Υπό κατάρρευση ο τούρκικος στρατός που ήταν ο βασικός πυλώνας του σύγχρονου κράτους

Ένα τμήμα του τουρκικού στρατού επιχείρησε μία βίαιη προσπάθεια ανατροπής της εκλεγμένης κυβέρνησης της Τουρκίας, γράφουν σε άρθρο τους για τον διαιρεμένο τουρκικό στρατό οι New York Times. Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος οι διοργανωτές του, εισέβαλαν στο γραφείο του αρχηγού του τούρκικου στρατού, στρατηγού Akar και του έβαλαν το όπλο στο κεφάλι. Για πρώτη φορά κυκλοφόρησαν στα ΜΜΕ της Τουρκίας, στοιχεία από την κατάθεσή του, κατά την οποία δίνει λεπτομέρειες για το βράδυ της Παρασκευής της 15^ης Ιουλίου. «Κύριε η επιχείρηση ξεκίνησε» του είπε ένας από τους πραξικοπηματίες, «έχουμε αρχίσει να συλλαμβάνουμε άτομα και έχουμε υπό τον έλεγχό μας τάγματα. Οι ταξιαρχίες είναι στο δρόμο, θα τις δείτε λίγο αργότερα» πρόσθεσε. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, ο στρατηγός Akar απάντησε «τι διάολο είναι αυτό που μου λες, ποια επιχείρηση; Είσαι τρελός; Ποτέ!». Οι πραξικοπηματίες είχαν την ελπίδα ότι θα διασφάλιζαν τη συμμετοχή του στρατηγού στο πραξικόπημα, αλλά η άρνησή του ήταν αποφασιστική και διαβεβαίωνε ότι το πραξικόπημα θα αποτύχει, σε αντίθεση με ότι είχε γίνει το 1960, το 1971 και το 1980 όπου υπήρξε υποστήριξη από όλη την αλυσίδα της τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας.

Τώρα, όπου ο πρόεδρος Ερντογάν έχει θέσει σε εφαρμογή ένα ευρύ σχέδιο εκκαθαρίσεων, φυλακίζοντας, απολύοντας και θέτοντας σε διαθεσιμότητα δεκάδες χιλιάδες υπαλλήλους του κράτους, ο στρατός που για χρόνια λειτουργούσε σαν δύναμη ενοποίησης της χώρας, είναι βαθιά διχασμένος, έχει χάσει την επιρροή και την αξιοπιστία του.

Σχεδόν οι μισοί από τους κορυφαίους στρατηγούς και ναυάρχους έχουν φυλακιστεί ή αποστρατευθεί και χιλιάδες στρατιώτες αντιμετωπίζουν κατηγορίες. Περισσότεροι από 1.500 αξιωματούχοι έχουν αποταχθεί απαξιωτικά μόνο αυτή την εβδομάδα εν όψει της σύσκεψης του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου στην Άγκυρα, όπου οι ηγεσία αναμένεται να θέσει σε εφαρμογή ένα γενικότερο σχέδιο αναδιάρθρωσης του στρατού.

Αλλά αργά το βράδυ της Πέμπτης, ο εκπρόσωπος του Ερντογάν, Ibrahim Kalin, είπε επιγραμματικά ότι αρκετοί στρατηγοί , συμπεριλαμβανομένου του Akar θα διατηρήσουν τις θέσεις τους.

Την ίδια ώρα κυκλοφόρησαν φωτογραφίες στα social media με την εξευτελιστική αντιμετώπιση των στρατιωτών, που η χώρα τιμά, και υπήρξαν και αναφορές από τη Διεθνή Αμνηστία για βασανιστήρια σε φυλακισμένους. «Με τον βασικό πυλώνα, το στρατό υπό κατάρρευση, το τουρκικό κράτος δεν θα είναι πλέον ικανό να ελέγξει την διαιρεμένη κοινωνία ή την τρομοκρατική απειλή» είπε ο Halil Karaveli, από το Ινστιτούτο Ασίας-Καυκάσου.

Αυτό αποτελεί μεγάλο πλήγμα όχι μόνο για τη χώρα αλλά και για το ΝΑΤΟ, του οποίου η Τουρκία είναι μέλος. Ο τουρκικός στρατός είναι ένας κρίσιμος σύμμαχος για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την αντιμετώπιση του ISIS και στον έλεγχο των προσφυγικών ροών που τον περασμένο χρόνο συγκλόνισε την Ευρώπη.

Το χάος στον στρατό συμβολίζει όχι μόνο την προσπάθεια να ενισχυθεί η εξουσία στη χώρα -με την ενίσχυση της αστυνομίας την οποία ο Ερντογάν βλέπει ως ανάχωμα για το στρατό- αλλά περιορίζει την αξιοπιστία της χώρας ως συμμάχου της Δύσης. Αλλά είναι και ένα ψυχολογικό πλήγμα, το οποίο είναι πιο σημαντικό, για ένα έθνος το οποίο εμφανίζεται κατακερματισμένο.

Οι πιστοί μουσουλμάνοι και οι κοσμικοί, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, κάθε ένας Τούρκος υπηρετεί στον στρατό και για όλους, την αστική ελίτ και τους ευσεβείς φτωχούς, ο στρατός ήταν πάντα ένα σύμβολο της τουρκικής ταυτότητας. 

Ο Alp Konak, εργαζόμενος σε ξενοδοχείο της Κωνσταντινούπολης, εξηγεί πως ακόμη και μέσα στην οικογένειά του ο στρατός ήταν ικανός να γεφυρώσει διαφορές. Λέει ότι ήταν φιλελεύθερος αλλά ο αδερφός του πολύ πιστός. «Αλλά όλοι ήρθαμε πιο κοντά όταν ολοκληρώσαμε τη στρατιωτική μας θητεία, γιατί όλοι το κάναμε για το μέλλον της χώρας, όλοι πιστεύουμε σε αυτό» προσθέτει. Τώρα, όλοι υποστηριχτές και αντίπαλοι του Ερντογάν νοιώθουν εξαπατημένοι. Πίστευαν ότι ο στρατός έχει εκπολιτιστεί και έχει απαλλαγεί από αυτούς που υποβάθμιζαν τη δημοκρατία. Αλλά όπως απέδειξε η προσπάθεια για πραξικόπημα έκαναν λάθος. «Αυτό είναι το πιο καταστροφικό από την προσπάθεια πραξικοπήματος» λέει ο Soner Sencan, 31χρονος κομμωτής από την Κωνσταντινούπολη που διατηρεί στενή φιλία με κάποιον που είχε γνωρίσει στο στρατό. «Κανείς πλέον δεν εμπιστεύεται κανέναν, και η πιο ισχυρή ενοποιητική δύναμη αυτής της χώρας καταρρέει».

Ανάμεσα στις καθαιρέσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων του τουρκικού στρατού, το στράτευμα είναι βαθιά διχασμένο και υπάρχει μία αίσθηση προδοσίας. Πολλοί στρατιώτες πήραν μέρος στο πραξικόπημα, νομίζοντας ότι λαμβάνουν μέρος σε άσκηση. «Αυτά τα παιδιά δεν ήξεραν τίποτα» λέει η Nazli Tanburaci Altac, δικηγόρος στην Άγκυρα που υπερασπίζεται φυλακισμένους στρατιώτες. «Το μόνο που λένε είναι ότι αυτοί που θεωρούσαν αδέρφια και πατεράδες τους, τους πέταξαν στη φωτιά και έφυγαν μακριά. Τους είπαν ότι ήταν μία άσκηση» λέει η δικηγόρος.

Ο τουρκικός στρατός, ο δεύτερος μεγαλύτερος στο ΝΑΤΟ έχει ένα προϋπολογισμό περίπου 20 δισ. δολάρια το χρόνο και περισσότερους από 500.000 στρατιώτες. Οι αρχές λένε ότι το 1,5% του στρατού ή περίπου 8.600 στρατιώτες μετείχαν στο πραξικόπημα, χωρίς να είναι καθαρό πόσοι πήραν μέρος με τη θέλησή τους.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα ακύρωσε μία βασική υπόθεση για την Τουρκία και ένα από τα υποτιθέμενα επιτεύγματα του Ερντογάν, ότι οι μέρες των πραξικοπημάτων έχουν τελειώσει. Μέσα σε ένα κλίμα σημαντικών δικών, βασισμένων σε στοιχεία που εν μέρει κατασκευάστηκαν, πολλοί κοσμικοί στρατιωτικοί φυλακίστηκαν τα τελευταία χρόνια με κατηγορίες για σχεδιασμό πραξικοπήματος.

Αλλά αυτή η προσπάθεια να διασφαλιστεί ο έλεγχος του στρατού προκάλεσε αντιδράσεις, αναφέρουν αναλυτές. Οι κοσμικοί εκδιώχθηκαν από το στρατό και αντικαταστάθηκαν από ισλαμιστές που σχετίζονταν με τον Γκιουλέν, τον κληρικό που ζει αυτοεξόριστος στην Πενσιλβάνια, που τότε ήταν σύμμαχος του Ερντογάν, αλλά σήμερα κατηγορείται ως ο υποκινητής του πραξικοπήματος.

Οι τουρκικές αρχές έχουν αρχίσει να κατονομάζουν διοικητές, για τους οποίους υπάρχουν υποψίες για την συμμετοχή τους στο πραξικόπημα και πολλοί από αυτούς είναι οι ισλαμιστές αντικαταστάτες των κοσμικών, σύμφωνα με ανάλυση του Τούρκου δημοσιογράφου Kadri Gursel.

Ο Ismail Hakki Pekin, επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών του στρατού, μέχρι το 2011, είπε ότι οι κοσμικοί αξιωματικοί έκαναν μεγάλη προσπάθεια να κρατήσουν τους γκιουλενιστές εκτός στρατεύματος, αλλά δεν είχαν τη δυνατότητα από τη στιγμή που ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία.

«Ξέραμε ότι η οργάνωση του Γκιουλέν προσπαθούσε να βρει πατήματα στο στρατό» λέει και προσθέτει ότι «προσπαθούσαμε να πείσουμε τους ανθρώπους ότι οι γκιουλενιστές δημιουργούσαν προβλήματα στους κρατικούς θεσμούς αλλά δεν μπορούσαμε να πείσουμε κανένα».

Ο  Pekin δεν διαφωνεί με τις εκκαθαρίσεις των γκιουλενιστών από τις ένοπλες δυνάμεις, αλλά ανησυχεί για το ποιοι θα τους αντικαταστήσουν. Πολλοί κοσμικοί θεωρούν ότι ο Ερντογάν θα τους αντικαταστήσει με τους θρησκευτικούς του συμμάχους και οι ισλαμιστές μπορούν να είναι σίγουροι για αυτό, από τη στιγμή που αντιτίθενται στον Γκιουλέν.

«Αυτό είναι ένα μεγάλο τραύμα» λέει αναφερόμενος στο αποτυχημένο πραξικόπημα. «Ελπίζουμε ότι δεν θα είναι η αφορμή για νέα μεγαλύτερα τραύματα στο μέλλον» προσθέτει. Τώρα η κρίσιμη ερώτηση είναι πως ο τουρκικός στρατός θα προχωρήσει μπροστά, με τόσες απειλές για την εθνική ασφάλεια της χώρας.

Ένας από τους συλληφθέντες στρατηγούς, ο Adem Huduti, διοικητής της δεύτερης τουρκικής στρατιάς, ήταν ο επικεφαλής των μαχών κατά των Κούρδων ανταρτών και υπεύθυνος για την ασφάλεια των συνόρων με την Συρία. «Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το κράτος είναι μία προσπάθεια αυτονόμησης των κουρδικών περιοχών» λέει Karaveli από το Ινστιτούτο Ασίας-Καυκάσου. «Οι Κούρδοι θα έχουν πολύ λιγότερους λόγους να φοβούνται ένα κράτος που ο στρατός του αλληλοσκοτώνεται» λένε Αμερικανοί αξιωματούχοι και δεν βλέπουν πώς η Τουρκία θα παραμείνει ένας ενεργός σύμμαχος στη μάχη κατά της τρομοκρατίας και ανησυχούν για τα μετα-πραξικοπηματικά σοκ στην Τουρκία.

Ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, στρατηγός Joseph L. Votel, είπε την Πέμπτη ότι πολλοί υψηλόβαθμοι Τούρκοι αξιωματούχοι με τους οποίους οι ΗΠΑ συνεργάζονταν για ζητήματα τρομοκρατίας είναι σε κατάσταση αναμονής για το μέλλον τους ή έχουν ήδη φυλακιστεί. «Είμαι ιδιαίτερα ανήσυχος για αυτές τις σχέσεις» είπε σε συνέντευξή του. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που ο Ενρτογάν είναι αποφασισμένος να κάνει επιθετικές κινήσεις στο στρατό.

Μετά το πραξικόπημα η κυβέρνηση έχει κινηθεί για να μετακινήσει την στρατιωτικού τύπου αστυνομική δύναμη, η οποία συμμετείχε στο πραξικόπημα, αλλά και το λιμενικό κάτω από τον έλεγχο του υπουργείου Εσωτερικών και όχι στον στρατό.

Κάποιοι κοσμικοί πρώην αξιωματούχοι, που έχουν εξοριστεί τα τελευταία χρόνια μετά από δίκες έχουν επιστρέψει, αλλά ότι και να γίνει ο συνολικός θεσμός θα είναι βαθιά πληγωμένος για αρκετό καιρό. «Τώρα ο στρατός είναι μία δύναμη που έχει αμαυρωθεί» λέει ο Hulya Kocaoglu, διοικητικός υπάλληλος που οι γιοι του έχουν υπηρετήσει στο στρατό. «Πως μπορεί κάποιος να γνωρίζει ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός; Τώρα φοβάσαι ότι εάν το παιδί σου πάει να υπηρετήσει τη θητεία του, θα βρεθεί μπλεγμένος με το λάθος πλήθος, θα δεχθεί πλύση εγκεφάλου ή θα θυσιαστεί».

Διαβάστε το πλήρες άρθρο των Tim Arango και Ceylan Yeginsu της εφημερίδας New York Times με τίτλο «With Army in Disarray, a Pillar of Modern Turkey Lies Broken» στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ