Ίσως να είναι μια κάποια… συγγνώμη, από την ιστορική μνήμη, ίσως πάλι να λειτουργήσει σαν λάβδανο για τις πληγές που άφησαν πίσω τους οι ναζιστικές αγριότητες. Εβδομήντα τρία (73) χρόνια πέρασαν από το τέλος των στρατοπέδων, όπου εκατομμύρια ψυχές βίωσαν τον σαδισμό και την σκληρότητα του γερμανικού ναζιστικού καθεστώτος. Αναφέρομαι φυσικά στο ολοκαύτωμα, και στις στάχτες που μεταμορφώθηκαν ζωές και όνειρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, στα γνωστά κολαστήρια του Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν, Νταχάου, Μπούχενβαλντ, Μπέργκεν-Μπέλσεν, Κάουφερινγκ, όπου ο θάνατος μέσα από φριχτά βασανιστήρια, ήταν καθημερινότητα. Ζόφος και απερίγραπτη τραγωδία.
Η διευθύντρια του τμήματος, για τη διατήρηση της ιστορίας στο Νταχάου, κ. Μπριγκίτα Ούνγκερ Ρίχτερ, οργάνωσε σειρά συναυλιών μνήμης και απέτισε φόρο τιμής στα χιλιάδες θύματα, τα οποία υπέστησαν την ταπείνωση, την πείνα, έζησαν την φρίκη, τα παντός είδους βασανιστήρια και τον θάνατο! Οι τραγικές φωτογραφίες της εποχής και τα όποια ντοκουμέντα, έμειναν, για τους επιζήσαντες και τις επόμενες γενιές, ως ιερή μνήμη μιας απόλυτα αποτρόπαιης και φρικτής εποχής!
Εβδομήντα τρία χρόνια η ανθρωπότητα γράφει, στοχάζεται, ποιεί λόγο, καταθέτει τις μαρτυρίες όσων επέζησαν, μουσικές γραμμένες με αφορμή εκείνη τη μνήμη, θεατρικά έργα, εικαστικές τέχνες. Όλα γύρω από τα τόσα κι αμέτρητα συμβάντα που, θεωρητικά, θα γέμιζαν πολλά μπαούλα αναμνήσεων και παραδειγμάτων της ιστορικής κηλίδας τού 20ού αιώνα.
Έτσι κι έγινε. Θαρρείς και ο κόσμος «πλούτισε» από εκείνες τις σκληρές μνήμες που μετατράπηκαν σε εμπειρίες χρήσιμες για τους επόμενους, για όλους εμάς, οι οποίοι γεννηθήκαμε και ζήσαμε μετά την απελευθέρωση και το τέλος τού πολέμου. Τώρα, στους φρικτούς εκείνους τόπους, όπου ακόμα η κραυγή και η μυρωδιά τού καμένου σώματος συνυπάρχουν στον χώρο, οργανώνονται συναυλίες με προσεγμένες μουσικές, οι οποίες μέσα από τα ιδιαίτερα μονοπάτια τους, προκαλούν τη μνήμη, τον σεβασμό και τον στοχασμό, σεμνά συναισθήματα που βρίσκονται πολύ βαθιά, στα ενδότερα του σώματος και της ψυχής.
Όταν διαβάζω αναφορές σε τέτοιες εποχές, οι σκέψεις μου πάνε σε ό,τι πιο σκοτεινό και ψυχικά διεστραμμένο έζησε η ανθρωπότητα στα πρόσφατα χρόνια. Δεν μπορώ να τα συγκρίνω με όσα διαδραματίζονται στη Συρία, στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν και σε άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Δεν μπορώ μια τέτοια σύγκριση που οδηγεί στο… πουθενά. Οι μνήμες της φρίκης δεν συγκρίνονται, ούτε υπόκεινται σε ανταγωνισμούς.
Σημασία έχει πως οι συμμετέχοντες Γερμανοί μουσικοί εκλήθησαν να προσθέσουν τη δική τους κατάθεση συναισθήματος και ψυχής. Ποιος ξέρει αν, σε εκείνους τους συγκεκριμένους μαρτυρικούς τόπους έχουν απομείνει σκιές από παλαιότερους ήχους εγχόρδων (βιολιά, βιόλες, τσέλα) που έπαιζαν οι μελλοθάνατοι κρατούμενοι για τους. μουσικόφιλους αξιωματικούς των Ες-Ες, οι οποίοι οργάνωναν συναυλίες, παρακινούμενοι από την πιο άρρωστη διαστροφή. Πολλές μαρτυρίες λένε πως οι «συναυλίες», μέσα στα κολαστήρια των βασανιστηρίων, ήταν ένα συχνό φαινόμενο και οι αξιωματικοί το. απολάμβαναν! Η φρίκη αντάμα με την απόλυτη ειρωνεία. Ομολογώ πως έχω χάσει τις λέξεις σε σημείο που δεν θα μπορέσω να καταγράψω την πλήρη αποστροφή μου.
Φαντάζομαι λοιπόν πως τότε, εκείνες οι μουσικές, εκείνη η αόρατη ύλη, εκείνοι οι ήχοι, κάπου θα έχουν κρυφτεί, θα έχουν εισχωρήσει ανάμεσα στις λάσπες, στους αρμούς των τοίχων , σε κάθε τρύπα πέτρας, μόνο και μόνο για να μην βλέπουν εκείνα τα ανθρωπόμορφα τέρατα να οδηγούν στον θάνατο ανθρώπους, μέσα από την πιο μαγική και άυλη τέχνη. Την μουσική… Κάπου θα βρίσκονται σκέφτομαι, γιατί ήταν αισθήματα, ήταν σκέψη, ήταν φαντασία, ήταν «ιστορία», ήταν «στοιχείο» και «στοιχειό» συγχρόνως, που συνδέθηκε άρρηκτα με εκείνο το δράμα της εποχής.
Όσο και να λειτουργούν οι σκέψεις μου μεταφυσικά, πιστεύω πως τα σημεία της φρίκης και του πόνου μένουν ανεξίτηλα. Κάποια αόρατη δύναμη φροντίζει να μένουν πάνω στις πέτρες, στους τοίχους, στα σκαλιά, στις οροφές, στις πόρτες, μουσικές φράσεις, κραυγές πόνου, όσες διαταγές και ουρλιαχτά υπήρξαν μέσα σ’ αυτά τα κολαστήρια.
Τώρα, οι νέοι μουσικοί οι οποίοι καλούνται να παίξουν και να μνημονεύσουν εκείνες τις άδικα χαμένες ψυχές, αφήνουν κι αυτοί με τα όργανά τους σκιές και απόηχους σημερινών ήχων που προστίθενται στους παλαιότερους.
Δεν θα ήθελα να παρευρίσκομαι σε μια τέτοια τελετή. Δεν θα την άντεχα, εγώ, παιδί μεταπολεμικής εποχής, στο οποίο έχουν ριζώσει μέσα του οι ιστορίες ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Βλέπετε, τα βιβλία, οι διηγήσεις, οι μαρτυρίες, με έχουν αιχμαλωτίσει σε ένα τόσο τραγικό σκηνικό, υπαρκτό, αν και περασμένο.
«Περασμένο» είπα; Δεν ξέρω, δεν είμαι τόσο σίγουρος για τη λήξη αυτής της ιστορίας φρίκης. Σε μια Ευρώπη (και όχι μόνο), στην οποία η ναζιστική και η φασιστική ακροδεξιά δεν λες ότι είναι εξαφανισμένες. Αντιθέτως, με την αμέριστη «συμπαράσταση» των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, που συνεπικουρούν ανενόχλητα σε ένα τεράστιο ακροδεξιό κίνημα. Όλο αυτό το πόπολο έχει «ξεχάσει» τη γερμανική φασιστική φρίκη, τα σύμβολα και την Ευρωπαϊκή τραγωδία! Τι να σκεφτούμε; Επαναφορά, καταρχάς του κλίματος; Αναλήψεις κυβερνήσεων από ακροδεξιούς πολιτικούς, που εν αφθονία γεννιούνται στις κεντροευρωπαϊκές χώρες… Και πώς να ερμηνεύσουμε τέτοια συμπτώματα; Να προσποιηθούμε πως είναι προσωρινά; περαστικά; τυχαία; περιορισμένης επιρροής; Όπως και να το πεις, είναι κάτι σημαντικό το οποίο προμηνύει «Τέλος εποχής»! Πως ίσως η ευρωπαϊκή αστική δημοκρατία, όπως την γνωρίσαμε μεταπολεμικά, πνέει τα λοίσθια.
Μια άλλη πλέον πραγματικότητα απλώνεται και ετούτο ας το συνειδητοποιήσουμε όσοι θεωρούμε πως «Ο λαός δεν ξεχνά», «Ο λαός διαθέτει και μνήμη και γνώση» και άλλα τέτοια αφηρημένα…
Κάτι σαν επαναφορά μιας υποτακτικής «κουλτούρας» της υπακοής σε παλαιότερα ναζιστικά συνθήματα. Πώς να το περιγράψω; Σαν να βλέπουμε ασπρόμαυρη ταινία του ’30 και του ’40 και να πιάνεται η ψυχή μας…
Ίσως να είναι ένας εφιάλτης που κινδυνεύει να γίνει πραγματικότητα, οσονούπω… Με τη σύγχρονη εποχή, η οποία δείχνει να αυξάνονται τα ρεύματα των ανεγκέφαλων, οι οποίοι σιγά αλλά σταθερά, μετακινούνται προς τις μάζες των λωτοφάγων της πρόσφατης ιστορίας.
Μου θυμίζουν τα στέκια τέχνης τού μεσοπολέμου στις δεκαετίες του ’30 και του ’40. Τα καμπαρέ της εποχής, με τους ηθοποιούς, κομπέρ, τραγουδιστές, συνθέτες, μουσικούς, κλόουν, ταχυδακτυλουργούς, με τις προσπάθειες να προσεγγίσουν ένα κοινό, φτιάχνοντας ένα υπόγειο θέαμα αντίστασης στην τότε αντιπνευματική σκοτεινιά των καιρών. (Ο Μπρεχτ και ο Κουρτ Βάϊλ ήταν τα σύμβολα). Τα καμπαρέ υπήρξαν στέκια καλλιτεχνικής αντίστασης στον φασισμό και στην εξόντωση του ερωτισμού στην τέχνη.
«Περασμένα» είναι η λέξη που δεν ξέρω αν μπορούμε να την κρατήσουμε για την περίπτωση. Όσο η επικαιρότητα δείχνει αρνητικά φαινόμενα, εμείς ας είμαστε επιφυλακτικοί και ανασφαλείς, για την μελλοντική πορεία των κοινωνιών της Ευρώπης. Ας συνεχίζουμε να προσθέτουμε στα έργα και στις δράσεις μας ανανεωτικές σκέψεις, προοδευτικές κατευθύνσεις και σκληρή κριτική σε ό,τι πάει την κοινωνία μας προς τα πίσω, προς ξεπερασμένες και αντιδραστικές λογικές.
Ας επανέλθουμε. Τα νέα μουσικά συγκροτήματα, που παίζουν σήμερα στους γερμανικούς τόπους των μαρτυρίων, προσθέτουν νέους ήχους στους παλαιότερους. Το νέο αυτό πέπλο των ήχων θα προστεθεί στο παλαιότερο και ίσως η μνήμη γίνει έτσι πιο δυνατή, πιο ισχυρή, ώστε να μπορεί να «στείλει» μηνύματα αισιοδοξίας στην ανθρωπότητα.
*Ο Νότης Μαυρουδής είναι κιθαριστής – συνθέτης
