Ο χορός των Καραγκούνηδων, η ιστορία και η ονομασία

Χαρακτηριστικός χορός των Καραγκούνηδων του κάμπου της Θεσσαλίας, ο οποίος παρουσιάζεται με δύο βασικές μορφές στη μουσικοποιητική του φόρμα, είναι της «Σβαρνιάρας» και της «Καραγκούνας».

Για την ονομασία Καραγκούνα υπάρχουν διάφορες εκδοχές.

Η ετυμολογία του ονόματος ίσως προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων καρά και γκουν (μαύρο χώμα, μαυροχωμίτης) ή καρά και Γιουνάν (μαύρος, γνήσιος Έλληνας) ή καρά και γκούνα (μαύρη γούνα). Οι ντόπιοι κάτοικοι της περιοχής θεωρούν ότι η οργανική «Σβαρνιάρα» είναι από τις παλιότερες συνθέσεις της περιοχής, από την οποία προήλθε η πιο γνωστή «Καραγκούνα».

Ο χορός, προσθέτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νικόλαος Γ. Βαβρίτσας, επίκουρος καθηγητής της διδακτικής των ελληνικών παραδοσιακών χορών ΤΕΦΑΑ – Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΑΠΘ, συναντάται με διαφορετικούς χορευτικούς τύπους, βασισμένους στα 6, 8, 10 κ.ά. «βήματα».

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν, όπως αυτά παρατίθενται στα αναλυτικά προγράμματα Σπουδών Φυσικής Αγωγής, στοχεύουν ώστε να διαπιστωθούν τυχόν διαφοροποιήσεις παραλήψεις ή και σχέσεις με τις μορφές, όπως αυτές παρουσιάζονται στα διάφορα συγγράμματα ή άλλες καταγραφές.

Όπως αναφέρεται, «ο χορός ‘καραγκούνα’, χορεύεται στα χωριά του κάμπου της Θεσσαλίας από γυναίκες Καραγκούνες, απ’ όπου πήρε και την ονομασία του. Λέγεται ότι η εθνοτοπική ομάδα των Καραγκούνηδων πήρε το όνομά της από τη μαύρη γούνα (καρά-γκούνα), που φορούσαν και η οποία ήταν κατασκευασμένη από δέρμα προβάτου. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το προσωνύμιο Καραγκούνηδες προήλθε από τη συνήθειά τους να κινούν το κεφάλι τους (κάρα-κούνα). Οι Καραγκούνηδες ζώντας για αιώνες στη Θεσσαλία διαμόρφωσαν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία τους, πέρα από τις επαφές με τις άλλες εθνοτοπικές ομάδες ή πληθυσμιακές κατηγορίες που συναποτελούν το θεσσαλικό χορευτικό μωσαϊκό».

Σημειώνεται, επίσης, πως «η ευρεία οικογένεια, αυστηρά ιεραρχημένη, παρουσιάζεται στους Καραγκούνηδες, ως η ισχυρότερη κοινωνική δομή, η οποία έχει να αντιμετωπίσει το τσιφλίκι και την περιβάλλουσα κοινωνία, γνωρίζοντας έτσι τη διάκριση ανάμεσα στους ισχυρούς και τους αδυνάτους. Γνωστή επίσης είναι και η θρησκευτικότητα των Καραγκούνηδων και η τελετουργική αρχαιότροπη συμπεριφορά τους, η οποία εξωτερικεύεται με διάφορα εθιμικά δρώμενα, όπως τα Ρουγκάτσια ή Ρογκατσάρια το Δωδεκαήμερο».

«Η κατά φύλα διάκριση, αρκετά έντονη, εγγράφεται στο λεγόμενο Καραγκούνικο Σεργιάνι με τη συμμετοχή των γυναικών στις επίσημες μέρες του χρόνου, όπως τα Χριστούγεννα και τις Αποκριές. Το Σεργιάνι αποτελεί την επίσημη έξοδο των γυναικών παντρεμένων και ανύπαντρων. Οι χορευτικές φόρμες που παρουσιάζονται στο Καραγκούνικο Σεργιάνι συνοδεύονται μόνο από τραγούδι, χωρίς τη συνοδεία οργάνων. Από την άλλη πλευρά το ανδρικό φύλο μπαίνει στο χορό όταν έλθουν τα όργανα» δείχνουν τα στοιχεία.

Συνάγεται ότι η ύπαρξη των αναμορφωμένων προγραμμάτων συμβάλλει ούτως ή άλλως σε μία πιο αξιόπιστη και συγκροτημένη διερεύνηση και διδασκαλία του παραδοσιακού χορού.

Δείτε το χορό της καραγκούνα σε βίντεο από το Χορευτικό Εργαστήρι Ν. Ιωνίας