμες μνήμες.
* Ο Νότης Μαυρουδής είναι κιθαριστής – συνθέτης
