«Ευρώπη πολλών ταχυτήτων». Η ιδέα είναι τόσο παλιά όσο και η συμμετοχή της Βρετανίας στην ΕΕ, ωστόσο το Βερολίνο και το Παρίσι θεωρούν ότι είναι η κατάλληλη για να δώσουν νέα πνοή στην Ένωση μετά το Brexit.
Στο Παλάτι των Βερσαλλιών τη Δευτέρα το βράδυ, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ και η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, με τον Ισπανό και τον Ιταλό ομόλογό τους, σκιαγράφησαν το όραμά τους για μια ένωση πολλών ταχυτήτων.
Ο κ. Ολάντ επεσήμανε: «Η ένωση δεν είναι ομοιομορφία». Η κ. Μέρκελ δήλωσε: «Μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων είναι απαραίτητη, αλλιώς πιθανότητα θα ‘’κολλήσουμε’’».
Ο πρώτος που που επινόησε τον όρο «πολλών ταχυτήτων» το 1974, στην πραγματικότητα ήταν ο Βίλλυ Μπραντ, μόλις έναν χρόνο αφότου προσχώρησε η Βρετανία στην Ένωση. Από τότε, η φράση αντανακλά την νομική πραγματικότητα μιας ένωσης που εδώ και καιρό έχει εγκαταλείψει την πρακτική του να ενεργεί ως μονάδα.
Το ευρώ, η ζώνη ελεύθερης διέλευσης Σένγκεν, οι εσωτερικές υποθέσεις, τα πνευματικά δικαιώματα και οι δημοσιονομικοί κανόνες –σε όλες αυτές τις πολιτικές η ΕΕ ήδη δέχεται ευέλικτους συνασπισμούς χωρών που επιθυμούν ολοκλήρωση με διαφορετικούς ρυθμούς ή σε ορισμένες περιπτώσεις δέχεται κάποιοι να επιλέγουν να απέχουν από τέτοιους συνασπισμούς. «Είναι ένα θέμα που υπάρχει στο τραπέζι σχεδόν από την αρχή», εξηγεί ο Καρλ Μπιλντ, ο πρώην Σουηδός πρωθυπουργός.
Και όμως, η ιδέα των πολλών ταχυτήτων παραμένει επίμαχη και πιθανότατα υπονοεί διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής σε κάτι που υποτίθεται πως είναι μια συμμαχία ίσων.
Για κάποια από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕ, η ιδέα των πολλών ταχυτήτων αναγνωρίζει την πραγματικότητα, προσφέροντας νομιμότητα σε εκείνους που στοχεύουν σε πιο γρήγορους ρυθμούς ολοκλήρωσης. «Σήμερα είναι μια ιδέα που είναι απαραίτητη», τόνισε ο κ. Ολάντ μιλώντας στην εφημερίδα Le Monde. «Διαφορετικά, η Ευρώπη θα κατακερματιστεί».
Τα νεαρότερα μέλη βλέπουν ένα πιο απειλητικό αβαντάζ. «Είναι πολύ επικίνδυνο», ανέφερε ένας ανώτατος Ευρωπαίος διπλωμάτης που εμπλέκεται στις συζητήσεις για τη διακήρυξη της Ρώμης.
Με την εμπιστοσύνη ανάμεσα στις πρωτεύουσες να έχει ήδη «ξεφτίσει» λόγω των κρίσεων στην ευρωζώνη και στο προσφυγικό, «το θέμα πρέπει να αντιμετωπιστεί με προσοχή», πρόσθεσε ο διπλωμάτης. «Αλλιώς υποβαθμίζεται σε ένα debate του ‘’κάνεις ή δεν κάνεις’’ (…) αν αξίζεις να είσαι μέλος αυτού του club».
Πανικός εξαπλώθηκε τον περασμένο μήνα σε κάποιες πρωτεύουσες της ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής, όταν η κ. Μέρκελ άρχισε να εξετάζει δημόσια το ενδεχόμενο μιας Ευρώπης «διαφόρων ταχυτήτων» -που, όχι μόνο θα δώσει στις χώρες περισσότερη ευελιξία στον ρυθμό ολοκλήρωσης, αλλά θα επιτρέψει και περιορισμό, «πάγωμα» ή βελτιστοποίηση της ολοκλήρωσης σε κάποιους τομείς.
Το όραμά της είναι μια μίξη των πέντε σεναρίων που σκιαγράφησε ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, ο πρόεδρος της Κομισιόν, στην έκθεσή του για το «μέλλον της Ευρώπης» την προηγούμενη εβδομάδα. Στη διάρκεια δείπνου με τον κ. Γιούνκερ, η καγκελάριος έδειξε ενδιαφέρον για μια ΕΕ που «κάνει λιγότερα με μεγαλύτερα αποτελέσματα».
Στην ουσία, αυτό θα προσφέρει περισσότερο χώρο σε εκείνους που διαφωνούν με την ένωση, ενώ ταυτόχρονα θα επιτρέψει στη Γερμανία να κρατήσει μεγαλύτερη απόσταση στις πολιτικές, από κράτη που δείχνουν πως δυσκολεύονται να ακολουθήσουν, όπως η Ελλάδα.
Κάποιοι ανώτατοι διπλωμάτες στις Βρυξέλλες θεωρούν, επίσης, πως η κ. Μέρκελ στέλνει μια κεκαλυμμένη προειδοποίηση σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες έχουν αρνηθεί να στηρίξουν ευρωπαϊκά σχέδια για το διαμοιρασμό προσφύγων. Καθώς η ΕΕ επανεξετάζει το ρόλο της -και τα διαρθρωτικά ταμεία εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ που έχει αφιερώσει στα νέα της μέλη- θα εξετάσει ακόμη και το τι αναμένεται να πάρουν πίσω αυτοί οι αποδέκτες.
«Η διαφοροποίηση πάντα ήταν ένας τρόπος άσκησης πίεσης σε άλλα κράτη μέλη», ανέφερε ο Γιάννης Εμμανουηλίδης του think tank European Policy Center. «Χρησιμοποιείται ως παράγοντας που θα κάνει τους άλλους να συμφωνήσουν ή θα επιτρέψει σε άλλους να προχωρήσουν αν είναι έτοιμοι. Δεν είναι σύμπτωση το ότι η Μέρκελ μιλούσε για την Ευρώπη πολλών ταχυτήτων και έπειτα από μια βδομάδα ήταν στη Βαρσοβία».
Αυτή τη στιγμή, νομικά, λίγα εμποδίζουν τις χώρες που επιθυμούν πιο εκτεταμένη ολοκλήρωση σε τομείς όπως η άμυνα ή η δημοσιονομική πολιτική. Οι τρόποι υπάρχουν και προβλέπονται από τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Κύριο εμπόδιο φαίνεται πως είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης.
Υπάρχει, ακόμα, μια κάποια ειρωνεία στο ότι η ιδέα που προασπίστηκε ο Ντέιβιντ Κάμερον, ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός –το να δοθεί τέλος στην αντίληψη πως όλα τα μέλη δένονται με ακόμη στενότερη ένωση- μεταπλάθεται ως εργαλείο που θα αναζωογονήσει το ευρωπαϊκό πρότζεκτ. Ο Εμανουέλ Μακρόν, υποψήφιος για τη γαλλική προεδρία, το περιέγραψε λέγοντας πως η Ευρώπη «τολμά να υιοθετήσει τις πολλές ταχύτητες».
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έχει καθυστερήσει, υποστήριξε ο κ. Μακρόν, επειδή η ευρωζώνη «ντρέπεται για τον εαυτό της (…) και φοβάται να υψώσει το ανάστημά της σε εκείνους που προτιμούν να μείνουν απ’ έξω ή να κινούνται γύρω γύρω».
Αλλά σύμφωνα με τους επικριτές, είναι αυτή η συσσώρευση ευρωσκεπτικιστικών και φεντεραλιστικών πολιτικών που ενέχει κινδύνους: η ενεργή προώθηση της ιδέας μιας ένωσης πολλών ταχυτήτων θα απομονώσει κι άλλο τους αντιφιλελεύθερους ηγέτες στην Πολωνία και την Ουγγαρία και θα τους προσφέρει δικαιολογία για να αγνοήσουν βασικές αρχές της ευρωπαϊκής συμμετοχής, περιλαμβανομένων και των δημοκρατικών προτύπων.
Αφότου συναντήθηκε με την κ. Μέρκελ τον περασμένο μήνα, ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος της Πολωνίας, προειδοποίησε πως μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων θα οδηγήσει «στην κατάρρευση και ουσιαστικά στην εξάλειψη της ΕΕ με την τρέχουσα έννοιά της».
«Και αυτό σίγουρα δεν είναι το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε από τη Ρώμη», ανέφερε ένας από τους εκπροσώπους Ευρωπαίου ηγέτη που προετοιμάζει τη σύνοδο.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο των δημοσιογράφων Alex Barker, Paul McClean και Stefan Wagstylτης Βρετανικής εφημερίδας Financial Times με τίτλο « Will EU core states leave partners behind after Brexit?» στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ
