Δημ. Συνεργασία Εκπ/κών: Εκπαιδευτική αποκέντρωση και διοικητική αυτοτέλεια των σχολικών μονάδων

Το εκπαιδευτικό μοντέλο που επικράτησε για αρκετές δεκαετίες στη χώρα μας συνοψίστηκε κυρίαρχα στη ρήση «Το Υπουργείο Παιδείας αποφασίζει και τα σχολεία υλοποιούν».

Υπήρξαν ασφαλώς όλα αυτά τα χρόνια και προσπάθειες να δρομολογηθεί η διαδικασία αποσυγκέντρωσης του εκπαιδευτικού μας συστήματος, μέσω θεσμοθέτησης οργάνων και υπηρεσιών για την άσκηση συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο (Περιφερειακές Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες κλπ).

Την ίδια περίοδο σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες προωθήθηκαν αλλαγές στην εσωτερική οργάνωση και διοίκηση του σχολείου που είχαν προσανατολισμό την παιδαγωγική και διοικητική αυτοτέλεια του σχολείου, αναθέτοντας στις σχολικές μονάδες τη σημαντική ευθύνη και τον καταλυτικό ρόλο, σε συνεργασία και με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς (Τοπική Αυτοδιοίκηση), να αποφασίζουν και να αντιμετωπίζουν από κοινού θέματα και προβλήματα που αφορούν τη λειτουργία του σχολείου.

Ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1990 μετά την ψήφιση και του Β’ βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και κάτω από την πίεση εξωτερικών οργανισμών στη δεκαετία του 2000 με την ένταξη μας στην ΟΝΕ, το ζήτημα της αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας τέθηκε στο επίκεντρο του εκπαιδευτικού και πολιτικού προβληματισμού αλλά και αντιπαλότητας που οξύνθηκε εξαιτίας του ρεύματος του κρατισμού που στάθηκε εμπόδιο να αναπτυχτεί ένας ουσιαστικός διάλογος για το παραπάνω ζήτημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ενισχυθεί ο συγκεντρωτικός και γραφειοκρατικός  χαρακτήρας του σχολείου και να περιοριστούν σημαντικά οι δυνατότητες εσωτερικής ευελιξίας, αυτορρύθμισης, ανάπτυξης αυτενέργειας και καινοτομιών, διαμορφώνοντας ένα απόλυτα ομοιόμορφο προφίλ λειτουργίας για όλα τα ελληνικά σχολεία.

Ο απόλυτος συγκεντρωτισμός για τα θέματα της οργάνωσης του σχολείου ως αντίληψη έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του, ευθύνεται για μια σειρά δυσλειτουργιών και προβλημάτων και χρήζει ριζικής αναθεώρησης  έτσι ώστε να επιδιώκει την ενίσχυση του ρόλου της τοπικής κοινωνίας και των εκπαιδευτικών φορέων που εμπλέκονται στη λειτουργία του σχολείου.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για την αποκέντρωση της εκπαίδευσης. Υπάρχουν όμως διαφορετικές προσεγγίσεις σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεται καθένας (Υπουργείο Παιδείας, κόμματα, Ο.Τ.Α.) τον όρο αποκέντρωση. Ο κλάδος μας στις αποφάσεις του ορίζει τα εξής: «Ως αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος νοείται η αποκέντρωση πρωτοβουλιών, δραστηριοτήτων και αρμοδιοτήτων, που στόχο έχουν να αναδείξουν τη δυναμογόνο δράση του σχολείου ως ζωντανού οργανισμού, ανοιχτού στην κοινωνία, τον άνθρωπο, τη ζωή, και ικανού να αναβαθμίσει με τη δυναμική του την πολύπλευρη ανάπτυξη της τοπικής και ευρύτερης κοινωνίας και, συγχρόνως, να προσφέρει στην ίδια την κοινωνία πολίτες ελεύθερους, υπεύθυνους, δημοκρατικούς, κριτικά σκεπτόμενους και κοινωνικά συμμέτοχους.»

Το να λειτουργήσει – τουλάχιστον γραφειοκρατικά – ένα διοικητικό πυραμιδικό σύστημα, ίσως, είναι εύκολο. Το δύσκολο είναι να φτάσει η αποκέντρωση στο ίδιο το σχολείο. Να ανοίξει το σχολείο στην κοινωνία και η κοινωνία να πλησιάσει το σχολείο. Καμιά καινοτομία δεν μπορεί να πετύχει αν επιβληθεί από τα πάνω αν δεν την αποδεχτούν οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές, οι γονείς. Θα πρέπει, λοιπόν, να διαμορφωθούν πολιτικές για την εκπαίδευση που θα είναι αποτέλεσμα διεργασιών κοινωνικής διαβούλευσης και όχι κεντρικά και από τα πάνω σχεδιασμένων όπως συμβαίνει σήμερα. Η διαβούλευση και οι σχετικές αποφάσεις με προσανατολισμό τη διοικητική αυτοτέλεια της σχολικής μονάδας και την εκπαιδευτική αποκέντρωση πρέπει να περιλαμβάνουν θεματικές περιοχές που να αφορούν:

• Τον καθορισμό μέρους των προγραμμάτων σπουδών σε ότι αφορά την τοπική διάσταση (τοπική ιστορία, μαθήματα συνδεδεμένα με ιδιαιτερότητες του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος ή της τοπικής παραγωγικής βάσης)
• Την επιλογή των διδακτικών εγχειριδίων και των κατάλληλων παιδαγωγικών προσεγγίσεων
• Τη λήψη αποφάσεων για θέματα προγραμματισμού του εκπαιδευτικού έργου.
• Την οργάνωση της σχολικής ζωής και τη μετατροπή του σχολείου σε τοπικό πολυδύναμο κέντρο γνώσης
• Τη σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία και τις ανάγκες της και την ευαισθητοποίηση μέσω της οργάνωσης ποικίλων εκδηλώσεων για τα προβλήματα που την απασχολούν.
• Την αποκέντρωση σε περιφερειακό επίπεδο και τη λειτουργία τμημάτων και τομέων ερευνητικών κέντρων και παιδαγωγικών υποστηρικτικών θεσμών (ΠΕΚ, Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής κλπ.
• Την ανάδειξη του συλλόγου διδασκόντων ως βασικού οργάνου παιδαγωγικής – εκπαιδευτικής δραστηριότητας, έκφραση της συλλογικότητας και της συμμετοχικής λειτουργίας του σχολείου. Στην προώθηση και υλοποίηση όλων αυτών, θα βοηθήσει σημαντικά η συμμετοχή των τοπικών εκπαιδευτικών φορέων, των ειδικών σε θέματα επιστημονικών παιδαγωγικών προσεγγίσεων και μελετητών ειδικών θεμάτων.
• Την παιδαγωγική αυτονομία στον προγραμματισμό και στην οργάνωση της σχολικής ζωής.
• Την επαρκή, σταθερή και ορθολογική διαχείριση πόρων για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της σχολικής μονάδας και ανάπτυξη δυνατότητας υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων που να συνδέονται με τις τοπικές ανάγκες
• Τη διαρκή συμβολή των εκπαιδευτικών στη διαμόρφωση προτάσεων για θέματα αναλυτικών προγραμμάτων και αξιολόγησης σχολικών εγχειριδίων, προβολή και στήριξης καινοτομιών καθώς και ενθάρρυνση για δράσεις που καταξιώνουν κοινωνικά τον εκπαιδευτικό (εκδηλώσεις αλληλεγγύης γα ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, εθελοντισμός, αντιρατσιστική εκπαίδευση, οικολογική, περιβαλλοντική δραστηριοποίηση κλπ.
• Τη θεσμοθέτηση περιφερειακών επιτροπών παιδείας
• Την καθιέρωση εκπαιδευτικών συνεδρίων σε επίπεδο σχολικής μονάδας και εκπαιδευτικής περιφέρειας με περιεχόμενο που θα έχει σχέση με τη διδακτική πράξη στο σχολείο (παιδαγωγικά συνέδρια) και θα δίνουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να ανταλλάσσουν εμπειρίες και ασφαλώς να αλληλοτροφοδοτούν την καθημερινή μάθηση στο σχολείο

Σαφέστατα τοποθετούμαστε υπέρ της αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων προς την περιφέρεια και κυρίως προς τη σχολική μονάδα και την εκπαιδευτική κοινότητα. Η αποκέντρωση, σε καμιά περίπτωση, δεν θα πρέπει να θίγει τον ενιαίο Δημόσιο και Δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης και δεν μπορεί να σημαίνει την υπαγωγή των σχολείων στους Οργανισμούς Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης.