Νέα θεωρία για τον Τρωικό Πόλεμο και την κατάρρευση των πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού

Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θεωρία σχετικά με την περίοδο στην οποία τοποθετείται ο Τρωικός Πόλεμος και την κατάρρευση των «πολύχρυσων» βασιλείων της ανατολικής Μεσογείου της Εποχής του Χαλκού βρίσκεται στο επίκεντρο δημοσιεύματος του New Scientist, το οποίο τιτλοφορείται «World War Zero brought down mystery civilisation of “sea people”» (Ο Παγκόσμιος Πόλεμος Μηδέν που προκάλεσε την πτώση μυστηριώδους πολιτισμού «λαών της θάλασσας»).

Όπως αναφέρεται σχετικά, ο Τρωικός Πόλεμος – για την ακρίβεια, τα γεγονότα τα οποία ενέπνευσαν την Ιλιάδα και τα έργα του Τρωικού Κύκλου, μένοντας στην αιωνιότητα- ήταν στην πραγματικότητα μια πολύ μεγαλύτερη και πιο γενικευμένη σύγκρουση από αυτό που μας δίνει ο Όμηρος να καταλάβουμε. Ο θρυλική αναμέτρηση μεταξύ Αχαιών και Τρώων ίσως να αποτέλεσε μια από τις τελικές πράξεις μιας σύγκρουσης την οποία ένας αρχαιολόγος χαρακτηρίζει «Παγκόσμιο Πόλεμο Μηδέν», που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση των κραταιών πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου της Εποχής του Χαλκού, πριν 3.200 χρόνια.

Ο λόγος για αυτόν τον πόλεμο, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ήταν ένας πολιτισμός τον οποίο οι περισσότεροι τείνουν να αγνοούν σήμερα, αν και πιθανώς να ήταν πανίσχυρος: Ο λόγος για τους μυστηριώδεις, από πολλές απόψεις, Λούβιους, οι οποίοι γενικά θεωρείται πως σχετίζονταν με τον επίσης ισχυρό πολιτισμό των Χετταίων, ενώ είναι γνωστοί (σχετικά) και για την εξαφανισμένη (ινδοευρωπαϊκή) λουβική γλώσσα.

Κατά τη 2η Χιλιετία π.Χ, ο πολιτισμός είχε ριζώσει στην ανατολική Μεσόγειο, με συνύπαρξη τριών ισχυρών πολιτισμών: Των Μυκηναίων στην Ελλάδα, των Χετταίων στην Ανατολία και του Νέου Βασιλείου στην Αίγυπτο. Ωστόσο, μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μικρότερο μιας γενιάς, οι πολιτισμοί αυτοί είχαν καταρρεύσει όλοι. Οι θεωρίες ποικίλλουν: Κάποιοι μιλούν για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, άλλοι κάνουν λόγο για φυσικές καταστροφές, και ουκ ολίγοι την αποδίδουν στις συγκρούσεις με τους αποκαλούμενους «Λαούς της Θάλασσας», η ακριβής προέλευση των οποίων δεν έχει προσδιοριστεί και θεωρείται ότι έπληξαν κυρίως τους Χετταίους και τους Αιγυπτίους- χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι Μυκηναίοι έμειναν αλώβητοι.

Οι Λούβιοι

Σύμφωνα με τη θεωρία του Έμπερχαρντ Ζάνγκερ, επικεφαλής της διεθνούς μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Luwian Studies (Λουβικές Σπουδές), με έδρα τη Ζυρίχη, σημαντικό ρόλο στη συνολική κατάρρευση πιθανώς να έπαιξε άλλος ένας ισχυρός πολιτισμός στην Ανατολία: Οι Λούβιοι – ινδοευρωπαϊκής προέλευσης φύλο που εγκαταστάθηκε και ήταν δραστήριο κατά την Εποχή του Χαλκού στην περιοχή, και ως «κέντρα» του θεωρούνται οι περιοχές της Λυκίας και της Κιλικίας.

Όπως δείχνουν οι έρευνές του, η δυτική Ανατολία ήταν πλούσια σε ορυκτά και μέταλλα, κάτι που σημαίνει πως η σημασία της ήταν ιδιαίτερα μεγάλη κατά την αρχαιότητα. Μέσω μελέτης δορυφορικών φωτογραφιών, ο Ζάνγκερ διαπίστωσε πως η περιοχή ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη κατά τα τέλη της Εποχής του Χαλκού- και σήμερα μόνο σε λίγες από τις 340 μεγάλες πόλεις/ οικισμούς που έχει εντοπίσει έχουν γίνει ανασκαφές. «Κάποιοι από αυτούς τους χώρους είναι τόσο μεγάλοι, που μπορείς να τους δεις από το Διάστημα. Υπάρχουν τόσα πολλά να ανακαλυφθούν» σημειώνει. Κείμενα των Χετταίων αναφέρονται σε μια σειρά από μικρά βασίλεια στη δυτική Ανατολία, που μιλούσαν διαφορετικές εκδοχές/ διαλέκτους της ίδιας (λουβικής) γλώσσας (μάλιστα, θεωρείται ότι ίσως αυτή να ήταν η γλώσσα την οποία μιλούσαν και στην Τροία). Αυτό, κατά τον Ζάνγκερ, σημαίνει ότι μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτούς ως έναν (σχετικά) ενιαίο λουβικό πολιτισμό.

Σύμφωνα με τα κείμενα των Χετταίων, τα λουβικά αυτά βασίλεια σε κάποιες περιπτώσεις είχαν σχηματίσει συμμαχίες/ ομοσπονδίες που είχαν πολεμήσει εναντίον των Χετταίων. Κατά τον Ζάνγκερ, ένας τέτοιος συνασπισμός ενδεχομένως πριν από 3.200 χρόνια να κατέστρεψε την αυτοκρατορία τους. Λίγο μετά την κατάρρευση των Χετταίων, σε αιγυπτιακά κείμενα γίνεται αναφορά στην επίθεση των «Λαών της Θάλασσας», και ο Ζάνγκερ εκτιμά πως είναι λογικό να υποθέσει κανείς πως οι «Λαοί της Θάλασσας» ήταν Λούβιοι, που συνέχισαν την επιθετική τους επέκταση και μετά την πτώση των Χετταίων, αποσταθεροποιώντας το Νέο Βασίλειο.

Το προληπτικό χτύπημα των Μυκηναίων

Βεβαίως, αυτές οι εξελίξεις δεν ήταν δυνατόν να μείνουν «αναπάντητες» από τον πολεμικού χαρακτήρα μυκηναϊκό πολιτισμό στην Ελλάδα: Οι Μυκηναίοι, σύμφωνα με τον Ζάνγκερ, πιθανότατα για να αποτρέψουν μια επίθεση εναντίον της δικής τους επικράτειας, σχημάτισαν μια μεγάλη συμμαχία και προέβησαν σε ένα ισχυρό προληπτικό πλήγμα εναντίον των Λούβιων, καταστρέφοντας τα μεγάλα τους αστικά κέντρα και προκαλώντας την κατάρρευση του Λουβικού πολιτισμού, σε μία σειρά γεγονότων που αποτυπώθηκαν στην ιστορία και τον θρύλο μέσω της Ιλιάδας και του Τρωικού Κύκλου: Ο Τρωικός Πόλεμος, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, ίσως να είναι η «ηχώς»/ το αποτύπωμα στην ιστορία και τον μύθο αυτού του μεγάλου πολέμου, υπό τη μορφή της περιγραφής της εκστρατείας των Μυκηναίων εναντίον μίας εκ των σημαντικότερων πόλεων των Λούβιων.

Ωστόσο, παρά τη νικηφόρα έκβαση και την πτώση των Λούβιων, ο μυκηναϊκός πολιτισμός δεν θα άντεχε για πολύ ακόμα: Η απουσία άλλων μεγάλων εξωτερικών εχθρών, εκτιμά ο Ζάνγκερ, είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσουν εμφύλιες συγκρούσεις, για τις οποίες υπάρχουν υπαινιγμοί στην Οδύσσεια- και αυτό κατέστησε τους Μυκηναίους ευάλωτους αργότερα στην Κάθοδο των Δωριέων, με αποτέλεσμα την κατάρρευσή τους, αλλά και (πιθανότατα) σε μια σειρά φυσικών καταστροφών (σεισμοί) και κλιματικών αλλαγών.

Σύμφωνα με τον Ζάνγκερ, η συγκεκριμένη αυτή ακολουθία γεγονότων συνάδει με το περιεχόμενο των αρχαίων κειμένων, καθώς και με τα αρχαιολογικά ευρήματα που υποδεικνύουν ότι σχεδόν κάθε μεγάλη πόλη της ευρύτερης περιοχής είχε καταστραφεί από πολεμικές συγκρούσεις κατά τα τέλη της Εποχής του Χαλκού.

Η προσέγγιση του Ζάνγκερ- ο οποίος την παραθέτει εκτενώς στην ιστοσελίδα του Luwian Studies – σίγουρα μπορεί να αμφισβητηθεί για μια σειρά λόγων, όπως το ότι η ιδέα τόσο γενικευμένων, «παγκοσμίων» συγκρούσεων δεν στέκει για τη συγκεκριμένη περίοδο, καθώς και το ότι δεν είναι ορθό να επιχειρείται να αποδοθεί μια ενιαία ταυτότητα σε ένα συνονθύλευμα αρχαίων φύλων και λαών. Επίσης, αμφιλεγόμενη είναι η χρήση και των ομηρικών επών ως «ιστορικών πηγών» (έστω ως καταλυτών για ιστορικές θεωρίες). Σε κάθε περίπτωση πάντως, η συγκεκριμένη θεωρία έχει προκαλέσει αίσθηση, και ως εκ τούτου θεωρείται σίγουρα κέρδος το ότι μπορεί να αυξήσει το ενδιαφέρον όσον αφορά στην περίοδο των τελών της Εποχής του Χαλκού και το μυστήριο της σχεδόν ταυτόχρονης κατάρρευσης των υπέρλαμπρων και πανίσχυρων πολιτισμών της περιόδου.

Δείτε δυο σχετικά βίντεο, δυστυχώς στα αγγλικά.

1. Το τέλος της εποχής του Χαλκού

2. Οι Λούβιοι, ένας χαμένος πολιτισμός που ξαναγυρίζει