Ο επαναστατικός του Βενιζέλος μέσα από 9 επιστολές

Ξημέρωνε η 10η Μαρτίου 1905 όταν εκατοντάδες πρωτοπαλίκαρα της Κρήτης, έμπειροι οπλαρχηγοί με τα πιστόλια στα χέρια, συγκεντρώνονταν στις πλαγιές του Θερίσου.

Σκοπός τους να αποτινάξουν την «τυραννία της Αρμοστείας». Θα το εξηγούσε καλύτερα ένας από τους παρισταμένους, ένας 40χρονος τότε πολιτικός, που με αφετηρία τα γεγονότα εκείνα θα διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος: «Η ελευθερία του Κρητικού λαού τότε μόνον θα κατοχυρωθεί, όταν η Κρήτη ενωθεί μετά της Μητρός Ελλάδος. Προτείνω να κηρύξωμεν την πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά του ελληνικού βασιλείου, εις εν μόνον ελεύθερον και συνταγματικόν κράτος», είπε στη συνάντηση εκείνη. Η πρώτη πράξη για την επανάσταση του Θερίσου, που αποτέλεσε σταθμό στη νεότερη ελληνική ιστορία, είχε γραφτεί.

Στα γεγονότα που ακολουθούν και που τελικά θα λειτουργήσουν ως προπομπός για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα, ο Βενιζέλος θα διακριθεί ως ηγετική πολιτική φυσιογνωμία. Οργανώνοντας και καθοδηγώντας τις εξελίξεις διατηρεί τακτική αλληλογραφία με τον αρχηγό των επαναστατών Θερίσου στην επαρχία Μιραμπέλου, Νικόλαο Σέργιο. Η αλληλογραφία αναδεικνύει γλαφυρά τον ηγετικό χαρακτήρα του μετέπειτα πρωθυπουργού, αποκαλύπτει το πώς οργανώθηκε βήμα βήμα η επανάσταση και αποδίδει το κλίμα της εποχής. Εννέα από αυτές τις χειρόγραφες επιστολές με τις ιδιόχειρες υπογραφές του Ελευθέριου Βενιζέλου, ιστορικά ντοκουμέντα μέσα από τις γραμμές των οποίων κοιτάζει κανείς το παρελθόν με τα μάτια των πρωταγωνιστών του, δημοπρατούνται το Σάββατο 5 Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο Χίλτον στην Αθήνα.

Η συλλογή περιλαμβάνει, επίσης, έξι επιστολές του πρωταγωνιστή της επανάστασης στο Λασίθι Εμμανουήλ Σφακιανάκη και μία επιστολή από το Θέρισο αγνώστου αποστολέα. Το σύνολό τους προέρχεται από ιδιωτική συλλογή που προέκυψε από το αρχείο του Νικόλαου Σέργιου.

Ορόσημο

«Η επανάσταση του Θερίσου αποτελεί ορόσημο για την ιστορία του Βενιζέλου. Από εκεί ξεκινά και γίνεται μύθος. Εκεί αναδείχθηκε ο ηγετικός και συντονιστικός του χαρακτήρας. Μέσα από αυτές τις επιστολές βλέπει κανείς την ικανότητα με την οποία συντονίζει τους ανθρώπους που απάρτιζαν τις επαναστατικές επιτροπές στα κατά τόπους τμήματα της Κρήτης», εξηγεί μιλώντας στο «ΕΘΝΟΣ» ο κ. Σπύρος Τσιπίδης, ο οποίος επιμελήθηκε τη δημοπρασία της συλλογής εκ μέρους του Οίκου Α. Καραμήτσος. «Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, επειδή διαβάζοντάς τες παρακολουθείς πώς οργανώθηκε η επανάσταση, πώς κατάφερε να ενώσει τους ανθρώπους και τελικά να κερδίσει τις εκλογές. Είναι άλλωστε εμφανής ο πολιτικός χαρακτήρας του ανδρός και ορατή η ευελιξία του. Οργανώνοντας τη δημοπρασία πρόσεξα, για παράδειγμα, ένα σημείο όπου προέτρεπε τους επαναστάτες να μην είναι εχθρικοί απέναντι στους Τούρκους ή τους βασιλόφρονες και γενικότερα τους πολιτικούς αντιπάλους της εποχής, ”τώρα πρέπει να είμαστε πιο διαλλακτικοί” έλεγε».

Οι εννέα επιστολές καλύπτουν χρονικά την περίοδο από την έναρξη της επανάστασης και συγκεκριμένα από τον Απρίλιο του 1905 μέχρι το τέλος Νοέμβριου του 1906 και περιέχουν αναφορές σε όλα τα σημαντικά γεγονότα και τα πρόσωπα της περιόδου. Οι διαπραγματεύσεις στις Μουρνιές, η Β’ Συντακτική Συνέλευση, οι βομβαρδισμοί του ναυάρχου Ουρμπάνοβιτς, οι εκλογές του 1906 ζωντανεύουν μέσα από την πένα του οργανωτή της επανάστασης. Τα ονόματα των Φούμη, Σφακιανάκη, Στεργιάδη, Φωτεινού, Μιχελεδάκη και άλλων που είχαν ενεργό ρόλο στα γεγονότα παρελαύνουν στις γραμμές των κειμένων, ενώ οι παρασκηνιακές διεργασίες που περιγράφονται ανοίγουν ένα παράθυρο στη διπλωματία των αρχών του 20ού αιώνα…

1.7.1905, Θέρισος
Τα φυσίγγια σπανίζουν

Είχαν περάσει σχεδόν τέσσερις μήνες από το ξεκίνημα της επανάστασης, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος βύθιζε το πενάκι του στο μελάνι και έγραφε με τον ιδιαίτερο γραφικό του χαρακτήρα σε μία από τις επιστολές που δημοπρατούνται: «Συγχαίρω θερμώς των εν τω δήμω Αγίας Παρασκευής επαναστάτες και όλους τους κατοίκους του Δήμου δια την ηρωικήν διαγωγήν των κατά την προχθεσινήν επίθεσιν εκ μέρους των συνενωμένων Aγγλων και χωροφυλάκων και δια τον μετά το τέλος της συμπλοκής ταύτης γενόμενον υπ’ αυτών αφοπλισμόν των χωροφυλάκων του σταθμού Αρκαλοχωρίου… Φυσίγγια δυστυχώς δεν δυνάμεθα να σας στείλωμεν εντεύθεν όπου εξίσου σπανίζουν. Εχομεν γράψει εν Αθήνας ιδίως μετά την τελευταίαν συμπλοκήν προς τους Ρώσους συνιστώντες την επείγουσα ανάγκην του εφοδιασμού ημών δια φυσιγγίων… Ο συνταγματάρχης μας καλεί… Να συναντηθούμε μετ’ αυτών εις Μουρνιάν… κρίνω ως πρώτο βήμα της βαθμιαίας αναγνωρίσεώς μας από τους Ευρωπαίους». Η ανάγνωση της ιστορίας απευθείας από την πηγή…

24.1.1906, Χαλέπα
Η Διεθνής Επιτροπή έρχεται

Οι προπαρασκευαστικές ενέργειες για την έλευση της Διεθνούς Επιτροπής βρίσκονται στο ζενίθ. Ο Βενιζέλος γράφει:

«Η Διεθνής επιτροπή με τους προξένους έρχεται εντός της εβδομάδας δια να μελετήσει την κατάστασιν του τόπου και να εισαγάγει τας αναγκαίας οικονομικάς και διοικητικάς μεταρρυθμίσεις… οι ελπίδες που είχον οι περί την Αρμοστείαν ότι θα κατορθώσουν να ματαιώσουν την έλευσιν της Επιτροπής δια να φανεί ότι δεν ωφελήθει ο τόπος εκ του αγώνος του Θερίσσου… Ελπίζω πάντες οι φίλοι συναισθάνονται τη σπουδαιότητα των επικείμενων εκλογών της Συντακτικής Συνελεύσεως…».

27.1.1906, Χαλέπα
Συλλογή ψήφων

Η Συντακτική Συνέλευση προετοιμάζεται πυρετωδώς, οι εκλογικές δυνάμεις καταγράφονται και ο αγώνας για συλλογή ψήφων κορυφώνεται: «Πρέπει να υπολογίσετε ποιες είναι οι σημερινές κατά δήμους δυνάμεις μας… Εννοείται ότι δεν πρέπει να διστάσετε να προσλάβετε εις τον συνδυασμό σας αν είναι τούτον αναγκαίον και στοιχεία τέως κυβερνητικά, έστω και αν δεν έχετε εμπιστοσύνη περί της μέλλουσας πορείας των. Εις τους δύο δυτικούς νομούς Χανίων και Σφακίων οι Αρμοστειακοί ούτε ένα βουλευτή θα επιτύχουν… Εχομεν ήδη εξασφαλισμένους 26 εκ του νομού Χανίων και 12 εκ του νομού Σφακίων, εις αυτούς προστιθεμένων και των 6 μουσουλμάνων. Αυτός ο αριθμός των βεβαίων ημετέρων (βουλευτών) ανέρχεται εις 50. Χρειάζεται επομένως αριθμός 16 μόνον ακόμα βουλευτών όπως εξασφαλιστεί υπέρ ημών η πλειοψηφία…».

27.01.1906, Χαλέπα
Η προσπάθεια καταστολής

«Αγαπητοί φίλοι, εγκλείω αντίγραφον ψηφίσματος το οποίον εμείναμεν σύμφωνα με τους περί την κυβέρνησιν όπως υπογραφή τη ευκαιρία της αφίξεως των μελών της διεθνούς επιτροπής. Την επιούσαν ενόπλου αγώνος υπέρ της ενώσεως, ου αι Δυνάμεις απεφάσισαν να καταστείλουν και δια της στρατιωτικής βίας, είνε ήκιστα σοβαρά η νέα αυτή διαδήλωσις».

18.3.1906, Χανιά
Πλήρης θρίαμβος

Και οι ζυμώσεις συνεχίζονται… Από μεταγενέστερη επιστολή με ημερομηνία 18.3.1906: «Ευχαρίστως σας αναγγέλλω ότι ο πλήρης θρίαμβος της αντιπολιτεύσεως εις τους δύο δυτικούς νομούς ήρχησεν επεκτεινόμενος και εις τον νομό Ρεθύμνου…».

1.5.1906, Χανιά
Φόβοι για νοθεία

Ενώ εκφράζονται φόβοι για νοθεία στις εκλογές της 14ης Μαΐου: «Αγαπητοί φίλοι, αι εκλογαί Ρεθύμνης και Λασιθίου θα γίνουν οριστικώς την 14η Μαΐου. Διάταγμα περί τούτου δεν θα εκδοθή εκ των προτέρων. (…) Υπάρχει δε φόβος λαθροχειρίας εκ μέρους της Κυβερνήσεως, αφού τούτο γίνεται κατόπιν διεθνούς συνεννοήσεως επισήμου (…) συνεννοηθείτε λοιπόν με τους ημετέρους όσοι θα παρίστανται εις έκαστον εκλογικόν τμήμα προς διεύθυνισιν των εκλογών… Ο φόβος ότι θα γίνεται κατάχρησις δια του δικαστικού αντιπροσώπου είναι πράγματι σπουδαίος. Μην αμελήσετε να δώσετε τας σχετικάς οδηγίας προς όλους».