Ένας φίλος και σταθερός αναγνώστης, ο Γιάννης, που σχολιάζει κάθε άρθρο μου, έγραψε για το τελευταίο: «στο σύμπαν ο προσανατολισμός ήταν είναι και θα παραμείνει σταθερός. Οπότε αν η πυξίδα δείχνει το Νότο για Βορρά, τότε είναι χαλασμένη. Όμως στη ζωή ο Βορράς είναι πάντα Βορράς;»
Η εξέλιξη και οι μεταβολές στη γνώση, στην κουλτούρα, στην τεχνολογία, στον τρόπο εργασίας, στη διαβίωση, στον ελεύθερο χρόνο δημιουργούν άλλες απαιτήσεις και αλλαγή προσανατολισμού. Οπότε τότε δεν φταίει η πυξίδα αλλά ο ορίζοντας που άλλαξε. Για την ακρίβεια η αντιστροφή του μαγνητικού πεδίου φταίει και όχι οι πυξίδες. Γι αυτό αν αποφασίσουμε τι ζωή θέλουμε να ζήσουμε τότε θα βρούμε τον προσανατολισμό μας και οι πυξίδες μας θα μας πάνε σε αυτόν.
Έτσι αγαπητέ φίλε, μπορεί πράγματι η ελπίδα να γεννηθεί ουσιαστικά, γιατί όντως το τέλος του παλιού ορίζοντα δεν σημαίνει και το τέλος της ιστορίας, των ιδεών, των αξιών ή των δημοκρατιών, όσο κι αν βρίσκονται σε «κόπωση» ή αμφισβητούνται από ανθρώπους και κόμματα που εκλέγονται στο όνομά της: Ερντογάν, Ουγγαρία κά. Αυτό όμως προϋποθέτει ανάμεσα στο μακρο-και το μικρο- της οικονομίας, της τεχνολογικής προόδου και της καθημερινότητας, της τύχης του κάθε ανθρώπου να υπάρξει επανασύνδεση. Πως όμως μπορεί αυτό να συμβεί με την μεσαία τάξη σε πτώση και την νέα γενιά στην Ευρώπη ή τον δυτικό πολιτισμό -χωρίς τις εμπειρίες των αυταρχικών και ανελεύθερων καθεστώτων- να δείχνουν αδιαφορία ή χαμηλή εκτίμηση εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας των δημοκρατικών ή υπερεθνικών δομών πχ ΕΕ; Η ατζέντα για το δίλημμα: έφοδος για το μέλλον με το παρελθόν (προστατευτισμό, εθνικισμό) ή με ελεύθερες (ανοιχτές) κοινωνίες στην συνεργασία, τις οικονομίες, την δημοκρατία, με δύναμη στις μορφές διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης; Αγαπητέ Γιάννη, αυτά που μια δεκαετία πριν θεωρούνταν επιτυχίες σήμερα είναι «πρόβλημα και απειλή» για πολλούς και αρκετές κοινωνίες.
Οι άνθρωποι ζούν σε επισφαλή κόσμο. Οι πολίτες τσακισμένοι από τις αντιξοότητες επιβίωσης δεν διακρίνουν έγκαιρα στην διάβρωση των δημοκρατικών κανόνων και είναι δύσπιστοι σε ότι έρχεται από την από θεσμούς. Έτσι, αν και οι ΗΠΑ είναι στον ένατο χρόνο ανάπτυξης, η άποψη Τραμπ για κατεστραμμένη οικονομία, ερείπια, επικράτησε. Στον πλανήτη «αυξάνουν» την επιρροή και την παρουσία στην εξουσία δυνάμεις που κατατάσσουν τους ανθρώπους και επιδιώκουν ταξινομήσεις των κοινωνιών με βάση την εθνικότητα, την φυλή ή την θρησκεία. Τάσεις και ρεύματα που πέρα από την Ευρώπη -που βιώνει το σοκ της μετανάστευσης ή της τρομοκρατίας– είναι έντονα παντού στην Μέση Ανατολή ή την Ασία. Παράδειγμα η Ινδία όπου το κυβερνόν κόμμα (BJP) την προσδιορίζει ως ινδουιστική αν και υπάρχουν πάνω από 150 εκ μουσουλμάνοι. Άρα και το μαγνητικό πεδίο είναι ανομοιόμορφο, με γραμμές χωρίς αρχή και τέλος προς το παρόν. Η αναζήτησή ταυτότητας όταν εκατομμύρια άνθρωποι είναι χωρίς δουλειά, στέγη ή ένα σημείο να σταθούν στον «ήλιο της ανάκαμψης» -επειδή ανατίθενται οι εργασίες σε φτωχότερες χώρες με υπερεκμετάλλευση των πόρων τους- είναι μια περιπέτεια.
Η αναζήτησή του ισχυρού και στιβαρού χεριού σε εθνικό ή περιφερειακό ή παγκόσμιο επίπεδο αντί της ανανέωσης και ποιοτικής λειτουργίας, της σταθεροποίησης θεσμών στον ορίζοντα του 21 ου αιώνα «παγιδεύει» σε φασιστικές επιλογές αρκετούς ανθρώπους. Έτσι από το Brexit έως την Πολωνία ή την Ανατολή έως την Λατινική Αμερική στο κράμα του ακραίου λαϊκισμού ή της προόδου, μαίνεται ο πόλεμος του οικονομικού εθνικισμού και του Νεοφιλελευθερισμού απέναντι στον συντηρητικό ή προοδευτικό φιλελευθερισμό, τα λαϊκά κινήματα και κόμματα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Τα πράγματα μοιάζουν αλλά είναι πολύ διαφορετικά από την περίοδο μετά την ανάλογη κρίση του ´29 γι αυτό και οι εξελίξεις είναι αβέβαιες και η ανησυχία αυξάνει. Και έχεις δίκιο ότι η περισσότερη γνώση, η διάχυσή της και η πρόσβαση χωρίς σύνορα (όσο κι αν επιχειρούνται νέες ελίτ ή κατηγοριοποιήσεις κοινωνικές με βάση την κατοχή της ή όχι) οδηγεί και στην υπέρβαση των δύσκολων φαινομένων μετάβασης και της «αντίθεσης» πιο πολύ πολιτική ή τεχνοκρατία. Η νέα παραγωγή πολιτικών θα ‘χει ως πυρηνικό στοιχείο την γνώση, την ικανότητα, την σύγχρονη νοοτροπία και την κουλτούρα περισσότερης δημοκρατίας, δικαιωμάτων στις μεταβολές, τις προκλήσεις, τον ορίζοντα του νέου αιώνα!
*Ο Σπύρος Παπασπύρος είναι πρώην Πρόεδρος της ΑΔΕΔΥ
