Το ζήτημα της παιδαγωγικής ελευθερίας και δημοκρατίας στο σχολείο κυριάρχησε διαχρονικά στην ατζέντα των διεκδικήσεων του εκπαιδευτικού μας κινήματος για την κατάκτηση και διασφάλιση των αρχών που διέπουν τη φυσιογνωμία ενός ανοιχτού δημοκρατικού σχολείου.
Η έννοια της παιδαγωγικής ελευθερίας και δημοκρατίας στο σχολείο, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και μέχρι σήμερα δοκιμάστηκε έντονα και υποσκάφτηκε από διάφορες πλευρές γιατί δεν οριοθετήθηκε με ολοκληρωμένο τρόπο το περιεχόμενο του χαρακτήρα της με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με τις διαστάσεις του ζητήματος αυτού και να αλληλοτροφοδοτούνται αντιφατικές προσεγγίσεις.
Κατά συνέπεια προκύπτουν εύλογα ερωτήματα όπως:
- Ποιοι είναι οι ανασταλτικοί παράγοντες που επηρεάζουν και υπονομεύουν την παιδαγωγική ελευθερία και δημοκρατία στο σχολείο;
- Με ποιους τρόπους εμπεδώνεται και κατοχυρώνεται θεσμικά η παιδαγωγική ελευθερία και δημοκρατία στο σχολείο;
- Με ποιες πρακτικές και συμπεριφορές αποτυπώνεται στην καθημερινή λειτουργία του σχολείου η αίσθηση της γνήσιας έκφρασης όλων των συντελεστών που συμμετέχουν στο εκπαιδευτικό έργο;
Συνοπτικά, κάποιες από τις εύλογες απαντήσεις που θα μπορούσαν να διατυπωθούν σε αυτά τα ερωτήματα είναι:
Α. Την παιδαγωγική ελευθερία και δημοκρατία στο σχολείο επηρεάζουν και υπονομεύουν οι ακόλουθοι ανασταλτικοί παράγοντες:
- Οι παραδοσιακές νοοτροπίες ατομισμού και ανταγωνισμού μεταξύ των εκπ/κών
- Η καθήλωση στην εσωστρέφεια, ο δογματισμός και η προσήλωση σε αντιλήψεις περί «απόλυτης αλήθειας»
- Η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας και αλληλοτροφοδότησης εμπειριών
- Η κυριαρχία του ενός μέσω της δεσποτικής διευθυντικής άσκησης εξουσίας και του ισχύοντος γραφειοκρατικού μοντέλου διοίκησης της εκπ/σης
- Η μη ουσιαστική ενεργοποίηση διαδικασιών επαγγελματικής ανάπτυξης του εκπαιδευτικού και συνάμα επιστημονικής αυτοπεποίθησης
- Η απουσία ουσιαστικού παιδαγωγικού διαλόγου στο εσωτερικό του σχολείου που διαρκώς περιορίζεται σε εντελώς τυπικά επίπεδα
- Οι συνεχείς και αυθαίρετες παρεμβάσεις εξωθεσμικών παραγόντων που επιδιώκουν την ιδεολογική χειραγώγηση της εκπαίδευσης και την καθυπόταξη της ελεύθερης σκέψης
- Ο φόβος και η αντίδραση απέναντι σε κάθε μορφή εκπαιδευτικής καινοτομία
- Η υποβάθμιση του κύρους του εκπαιδευτικού
Β. Η παιδαγωγική ελευθερία και δημοκρατία στο σχολείο εμπεδώνεται και κατοχυρώνεται θεσμικά με:
- Την ανάπτυξη της συλλογικότητας και της ενίσχυσης του πνεύματος συνεργασίας
- Τη διοικητική αυτοτέλεια της σχολικής μονάδας με την παραχώρηση διευρυμένων και αποφασιστικών αρμοδιοτήτων
- Την παιδαγωγική αυτονομία και δημιουργικότητα
- Την ανάπτυξη θετικών κινήτρων και ενθάρρυνση ανάληψης καινοτόμων πρωτοβουλιών
- Τη σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία και τις πολυποίκιλες ανάγκες της
- Τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, στην πολυφωνία και στην λειτουργική σύνθεση αντιτιθέμενων απόψεων
- Τη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου κανονιστικού πλαισίου που να οριοθετεί πλήρως δικαιώματα και υποχρεώσεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο
- Τη θεσμοθέτηση διευρυμένου εκπαιδευτικού συμβουλίου το οποίο θα έχει την ευθύνη να παίρνει αποφάσεις για όλα τα θέματα που έχουν σχέση με την παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου
- Την καθιέρωση παιδαγωγικού συνεδρίου σχολικής μονάδας στο οποίο θα παρουσιάζονται καινοτόμες δραστηριότητες των μαθητών και εκπ/κών, θα αναλύονται οι δύσκολες πλευρές της μαθησιακής διαδικασίας, θα προτείνονται μέθοδοι αντιμετώπισής τους και συγχρόνως θα κατατίθενται απόψεις και προτάσεις για τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου
Γ. Η παιδαγωγική ελευθερία και δημοκρατία στο σχολείο εκφράζεται μέσω πρακτικών και συμπεριφορών που εκδηλώνονται με…
- Διαδικασίες κοινωνικής λογοδοσίας που καλλιεργούν και ενισχύουν το κλίμα σεβασμού, συνεργασίας και σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της σχολικής μονάδας
- Έμπρακτες εκδηλώσεις αναγνώρισης της αξίας του κάθε ατόμου και της δυναμικής της ομάδας στην επίτευξη των στόχων του σχολείου
- Σαφή επιμερισμό της διοικητικής εξουσίας μέσα από συγκεκριμένο καταμερισμό αρμοδιοτήτων σε όλα τα μέλη της σχολικής μονάδας
- Δραστηριότητες που προάγουν τις ανθρώπινες σχέσεις και συμβάλλουν στη διατήρηση της συνοχής των εκπαιδευτικών και των μαθητών
- Τον αναστοχασμό και την ενθάρρυνση για συμμετοχή σε δημιουργικές επικοινωνιακές πρωτοβουλίες που συνδέουν το σχολείο με την κοινωνία και βελτιώνουν την ποιότητα της σχολικής ζωής
Συμπεράσματα – Προτάσεις για θεσμικές τομές στην οργάνωση και διοίκηση του σχολείου
Α. Εκπαιδευτικά Συμβούλια
- Σύνθεση: Αντιπροσωπευτική των φορέων που εμπλέκονται στο εκπαιδευτικό έργο (εκπαιδευτικοί, γονείς, εκπρόσωποι Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι επιστημονικών φορέων και υποστηρικτικών θεσμών)
- Αρμοδιότητες (ενδεικτικά): Καθορισμός μέρους του προγράμματος σπουδών, χρηματοδότηση σχολικών υποδομών μέχρι ένα ορισμένο οικονομικό επίπεδο, προτάσεις για τις ανάγκες πρόσληψης βοηθητικού μη διδακτικού προσωπικού, επιλογή σχολικών εγχειριδίων, οργάνωση και λειτουργία σχολής γονέων, παιδαγωγικές δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου μαθητών μετατροπή του σχολείου σε τοπικό πολυδύναμο κέντρο γνώσης που να εξυπηρετεί τις ανάγκες για πολιτισμό και διά βίου εκπαίδευση της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας
Β. Αναβάθμιση του ρόλου του Συλλόγου Διδασκόντων
Η παραπάνω αναβάθμιση θα κατοχυρώνεται με νομοθετικές ρυθμίσεις οι οποίες θα προσδίδουν στη φυσιογνωμία του αυτοπροσδιοριστικά χαρακτηριστικά μέσα από ένα ευέλικτο και λειτουργικό τρόπο δραστηριοποίησής του (χρόνος, τρόπος, θεματολογία, κ.λ.π.) καθώς επίσης και μέσω αποφασιστικών αρμοδιοτήτων όπως: Σχεδιασμός, προγραμματισμός, υλοποίηση του εκπαιδευτικού έργου, οργάνωση της διδασκαλίας, επιλογή μεθόδων, καταμερισμός ρόλων και εργασιών, ωρολόγιο πρόγραμμα, υλοποίηση προγραμμάτων ενισχυτικής διδασκαλίας, καινοτόμες δράσεις, ρυθμός και διάταξη κάλυψης της διδακτέας ύλης, υλοποίηση προγραμμάτων ενδοσχολικής επιμόρφωσης, μορφές συνεργασίας με τους γονείς, μεθόδους και μορφές αξιολόγησης μαθητών, προτάσεις για θέματα αναλυτικών προγραμμάτων, δραστηριότητες ευρύτερου κοινωφελούς και πολιτιστικού χαρακτήρα, στήριξη καινοτομιών και ενθάρρυνση.
Γ. Θεσμοθέτηση Κώδικα Εκπαιδευτικής Δεοντολογίας και Γονεϊκής Συμπεριφοράς
Για την αποφυγή συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων στο εσωτερικό του σχολείου από εξωθεσμικές παρεμβάσεις είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί ένας Κώδικας Δεοντολογίας ο οποίος θα διέπει και θα ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία και θα θέτει με σαφή τρόπο τα όρια και τους κανόνες συμπεριφοράς τόσο από την πλευρά των εκπαιδευτικών όσο και από την πλευρά των γονέων, με σκοπό να διαμορφώνεται θετικό κλίμα στο σχολείο και να διασφαλίζεται η αυτοτέλεια και η παιδαγωγική αυτονομία της σχολικής μονάδας.
Ο Κώστας Ανθόπουλος είναι μέλομς του Δ.Σ. Α’ Συλλόγου Εκπ/κών Ανατ. Θεσ/νίκης
Προηγούμενα άρθρα
- Κώστας Ανθόπουλος: Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και Κοινωνική Δυναμική
- Κώστας Ανθόπουλος: Κοινωνική κρίση και σύγχρονος εκπαιδευτικός
- Κώστας Ανθόπουλος: Εργασιακή ανασφάλεια στο δημόσιο και παραγωγικότητα
- Κώστας Ανθόπουλος: Τοπική Αυτοδιοίκηση και Εκπαίδευση