Η ψηφιακή εποχή είναι ήδη στην καθημερινότητά μας. Όμως παρούσα είναι και η ανάγκη ρύθμισης και συγκρότησης κανόνων δεοντολογίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική προχωρούν χωρίς ένα θεσμικό πλαίσιο ή ένα σύστημα αξιών για την ρύθμιση της βιομηχανίας που “κατέχει” την γνώση και εκμεταλλεύεται τα προϊόντα που αυτή παράγει. Επομένως πριν αποκτήσουν ιλιγγιώδη ταχύτητα απαιτείται αντιμετώπιση πρώτα από όλα των ζητημάτων βιο-ηθικής που “απελπισμένα” ανακύπτουν.
Πολλοί επιθυμούν ένα αυτοκίνητο χωρίς οδηγό όμως στο δίλημμα αν σε περίπτωση ατυχήματος η χρηστική λύση είναι “αντί να χτυπηθούν πεζοί να χτυπηθεί ο οδηγός” δεν θα ήθελαν να το αγοράσουν με ανάλογο προγραμματισμό. Από την εποχή του αλχημιστή δόκτορος Victor Frankenstein μέχρι -δύο αιώνες μετά- το επικό ταξίδι του Prometheus (2012) και την αναζήτηση της γενετικής απαρχής μας σε άλλον Γαλαξία η έρευνα “είναι χωρίς όρια” αλλά η εφαρμογή της δεν είναι αποδεκτή χωρίς όρια. Εδώ το πεδίο της ηθικής με θέσπιση κριτηρίων πρέπει να τίθεται έγκαιρα, ορθά, με πληρότητα και διαφάνεια.
Η διαμόρφωση συλλογικών, κοινωνικών, πολιτιστικών πραγματικοτήτων και όχι μόνο νομικών απαιτεί πολλά περισσότερα από υποψιασμένους πολίτες. Χρειάζεται μαζί με την επιστημονική, τεχνολογική πρόοδο και φιλοσοφική πρωτοπορία. Μπορεί ακόμη να μην συνειδητοποιούμε ότι η ψηφιακή εποχή κάθε άλλο παρά ουδέτερη είναι. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε, όπως κάναμε από την παραγωγή φαγητού μέχρι την κυκλοφορία ανθρώπων, εμπορευμάτων, οχημάτων ή αεροπλάνων κανόνες, κώδικες και αρχές, έλεγχο και σύστημα. Ίσως ένα τέτοιο δίκτυο θεσμών στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης ή της βιοτεχνολογίας να φαντάζει περίπλοκο ή να έχει δύσκολες πτυχές σε ένα πολυδιάστατο πλαίσιο προκλήσεων για τους επιστήμονες και τις κοινωνίες. Είναι ώρα να προσεγγίσουμε την διακυβέρνηση, την επιθεώρηση, την παρακολούθηση, τον έλεγχο, την πιστοποίηση, την ταξινόμηση, την τυποποίηση, την εκπαίδευση, όλα αυτά τα πράγματα σε ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο. Από ένα “συνοθύλευμα ανόμοιων πρωτοβουλιών” με την συνεργασία Πανεπιστήμιων, ιδρυμάτων, ινστιτούτων που μπορούν να μεταβούμε σε ένα σύνολο αξιών, ένα πλαίσιο στην βάση του χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ για να λειτουργήσει και ο “κλάδος” της ψηφιακής τεχνολογίας.
Χωρίς προκατάληψη στους αλγόριθμους και σκέψεις για “μαύρα κουτιά” τα ηθικά ζητήματα που αναδύονται με την ταχεία ανάπτυξη της μηχανικής μάθησης είναι το θέμα του τρόπου με τον οποίο πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ενέργειες μιας μηχανής. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο θέμα. Ειδικά σε νευρωνικά δίκτυα, ένα πολύπλοκο σύστημα που δημιουργείται για να μιμείται τον ανθρώπινο εγκέφαλο που του επιτρέπει να μαθαίνει από μεγάλα σύνολα δεδομένων. Μπορούμε να ελέγξουμε ή να κατευθύνουμε αυτόνομες μηχανές και πότε θα (αν) καταλάβουμε τι συμβαίνει. Ο άρτιος σχεδιασμός της διεπαφής μεταξύ ανθρώπων και μηχανών μπορεί να εξασφαλίσει τον ανθρώπινο έλεγχο σε τρία στάδια: την εισαγωγή δεδομένων, την επεξεργασία και τη συλλογιστική και την έξοδο ή τη δράση. Αυτό ισχύει ακόμη και σε τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται και για σκοπούς που φαίνονται υπερβολικά θετικοί, όπως τα κοινωνικά ρομπότ συντροφιάς για παιδιά, δημιουργούνται κάποια δυσνόητα ηθικά ζητήματα, όπως οι επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στις οικογενειακές σχέσεις ή στη δημιουργία νέων ανισοτήτων στην κοινωνία ή κοινωνική απομόνωση.
Η διερεύνηση των ερωτημάτων-διλημμάτων σχετίζεται ευθέως με ζητήματα κοινωνικής εξέλιξης και συνοχής: πρόσβαση, δικαιοσύνη, ισότητα εκ των πραγμάτων πρέπει να εξεταστούν διαφορετικά, αν θέλουμε να είμαστε και στο μέλλον κοινωνίες ανθρώπων και όχι “μεικτών ειδών”, δημοκρατικές και όχι αυταρχικές, ελεύθερες και όχι φυλακισμένες, φασιστικές!
* Ο Σπύρος Παπασπύρος είναι πρώην Πρόεδρος της ΑΔΕΔΥ
