Προσεγγίσεις του θέματος , ύστερα από την κατάργηση του θεσμού, από το Υπουργείο Παιδείας.
3ο Μέρος: Τα εμπόδια και οι δυσκολίες εφαρμογής του προγράμματος του Ολοήμερου δημοτικού με ΕΑΕΠ
«Εργαζόμαστε για ένα σχολείο-περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Είναι ένα σχολείο που σκέφτεται, συμμετέχει, δημιουργεί, μιλά, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή. Δεν είναι ένα σχολείο που σιωπά και παραιτείται», υποστηρίζει ο γνωστός λατινοαμερικάνος δάσκαλος αγωνιστής Paulo Freire.
Οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα απαιτούν χρόνο και θα πρέπει να είναι καλά σχεδιασμένες και να περιλαμβάνουν το σύνολο των βαθμίδων της εκπαίδευσης και την στήριξη και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Ο σχεδιασμός του «Νέου Σχολείου» είχε τα συνολικά χαρακτηριστικά της παρέμβασης σε όλα τα επίπεδα. Στην υποχρεωτική εκπαίδευση –νηπιαγωγείο-δημοτικό-γυμνάσιο με τα νέα προγράμματα σπουδών και την προώθηση των καινοτομιών ,την αλλαγή του Γενικού Λυκείου και της Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης ,του προγράμματος της Μείζονος Επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, την παρέμβαση στην Τριτοβάθμια.
Η π. Υπουργός Παιδείας Διαμαντοπούλου Άννα αναφέρει στην εισήγηση της Εισήγηση στο Υπουργικό Συμβούλιο ( 04/03/2010) «Βασικός στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να αποκτήσουν όλα τα παιδιά όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον «μορφωμένο» άνθρωπο του 21ου αιώνα. Για να πετύχουμε αυτό το στόχο το Νέο Σχολείο πρέπει να είναι ολοήμερο, με ενιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με έμφαση στην ανάπτυξη κριτικής δημιουργικής σκέψης, με ενισχυμένη διδασκαλία ξένων γλωσσών που οδηγεί σε πιστοποίηση, με οργανωμένο πρόγραμμα αθλητισμού και καλλιτεχνικών-πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Το Νέο Σχολείο πρέπει να είναι ανοικτό στις εξελίξεις και στην κοινωνία, ενταξιακό για όλους τους μαθητές, να αξιοποιεί παιδαγωγικά όλες τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, να ακολουθεί τις αρχές της αειφορίας, συνδυάζοντας την οικολογική ισορροπία με την κοινωνική ανάπτυξη. Με λίγα λόγια το Νέο Σχολείο πρέπει να είναι δημιουργικό, δημοκρατικό, ανθρώπινο, ένα σχολείο που «αγαπά τα παιδιά» και το αγαπούν κι αυτά».
Η πολιτική για το Νέο Σχολείο βασίσθηκε στις ανάγκες της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας, στις αποφάσεις της Λισσαβόνας, στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Βελτίωση των Ικανοτήτων για τον 21 Αιώνα (2008),τα συμπεράσματα του Εθνικού Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (2009), τις πιλοτικές εφαρμογές προγραμμάτων και τις μελέτες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας(ΚΕΕ). Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση η εφαρμογή του ολοήμερου Ενιαίου Αναμορφωμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος στα δημοτικά σχολεία εμπεριέχει την υποχρεωτική παραμονή των μαθητών με τη διεύρυνση του ωραρίου(8-14.00),την προαιρετική (14.00-16.15) ,αλλά και το σύνολο των καινοτομιών που είχαν πιλοτικά εισαχθεί στην εκπαίδευση.(Νέες Τεχνολογίες, Ευέλικτη Ζώνη, Θεατρική Αγωγή-Καλλιτεχνικά, Αγγλική Γλώσσα.
Το πρόγραμμα των 800 ολοήμερων δημοτικών σχολείων που ξεκίνησε να υλοποιείται από το σχολικό έτος 2010-11 στηρίχθηκε στα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της πειραματικής εφαρμογής των Ολοήμερων Δημοτικών Σχολείων και των 28 Πιλοτικών Ολοήμερων Δημοτικών Σχολείων ( σχετική διάταξη του Ν. 2525/1997), που υλοποιήθηκε την προηγούμενη δεκαετία. Το «ξεπάγωμα» των συμπερασμάτων της πιλοτικής εφαρμογής για να μετασχηματισθεί σε συνολική εκπαιδευτική πολιτική του Υπουργείου Παιδείας ,απαιτούσε πολιτική βούληση και τόλμη.
Η πολιτική του «Νέου Σχολείου» προϋπέθετε και το σταδιακό μετασχηματισμό της σχολικής μονάδας σε ενεργή κοινότητα μάθησης, ικανή να παράγει τα δικά της σχολειοκεντρικά προγράμματα σπουδών – στο πλαίσιο και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών – τα οποία να είναι ευέλικτα ,ώστε να απαντούν στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών της και στις ανάγκες και προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίας.
Πρώτη φάση, προς την κατεύθυνση αυτή αποτελούσε και η διαδικασία της Αυταξιολόγησης (ΑΕΕ) της Σχολικής Μονάδας καθώς και η αξιοκρατική επιλογή των στελεχών Διοίκησης και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης.
Παράλληλα με την εφαρμογή των προγραμμάτων του ολοήμερου ΕΑΕΠ, που ξεκίνησε το 2010-2011, αναπτύχθηκαν και υποστηρικτικά προγράμματα ,όπως ΖΕΠ (Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας ) σε περιοχές Ρομά και κοινωνικά υποβαθμισμένες, Τάξεις Υποδοχής Ι και ΙΙ για αλλοδαπούς μαθητές, Τμήματα Ένταξης για παιδιά με Ειδικές Ανάγκες, στα πλαίσια της δημιουργίας ευκαιριών ένταξης και ενσωμάτωσης όλου του μαθητικού πληθυσμού.
Για την υλοποίηση και στήριξη του «Νέου Σχολείου» σχεδιάσθηκαν Τομεακά και Περιφερειακά έργα ΕΣΠΑ:
α) Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας –προϋπολογισμού 575 εκατ. Ευρώ
Τα έργα αφορούσαν:
- την ψηφιακή τάξη σύμφωνα με τους άξονες «Εκπαίδευση & Δια βίου Μάθηση», «Ψηφιακή Σύγκλιση» και «Διοικητική Μεταρρύθμιση»,
- την αναμόρφωση των προγραμμάτων & και την προετοιμασία λειτουργίας νέων υποδειγματικών σχολείων από το Σεπτέμβριο 2011.
- τον εξορθολογισμό της ύλης στη νέα μεταβατική περίοδο,
- την επιμόρφωση εκπαιδευτικών,
- το κρατικό πιστοποιητικό γλωσσομάθειας,
- την εφαρμογή εκπαιδευτικού προγράμματος & απαραίτητων παρεμβάσεων σε σχολεία που βρίσκονται σε Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας,
- την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων διαπολιτισμικής εκπαίδευσης (μετανάστες, ρομά, μουσουλμανόπαιδες)
- την διαμόρφωση μητρώου ΑμεΑ στην εκπαίδευση & την βελτίωση της ειδικής αγωγής
- την αξιολόγηση κάθε ΕΠΑΛ – ΕΠΑΣ και την σύνταξη τεκμηριωμένης πρότασης εφαρμογής για την αναβάθμισή τους,
- την διαμόρφωση ηλεκτρονικού κόμβου σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού για εφήβους.
β) Επίσης σχεδιάσθηκαν έργα στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (έργα υποδομών -σχολικής στέγης και εξοπλισμού –πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) –προϋπολογισμού 815 εκατ. Ευρώ.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι με πρωτοβουλία της πολιτικής ηγεσίας και της Υπουργού Α. Διαμαντοπούλου, η Εκπαιδευτική Πολιτική εξαιρέθηκε από το Πρώτο Μνημόνιο που υπέγραψε η χώρα.
Η δε έκθεση του ΟΟΣΑ (2011) θεωρούσε υψηλού κόστους το μοντέλο των ολοήμερων δημοτικών με ΕΑΕΠ.
Έγραφε η έκθεση (σελ. 49): “Παράλληλα, το πιλοτικό σχολείο (των 801 ΕΑΕΠ) εμφανίζεται να είναι μοντέλο υψηλού κόστους, καθώς εξαρτάται από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς για το συμπληρωματικό πρόγραμμα μαθημάτων (αγγλικής γλώσσας, τεχνολογιών της πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ), καλλιτεχνικών, μουσικής, κ.λπ.). Σήμερα, οι εν λόγω εκπαιδευτικοί αμείβονται από χρηματοδότηση έργων της ΕΕ.” Και μεταξύ των συστάσεων: “Εάν δεν έχουν ήδη δρομολογηθεί, το Υπουργείο Παιδείας πρέπει να δημιουργήσει νέα μοντέλα για πολύ μικρά σχολεία (με λιγότερες από έξι θέσεις), έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της πρωτοβουλίας του «Νέου Σχολείου» και των ολοήμερων σχολείων, αλλά με αποδοτικότερο οικονομικά τρόπο από ότι προβλέφθηκε για τα 801 πιλοτικά σχολεία.”
«Εξωτερικά» και «εσωτερικά εμπόδια» στην πλήρη ανάπτυξη του ολοήμερου ΕΑΕΠ
Η εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής στην Ελλάδα, έχει σε έντονο βαθμό ανεπτυγμένα τα συνολικά χαρακτηριστικά της θεσμικής στρέβλωσης της νεοελληνικής κοινωνίας. Το γεγονός της σχετικής αυτονομίας του εκπαιδευτικού συστήματος ,ως θεσμού του εποικοδομήματος, πολλαπλασιάζει τις ιδεολογικές φορτίσεις και αντιπαραθέσεις.
Η εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής στη χώρα μας είχε και έχει να αντιμετωπίσει «εξωτερικά» και «εσωτερικά» εμπόδια.
Ως «εξωτερικά» εμπόδια μπορούν να χαρακτηρισθούν οι πολιτικές σκοπιμότητες και αντιπαραθέσεις ,οι ασυνέχειες στην πολιτική- αλλάζουν Υπουργοί και κυβερνήσεις αλλάζουν οι πολιτικές-, τα συντεχνιακά συμφέροντα και κατεστημένα, το σύστημα της παραπαιδείας.
Ως «εσωτερικά» εμπόδια μπορούν να προσδιορισθούν οι φυσικές αντιστάσεις στις αλλαγές , η βραδυπορία στην αλλαγή στάσεων ,συμπεριφορών και αξιών, το επιμορφωτικό σύστημα των εκπαιδευτικών, η διαχείριση του εκπαιδευτικού προσωπικού, η απουσία διαδικασιών αξιολόγησης των συντελεστών του εκπαιδευτικού συστήματος, οι ελλείψεις σε υλικοτεχνικές υποδομές, η αμφισβήτηση του κύρους των εκπαιδευτικών.
Η εφαρμογή της πολιτικής του «Νέου Σχολείου» μπορεί να αποτυπωθεί σε τρείς φάσεις. Την πρώτη (2010-2012), που σχεδιάσθηκε και αναπτύχθηκαν οι παρεμβάσεις, στην δεύτερη ( 2013-2014 ) την περίοδο της στασιμότητας και της μερικής ανατροπής-στο Τεχνικό Λύκειο κυρίως- των πολιτικών του «Νέου σχολείου» και της τρίτης περιόδου (2015 μέχρι σήμερα) της ολικής ανατροπής.
Η πορεία εφαρμογής της πολιτικής του «Νέου Σχολείου», ήταν με διαρκείς συγκρούσεις ,εσωτερικές υπονομεύσεις και αποπροσανατολισμούς.
Ο σχεδιασμός για την υποχρεωτική εκπαίδευση –νηπιαγωγείο –δημοτικό-γυμνάσιο, απαιτούσε Νέα Προγράμματα Σπουδών ,τα οποία με πολλά εμπόδια και αντιρρήσεις «πιλοταρίσθηκαν» για τρία χρόνια ,αλλά παρέμειναν στα «συρτάρια» του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Αλλά και ο ρυθμός ένταξης του σχολείων στο πρόγραμμα ΕΑΕΠ ήταν αργός.
Στο σύνολο τους οι σχολικές μονάδες του δημοτικού σχολείου ήταν και είναι 4.564,από τις οποίες οι 1.256 μικρής οργανικότητας, δηλαδή από πενταθέσια και κάτω (μικρότερα) και οι υπόλοιπες από εξαθέσια και άνω. Η σταδιακή εφαρμογή του ολοήμερου προγράμματος ΕΑΕΠ που ξεκίνησε το 2010 με τα 800 σχολεία, στο τέλος του 2014 είχε -με αργούς ρυθμούς- φτάσει στα 1.336 σχολεία ,που αντιστοιχούν στο 65% του μαθητικού πληθυσμού. Απέμεναν 1.972 σχολικές μονάδες -περίπου το 20% του μαθητικού πληθυσμού-, που σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό θα έπρεπε και αυτές να ενταχθούν στο πρόγραμμα ΕΑΕΠ. Από το 2015 και μέχρι σήμερα δεν εντάχθηκε ούτε ένα σχολειό στο πρόγραμμα ΕΑΕΠ με απόφαση της πολιτικής ηγεσίας..
Οι αλλαγές στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας ,οι υπονομεύσεις της κεντρικής γραφειοκρατίας και ιδιαίτερα της Διεύθυνσης Σπουδών, καθώς και οι συντεχνιακές «διευθετήσεις-εξυπηρετήσεις» δημιούργησαν επιπλέον προβλήματα και εμπόδια στην ανάπτυξη του προγράμματος. Αναφέρω κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Θεωρήθηκε το πρόγραμμα ΕΑΕΠ ως ευκαιρία διευθέτησης συντεχνιακών διεκδικήσεων. Συγκεκριμένα ,ενώ προβλεπόταν η θέσπιση οργανικής θέσης για μία επιπλέον ειδικότητα ,της Πληροφορικής, η οποία μαζί με τις υπάρχουσες στα δημοτικά σχολεία ,της Φυσικής Αγωγής ,της Αγγλικής Γλώσσας και της Μουσικής, θα αποτελούσαν τις τέσσερις ειδικότητες της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, προστέθηκαν και άλλες για την εξυπηρέτηση συντεχνιακών συμφερόντων. Δεν υπήρχε το αντικειμενικό υπόβαθρο από το ωρολόγιο πρόγραμμα για την μετάταξη εκπαιδευτικών Γαλλικής και Γερμανικής Γλώσσας. Κατανοώ τα προβλήματα των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στην επαρχία ,καθώς και των σπουδασμένων την Τέχνη του Θεάτρου και της Καλλιτεχνίας, που αναζητούσαν εργασία, αλλά το πρόγραμμα χρειαζόταν εκπαιδευτικούς.
Η διαχείριση του εκπαιδευτικού προσωπικού ,ιδιαίτερα των ειδικοτήτων που συμπλήρωναν ωράριο από την Δευτεροβάθμια εκπαίδευση ,επιεικώς θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως προβληματική.
Εφαρμόσθηκε μόνο μία φορά στην αρχή το πρόγραμμα Παιδαγωγικής Επιμόρφωσης των Ειδικοτήτων, που θα εντάσσονταν στο πρόγραμμα ΕΑΕΠ του δημοτικού, ενώ το επιτυχημένο Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης που απευθυνόταν στο σύνολο των εκπαιδευτικών για την επιμόρφωση τους ,υλοποιήθηκε στην πρώτη του φάση ,δεν συνεχίσθηκε και ουσιαστικά καταργήθηκε ,ενώ η προτεινόμενη Β΄ φάση Επιμόρφωσης που σχεδιάσθηκε από το ΙΕΠ ,δεν ξεκίνησε ποτέ.
Ανάλογα παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν και ως προς την καθυστέρηση των Σχολικών Επιτροπών στη διαδικασία δημιουργίας ή ανακαίνισης των εργαστηρίων Η/Υ και αγοράς τροχήλατων ,φορητών συστημάτων με Η/Υ, παρότι είχαν διατεθεί οι σχετικές πιστώσεις.
Οι ενδιάμεσες μερικές ή γενικότερες αξιολογήσεις του προγράμματος, από το πρώτο έτος, είχαν επισημάνει μια σειρά προβλημάτων εφαρμογής.
Παρά τη θετική ανταπόκριση του προγράμματος ΕΑΕΠ από τους μαθητές και τους γονείς, οι καινοτομίες τις οποίες εισάγει το νέο πρόγραμμα ολοήμερου ΕΑΕΠ ,κατά την εφαρμογή τους προσέκρουσαν και προσκρούουν σε σειρά προβλημάτων και εμποδίων με κυριότερα εκείνα που αφορούν την εφαρμογή του προγράμματος σε σχέση με προϋπάρχουσες στάσεις, αντιλήψεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών. Η επιμόρφωση και η στήριξη των εκπαιδευτικών ειδικοτήτων στα προβλήματα παιδαγωγικής διαχείρισης των ηλικιών των μαθητών του δημοτικού σχολείου και εφαρμογής των Αναλυτικών Προγραμμάτων του αντικειμένου τους ,ήταν και είναι μια βασική παράμετρος διαμόρφωσης θετικού παιδαγωγικού κλίματος.
Οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται στα ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία με ΕΑΕΠ αντιμετωπίζουν τα γενικά και πάγια προβλήματα, που αντιμετωπίζει το σύνολο του εκπαιδευτικού κόσμου ,προσαυξημένα με τα νέα διδακτικά αντικείμενα ,τις σύγχρονες βιωματικές διδακτικές, τα συντονιστικά – διοικητικά προβλήματα της σχολικής μονάδας ,την έγκαιρη προσέλευση του εκπαιδευτικού προσωπικού, καθώς και τις ελλείψεις σε θέματα υλικοτεχνικών υποδομών.
«O εκπαιδευτικός είναι το κλειδί της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να επιτύχει τους στόχους του, εάν οι εκπαιδευτικοί δεν δίνουν καθημερινά τον καλύτερο εαυτό τους μέσα στην τάξη και δεν αναδεικνύονται ως η πνευματική και ηθική πρωτοπορία της κοινωνίας.»(Σελ13) «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις 8 Π.Σ
Το εκπαιδευτικό σύστημα ,η εκπαίδευση ,το σχολείο, η τάξη είναι μια ζωντανή πραγματικότητα με προβλήματα και προβληματισμούς. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης η επίλυση τους.
* Ο Γιάννης Κουμέντος είναι Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.
Προηγούμενα άρθρα
- Γιάννης Κουμέντος*: Και τώρα τι γίνεται με το Ολοήμερο Δημοτικό Σχολειό με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΑΕΠ); 2º Μέρος Ιστορική αναδρομή παρεμβάσεων και καινοτομιών στο Δημοτικό Σχολείο. Τα χαρακτηριστικά του Ολοήμερου ΕΑΕΠ
- Γιάννης Κουμέντος*: Και τώρα τι γίνεται με το Ολοήμερο Δημοτικό Σχολειό με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΑΕΠ); 1ο Μέρος Γενική θεωρητική προσέγγιση
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Ελληνική εκπαίδευση: Οι προκλήσεις της εποχής και το φαινόμενο του σύγχρονου Σίσυφου
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Με αφορμή την έναρξη του διαλόγου για την παιδεία…
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Περί «Γυμνασιοποίησης» του Δημοτικού Σχολείου
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Τα ολοήμερα δημοτικά σχολεία με ΕΑΕΠ, ο νέος ρόλος των εκπ/κών και οι δυσκολίες εφαρμογής του προγράμματος
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Ο νέος ρόλος και οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Η παγκοσμιοποίηση και η κρίση των Εκπαιδευτικών Συστημάτων
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: «Τηλεσκουπίδια» ή προϊόντα ελεύθερης αγοράς;
- Γιάννης Ν. Κουμέντος: Νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση: στο κρεβάτι του Προκρούστη
