Τελευταία, όλο και περισσότερο ακούω για την ανάγκη επιστροφής στην Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος Ηθοποιού, όπως και για καλύτερη —ουσιαστικότερη εκπαίδευση και αξιολόγηση των τίτλων σπουδών (διπλώματα-πτυχία), ώστε ένας ηθοποιός να επαγγέλλεται νομίμως και με τη δέουσα σοβαρότητα. Παρουσιάζει ενδιαφέρον αυτή η άποψη, ιδίως εάν συνειδητοποιήσει κανείς το υπάρχον πλήθος των νέων ηθοποιών, είτε από αναγνωρισμένες θεατρικές σχολές, είτε από απλά εργαστήρια, είτε από το… πουθενά· ηθοποιοί (?) οι οποίοι όλο και περισσότεροι εμφανίζονται στο προσκήνιο, αναζητώντας εναγωνίως θεατρική εργασία στις υπάρχουσες (?) λιγοστές.
Το θέμα τής άδειας πάντα δίχαζε τον θεατρικό κόσμο. Η θεωρία πως, σε μια ελεύθερη αγορά, ο καθένας μπορεί να συμμετέχει, δεν αρκεί για να προσπεράσουμε το γεγονός ότι το θέατρο είναι μια πολύ σοβαρή και συλλογική τέχνη, ώστε να επιτραπεί να παρεισφρέουν στον χώρο ανεκπαίδευτοι και απροετοίμαστοι…
Θεωρώ πως σχεδόν όλα τα προβλήματα ξεκινούν από την πλημμελή σπουδή των δραματικών Σχολών στη χώρα μας, πολλές εκ των οποίων στηρίζονται στην προχειρότητα και τo κενό. Από τη σύντομη διαδικασία διδασκαλίας των ειδικών μαθημάτων, έως και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τρίχρονης διάρκειας σπουδών, η τρίχρονη αυτή εμπειρία, έτσι όπως γίνεται σε πολλές θεατρικές σχολές, ακόμα και «αναγνωρισμένες από το κράτος», εκ των πραγμάτων δεν προλαβαίνει να αποτελέσει σπουδή σε βάθος για τον νέο, ο οποίος θα γραφτεί σε μια Σχολή μετά το Λύκειο, για να αφομοιώσει μια απέραντη ύλη ειδικών γνώσεων ενός πολυσύνθετου θεάματος, το οποίο αναπτύσσει και ανανεώνει το υλικό του (θεατρικούς συγγραφείς, μεταφραστές, διασκευαστές, σκηνοθέτες, νέα θεατρικά ρεύματα) σε ένα είδος τέχνης που έχει ως προορισμό, παράλληλα με το κλασικό ρεπερτόριο, να ασχολείται με ό,τι νεότερο δημιουργείται στον ορίζοντα και στις νέες αισθητικές θεωρίες.
Το ερώτημα λοιπόν είναι: δίπλωμα με άδεια ή ελεύθερα, δίχως κανένα χαρτί σπουδών για τους νέους ηθοποιούς;
Μια απάντηση στα γρήγορα και πρόχειρα, επαναλαμβάνω, θα ήταν επιπόλαιη και θα μπορούσε να «σκοντάψει» σε αντεπιχειρήματα του τύπου: το ταλέντο ή το ‘χεις ή δεν το ‘χεις· ή, γιατί να μην έχει ευκαιρία να ασχοληθεί με το θέατρο κι ένας εραστής αυτής της τέχνης, που όμως δεν έχει ιδιαίτερο ταλέντο; Εξ’ άλλου, οι τόσες θεατρικές παραστάσεις κατά τη διάρκεια των σχολικών σπουδών, είναι ήδη μια σπουδαία εμπειρία… ή, βλέπουμε και σπουδαγμένους ηθοποιούς που είναι χάλια… Το ζήτημα της άδειας του επαγγέλματος του ηθοποιού, αν δεν απατώμαι, «απελευθερώθηκε» ουσιαστικά επί Μελίνας, όταν οι καιροί ήταν διαφορετικοί, με λιγότερα θέατρα, λιγότερες Σχολές, λιγότερους ηθοποιούς, σκηνοθέτες, παραγωγούς, θεατρικές σκηνές.
Τώρα, στην εποχή τής έκρηξης της θεατρικής τέχνης, με δεκάδες θέατρα και με σχεδόν 1500 παραστάσεις τον χρόνο, με αμέτρητους πλέον ηθοποιούς στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο, ταλαιπωρημένοι οικονομικά και ανασφάλιστοι από πολλούς παραγωγούς, οι οποίοι τους αντιμετωπίζουν ως άτομα που έχουν εκλάβει την υποκριτική τέχνη σαν ένα απλό… χόμπι, το οποίο το εμφανίζουν, κακοπαιγμένο μάλιστα, στα τηλεοπτικά σήριαλ, το θέμα της άδειας ασκήσεως του επαγγέλματος τίθεται έντονα και πλέον, ε π ι τ α κ τ ι κ ά.
Για την ιστορία, θυμίζω (και αντιγράφω) πως ο νόμος 1158/1981—ΦΕΚ 127/13-5-1981 περί οργανώσεως και διοικήσεως σχολών Ανωτέρας Καλλιτεχνικής Εκπαιδεύσεως, Κρατικού Βραβείου Θεάτρου και καταργήσεως Αδείας Ασκήσεως Επαγγέλματος Ηθοποιού, αποφασίστηκε τον Μάιο του 1981 με υπογραφή του πρώην υπουργού Ανδρέα Ανδριανόπουλου. Να πούμε και τη λεπτομέρεια πως, επειδή τον Οκτώβριο του ’81 ανέβηκε στην εξουσία το ΠΑΣΟΚ, με την Μελίνα Μερκούρη στο ΥΠΠΟ, κακώς θεωρήθηκε πως η άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού καταργήθηκε από τη Μελίνα. Απλώς, η υπουργός κράτησε αυτή την απόφαση…
Από το 1981 έχουν περάσει 37 ολόκληρα χρόνια! Μέσα σ’ αυτό το διάστημα έγιναν τεράστιες αλλαγές και στο θέατρο με την κατάσταση να είναι παντελώς — ριζικά διαφορετική. Στο θέμα τής θεατρικής εκπαίδευσης, εάν εξαιρέσει κανείς το τμήμα Θεατρολογίας του πανεπιστημίου, όπου όμως δεν διδάσκεται συστηματικά η υποκριτική τέχνη, οι απλές Σχολές είναι πλέον τόσες πολλές ώστε να μπορούν να καλύψουν, αριθμητικά τουλάχιστον, τους ενδιαφερόμενους σπουδαστές.
Εκεί λοιπόν, με τον πλημμελέστατο έλεγχο από το ΥΠΠΟ, οι περισσότερες αναγνωρισμένες από το κράτος Σχολές έχουν γίνει τόποι εμπορίου ελπίδων και ξοδέματος ονείρων… Τόσοι συγγραφείς, τόσα θεατρικά είδη, τόση ιστορία, τόσες ανανεωτικές θεωρήσεις, νέες τεχνολογίες, θεωρητική γνώση των εποχών, των στιλ, των ρευμάτων… Πώς να… στριμωχτούν και να μαθευτούν όλα αυτά σε διάστημα τριών χρόνων;
Το υπάρχον πρόγραμμα της εκπαιδευτικής ύλης στις Σχολές θεάτρου, επαναλαμβάνω, είναι ελλειμματικό και ξεπερασμένο. Το γνωρίζω από πρώτο χέρι γιατί δούλεψα πάνω από δέκα χρόνια στη θεατρική εκπαίδευση και αντιμετώπισα τα προαναφερόμενα προβλήματα με έκπληξη και απορία…
Το ίδιο συμβαίνει και με τα Ωδεία· κεντρικά και περιφερειακά. Παρ’ όλο που το πρόγραμμα σπουδών των Ωδείων διαρκεί (κανονικά) δέκα χρόνια, και εκεί, οι σπουδές και τα συστήματα χωλαίνουν και εξαρτώνται— μόνο και αποκλειστικά — από την συνείδηση και την γνωστική επάρκεια του καθηγητή που θα βρεθεί στο διάβα τού μαθητή… Αυτό όμως δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον κύκλο σπουδών.
Μεγάλες οι ευθύνες των αρμόδιων θεσμικών φορέων. Έχουν προ πολλού απαξιώσει τέτοιου είδους πολιτισμική εκπαίδευση και έλεγχο στα υπό την ευθύνη τους εκπαιδευτικά ιδρύματα, είτε δημοτικά, είτε ιδιωτικά· όσον αφορά την έδρα μουσικής τής Μουσικολογίας και της Θεατρολογίας τού Πανεπιστημίου, δεν είμαι εγώ ο καταλληλότερος που θα ομιλήσει…
Η επαναφορά της άδειας εργασίας του ηθοποιού, σήμερα, ίσως αναζωογονήσει το ελληνικό θέατρο. Ίσως οι τόσες παραπαίουσες Σχολές θεάτρου να αντικατασταθούν από άλλες πιο οργανωμένες ή τουλάχιστον να παραμείνουν όσες δουλεύουν σοβαρά και με προγραμματισμό ο οποίος στοχεύει σε ποιοτικά αποτελέσματα.
Ούτως ή άλλως, το επάγγελμα του ηθοποιού δεν είναι από τα εύκολα και η εύρεση εργασίας με φυσιολογικές συνθήκες (αμοιβή για τις πρόβες, λογικός μισθός, ασφαλιστικά κλπ) είναι δύσκολη και ψυχοφθόρα. Η παράλληλη εργασία των νέων ηθοποιών σε ντελιβεράδες, οικοδόμους, σκόρπια μεροκάματα, συγχρόνως και σε άλλες παραστάσεις, δεν μπορούν να βοηθήσουν ούτε τον ηθοποιό, ούτε την ίδια τη θεατρική τέχνη.
Εάν η άδεια αναβαθμίσει αυτή την τελματωμένη κατάσταση, ας γίνει αύριο κιόλας! Τα ανακλαστικά τής πολιτείας δεν μπορεί να συνεχίζουν να είναι τόσο νωχελικά…
Δεν υποστηρίζω την επαναφορά της άδειας εξασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού με ενθουσιασμό, επειδή γνωρίζω πως αυτό, αν πραγματοποιηθεί, θα «χτυπήσει» αναπόφευκτα πολλούς άνευ αδείας ηθοποιούς, ακόμα και ταλαντούχους. Θα κλείσουν θεατρικές Σχολές και θα αναστατωθούν οι συντεχνίες και ο κλάδος, αλλά τίποτα δεν γίνεται δίχως να σπάσεις αυγά…
Τέλος, η σκληρή πραγματικότητα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηθοποιοί ή το θέμα των ηθοποιών με δίπλωμα και των άλλων χωρίς, μου θυμίζει εκείνο με τους καταστηματάρχες οι οποίοι είναι εναντίον των πλανόδιων μικροπωλητών.
Μια γκρίνια, πάντα θα υπάρχει…
* Ο Νότης Μαυρουδής είναι κιθαριστής – συνθέτης
