Παύλος Παπαδόπουλος – BHMagazino: Πώς έπεσε ο Γιώργος

Βρήκα από το αρχείο του ΒΗΜΑΤΟΣ, το αποκαλυπτικό και καλογραμμένο άρθρο του Παύλου Παπαδόπουλου με το οποίο περιγράφει το Πως έπεσε ο Γιώργος Παπανδρέου και δημοσιεύθηκε στις 15 Ιουλίου 2012.

Το άρθρο αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε τότε την αντίδραση του Βενιζέλου, ο οποίος μιλώντας στο ραδιόφωνο του vimafm το χαρακτήρισε “μυθοπλασία και δημοσιογραφία-Φαντάζιο“.

Εμείς θεωρούμε ότι χρειάζεται η αναδημοσίευσή του γιατί η καταγραφή των γεγονότων της τότε εποχής έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

«Ο Γιώργος Παπανδρέου πίστευε και εξακολουθεί να πιστεύει ότι το δημοψήφισμα εξασφαλίζει τη θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Οπως αποκαλύπτει η Μέρκελ και ο Σαρκοζί είχαν ενημερωθεί εγκαίρως από τον ίδιο για τα σχέδιά του. Παρ’ όλα αυτά, αποφάσισαν να άρουν την υποστήριξή τους και να τον οδηγήσουν στον εξοστρακισμό από την πρωθυπουργία

Ο Γιώργος Παπανδρέου είναι ευδιάθετος. Κάθεται στη μαύρη δερμάτινη πολυθρόνα του γραφείου του μπροστά από ένα πόστερ έργου του Ρόμπερτ Μάδεργουελ, αμερικανού αφηρημένου εξπρεσιονιστή ζωγράφου, που ήταν ιδιαίτερα γνωστός τη δεκαετία του ’60. Το γραφείο του πρώην πρωθυπουργού βρίσκεται στον όροφο ενός νεοκλασικού κτιρίου επί της οδού Πειραιώς κοντά στη συμβολή με την Ιερά Οδό, το οποίο στεγάζει το Ιδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου. Μια πόρτα του δωματίου οδηγεί στην πλακόστρωτη ταράτσα από την άκρη της οποίας μπορεί κανείς να παρατηρήσει τον υπαίθριο χώρο με αρχαία ευρήματα που ενώνει την Αγορά με τον Κεραμεικό. «Εκεί ψήφιζαν οι αρχαίοι Αθηναίοι» λέει ο Παπανδρέου σε επισκέπτες και συνομιλητές που ορισμένες φορές ξεναγεί στο κτίριο.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι ψήφιζαν με μυστική ψηφοφορία όταν έπρεπε να αποφασίσουν τα πρόσωπα που θα εξοστράκιζαν, που θα τα έστελναν δηλαδή για δέκα χρόνια όχι μόνον εκτός πολιτικής, αλλά και εκτός της πόλης των Αθηνών. Σήμερα, ο 60χρονος Παπανδρέου, που όσοι τον συναντούν επιβεβαιώνουν ότι έχει ανακτήσει την καλή διάθεση και την αθλητική φόρμα του και φυσικά δεν μοιάζει με «κλασικό εξηντάρη», εργάζεται λίγες εκατοντάδες μέτρα από εκεί που οι αρχαίοι ημών πρόγονοι αποφάσιζαν τον εξοστρακισμό πολιτικών και επιφανών.

25 μήνες στην εξουσία

Ο Γιώργος Παπανδρέου είναι το τελευταίο «θύμα» της διαχρονικής συνήθειας των Ελλήνων να «εξοστρακίζουν» και να τιμωρούν όσους αναδεικνύουν. Σχεδόν 50 χρόνια μετά τη νίκη του Γεωργίου Παπανδρέου το 1963, που οδήγησε την Ενωση Κέντρου στην εξουσία, ο γιος του Ανδρέα και εγγονός του Γεωργίου, ο τρίτος πρωθυπουργός της οικογένειας Παπανδρέου, βρίσκεται εκτός της ελληνικής πολιτικής, παρ’ ότι παραμένει βουλευτής του ΠαΣοΚ και πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, αξίωμα που θα διεκδικήσει και πάλι στην ψηφοφορία της 1ης Σεπτεμβρίου. Το «πώς έπεσε ο Γιώργος» και «ποιος εξοστράκισε τον Παπανδρέου» είναι δύο ερωτήματα τα οποία δεν έχουν απαντηθεί πλήρως, αφού εν μέσω μιας διαρκούς, διάχυτης και διαλυτικής αίσθησης ότι η Ελλάδα ζει με ορίζοντα εβδομάδων είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς ότι ο Παπανδρέου δεν «έπεσε» με εθνικές εκλογές ή με ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο. Η περίοδος της πρωθυπουργίας του, η μικρότερη εκλεγμένου πρωθυπουργού της Μεταπολίτευσης, διήρκεσε 25 μήνες και έληξε επειδή παραιτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011.

Το γεγονός που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των εξελίξεων ήταν η απόφαση του Παπανδρέου να ζητήσει τη διενέργεια δημοψηφίσματος με αντικείμενο τη συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου, η οποία εξασφάλισε στην Ελλάδα περικοπή του χρέους κατά 50% σε ονομαστική αξία και πρόσθετη χρηματοδότηση με «αντάλλαγμα» την εφαρμογή διαρθρωτικών και περιοριστικών μέτρων που θα συγκροτούσαν το «δεύτερο μνημόνιο». Ωστόσο, ο απόηχος των γεγονότων της παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου, όταν ο Κάρολος Παπούλιας αποδοκιμάστηκε στη Θεσσαλονίκη και πολλοί πολιτικοί δέχθηκαν επιθέσεις στις πόλεις τους, είχε διαλύσει την πρόσκαιρη αισιοδοξία της 26ης και 27ης Οκτωβρίου.

Ο Παπανδρέου αφιέρωσε την Κυριακή 30 Οκτωβρίου σε μυστικές συσκέψεις στο Καστρί στις οποίες συμμετείχαν οι Χάρης Καστανίδης, Φίλιππος Πετσάλνικος, Νίκος Αθανασάκης, Δημήτρης Ρέππας και Ευάγγελος Βενιζέλος. Στις συσκέψεις αυτές ο πρώην πρωθυπουργός αποκάλυψε την ιδέα του δημοψηφίσματος και όλοι συμφώνησαν ότι έπρεπε να γίνει. «Μόνο με ένα δημοψήφισμα μπορεί να ανακοπεί το διογκούμενο κύμα ευρωσκεπτικισμού και παράλληλα να αποκτήσει πρόσθετη ισχύ, μέσα από τη λαϊκή επικύρωση, η δέσμευση της Ελλάδας ότι επιθυμεί να παραμείνει στην ευρωζώνη» εξήγησε. «Εχω μιλήσει με τη Μέρκελ, ο Σαρκοζί είναι ενήμερος» φέρεται να είπε στους συνομιλητές του.

Η κρίσιμη ημέρα ήταν η επόμενη: Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011. Ο Γιώργος είχε συγκαλέσει μία ακόμη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠαΣοΚ στη Βουλή όπου ανακοινώνει την πρόθεσή του για τη διενέργεια δημοψηφίσματος. «Αυτό είναι λάθος» πετάχτηκε από το κάθισμά του ο Ανδρέας Λοβέρδος. «Χρειάζεται εθνική απάντηση στο μείζον εθνικό ερώτημα» τόνισε ο Παπανδρέου και ανακοίνωσε παράλληλα ότι θα ζητήσει την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση την Παρασκευή 4 Νοεμβρίου.

Οι παλινωδίες του Βενιζέλου

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος πήρε τον λόγο αμέσως μετά για να υποστηρίξει το δημοψήφισμα με ακόμη μεγαλύτερη μαχητικότητα. Και αργότερα βγήκε στα κανάλια. «Αν δεν εκφραστεί τώρα ο ελληνικός λαός άμεσα, πότε θα χρησιμοποιηθεί ο αραχνιασμένος θεσμός του δημοψηφίσματος;» αναρωτήθηκε ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης στις ειδήσεις του AΝΤ1. Ηταν Δευτέρα. Ο Παπανδρέου δεν φανταζόταν σε καμία περίπτωση ότι μέχρι την Παρασκευή θα είχε χάσει ουσιαστικά την πρωθυπουργία και ότι από εκεί και πέρα η αποχώρησή του θα ήταν θέμα ημερών.

Το «σοκ» από το δημοψήφισμα στο εσωτερικό ενισχύθηκε από τα μηνύματα αποδοκιμασίας που έρχονταν από το εξωτερικό. Οι ξένες κυβερνήσεις δήλωναν άγνοια και οι αγορές υποχώρησαν την Τρίτη. Κατά τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου την Τρίτη το μεσημέρι, ο Παπανδρέου θυμήθηκε τον Καβάφη και υποστήριξε ότι «οι πολίτες πρέπει να πουν το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι». Διαβεβαίωσε τους υπουργούς ότι είχε ενημερώσει τους ηγέτες της Γερμανίας και της Γαλλίας. Οι μοναδικοί που αντέδρασαν στο δημοψήφισμα ήταν ο Ανδρέας Λοβέρδος, ο Γιάννης Ραγκούσης και ο Ηλίας Μόσιαλος. Επιφυλάξεις εξέφρασαν η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου και ο Μιλτιάδης Παπαϊωάννου. «Πρόεδρε, το κλίμα στην Ευρώπη είναι κακό και μπορεί να μην έχεις το αποτέλεσμα που θέλεις» προειδοποίησε η Μαριλίζα. Οι υπόλοιποι υπουργοί συναγωνίζονταν ποιος θα εκφράσει τις πιο ευρηματικές κολακείες για τον Παπανδρέου.

Μετά τη συνεδρίαση ο Βενιζέλος, ο οποίος είχε αρχίσει να αισθάνεται μια ανεξήγητη πολιτική δυσφορία, εισάγεται σε ιδιωτική κλινική του κέντρου της Αθήνας. Η επίσημη εκδοχή αναφέρεται σε «κοιλιακό άλγος». Κάποιοι υποπτεύτηκαν «διπλωματικό άλγος», αλλά άλλοι επέμεναν ότι ήταν πραγματικό άλγος που οφειλόταν στην υπερβολική πίεση. Παρά το άλγος, κυκλοφόρησε non paper κύκλων του αντιπροέδρου στο οποίο εκφράζονταν οι (νεοαποκτηθείσες) επιφυλάξεις του για το δημοψήφισμα. Τις ίδιες ώρες η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠαΣοΚ στρεφόταν αργά και σταθερά εναντίον του Παπανδρέου και μάλιστα προτού ακόμη ταξιδεύσει – την επομένη, ημέρα Τετάρτη – στις Κάννες.

Στις Κάννες κλήθηκε εσπευσμένα από την Ανγκελα Μέρκελ και τον Νικολά Σαρκοζί για να τους συναντήσει στο περιθώριο της Συνόδου του G20. Την ώρα που υποχωρούσαν τα διεθνή χρηματιστήρια κατέρρεε και το χρηματιστήριο του ΠαΣοΚ. Ανεξαρτητοποιήθηκε η Μιλένα Αποστολάκη, ενώ προχώρησαν σε προειδοποιητικές δηλώσεις ότι θα καταψηφίσουν την πρόταση για δημοψήφισμα η Βάσω Παπανδρέου, ο Κώστας Καρτάλης, η Χαρά Κεφαλίδου και η Εύα Καϊλή. Το «βενιζελικό μπλοκ» και η Βάσω για τους δικούς της λόγους – που είχαν σχέση τόσο με τη ζωηρή ανησυχία της για τη χώρα όσο και με το γεγονός ότι ο Γιώργος Παπανδρέου την είχε αποκλείσει από την εξουσία… – κινούνταν παράλληλα. Αποτέλεσμα: το ΠαΣοΚ έχανε τη δεδηλωμένη.

Η Μέρκελ ήξερε τα πάντα

Ωστόσο, ο Παπανδρέου πίστευε ότι θα παραμείνει στην εξουσία και μάλιστα ενισχυμένος. Ο λόγος για την εκτίμηση αυτή είναι ότι, όπως αποδεικνύεται από διασταυρωμένες πηγές, ο Παπανδρέου είχε ενημερώσει την Ανγκελα Μέρκελ για την πρόθεσή του να προχωρήσει στη διενέργεια δημοψηφίσματος περισσότερο από έναν μήνα πριν, στο επίσημο ταξίδι του στο Βερολίνο, που έγινε στις 26 και 27 Σεπτεμβρίου. «Θα κάνω δημοψήφισμα για το μνημόνιο» είπε. «Να το κάνεις» τον προέτρεψε η γερμανίδα καγκελάριος. «Κι εγώ θα κάνω δημοψήφισμα. Πρέπει ο γερμανικός λαός να αποφασίσει για τις συνταγματικές αλλαγές που απαιτούνται προκειμένου να υποστηρίξει η Γερμανία τη βαθύτερη ενοποίηση της ευρωζώνης». Ζήτησε, όμως, από τον Παπανδρέου να καθυστερήσει την ανακοίνωση του ελληνικού δημοψηφίσματος έτσι ώστε αυτή να γίνει μετά την ολοκλήρωση της κρίσιμης Συνόδου της 26ης και 27ης Οκτωβρίου.

Η απειλή του Σαρκοζί

Μετά το Βερολίνο ο Παπανδρέου μετέβη στο Παρίσι όπου συνάντησε τον Νικολά Σαρκοζί. Σε αυτή τη συνάντηση, σύμφωνα με ασφαλείς πηγές, ο Παπανδρέου δεν μίλησε για δημοψήφισμα. Βρέθηκε απέναντι σε έναν μάλλον παρανοϊκό Σαρκοζί, ο οποίος προκαλούσε: «Να σκιστείτε να βάλετε τα πράγματα σε τάξη γιατί θα σας πετάξω έξω» είπε κάποια στιγμή. Ο Σαρκοζί ταλαντευόταν ανάμεσα στη γαλλική ευγένεια και στην εκτός ελέγχου αλαζονεία. Κάποια στιγμή έβαλε το δάχτυλο στο κεφάλι του σαν να πρόκειται για πιστόλι, κοίταξε τον Παπανδρέου στα μάτια και του είπε: «Παφ»! Επειτα από λίγο συμπλήρωσε: «Εγώ μπορεί να αγαπώ τους Ελληνες, αλλά έχω μυστική δημοσκόπηση που δείχνει ότι το 78% των Γάλλων δεν θέλει να σας δώσω βοήθεια και έχω και εκλογές μπροστά μου». Μπροστά σε αυτό το «γαλλικό θέατρο» ο Παπανδρέου δεν συζήτησε για δημοψήφισμα.

Ωστόσο, διπλωματικές πηγές διαβεβαιώνουν ότι ο Σαρκό γνώριζε τα πάντα. «Ο Παπανδρέου είχε ενημερώσει για τα σχέδιά του τον Γιούνκερ, τον Μπαρόζο και τον Ρομπάι ήδη από τον Ιούλιο του 2011» λέει διπλωμάτης που είναι σε θέση να γνωρίζει. Ηδη από τότε το Διπλωματικό Γραφείο του γάλλου προέδρου ήλθε σε επαφή με το Διπλωματικό Γραφείο του έλληνα πρωθυπουργού για να διερευνήσει τις ελληνικές προθέσεις. Η απάντηση που έλαβαν οι Γάλλοι ήταν ότι ο Παπανδρέου εκτιμά ότι δεν μπορεί να οδηγήσει σε εκλογές μια Ελλάδα σε κοινωνικό αναβρασμό και ότι ο καλύτερος τρόπος για την αποφόρτιση της έντασης είναι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Παρ’ όλα αυτά, και παρ’ ότι ο Σαρκοζί δεν αναφέρεται σε δημοψήφισμα όταν συναντά τον Παπανδρέου τον Σεπτέμβριο, αφήνει να διαφανεί η δυσφορία του απέναντι στη Μέρκελ. «Προσέξτε τους Γερμανούς» φέρεται να είπε στον Παπανδρέου. «Μπορεί να σας παρασύρουν σε επιλογές που δεν θα μπορέσουν να τις υποστηρίξουν μετά». Η φράση αυτή ήταν σίγουρα προφητική.

Η προδοσία στις Κάννες

Στις Κάννες ο Σαρκοζί ήταν εκνευρισμένος. Το ελληνικό δημοψήφισμα του είχε καταστρέψει μια φιέστα – τη Σύνοδο του G20 – την οποία θεωρούσε κρίσιμη για να ξεπεράσει τον Φρανσουά Ολάντ στις δημοσκοπήσεις. Για τη συμπεριφορά του απέναντι στον Παπανδρέου υπάρχουν δύο εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, χρησιμοποίησε αγοραίες εκφράσεις. Σύμφωνα με τη δεύτερη, ήταν θυμωμένος και απειλητικός, αλλά όχι χυδαίος. Η Μέρκελ, υπό την πίεση του Σαρκοζί, αποφάσισε να «ξεχάσει» ότι είχε προτρέψει τον Παπανδρέου να προχωρήσει σε δημοψήφισμα. Μέρκελ και Σαρκοζί συμφωνούν να αναστείλουν την καταβολή της έκτης δόσης και «διατάζουν» την Ελλάδα να πραγματοποιήσει δημοψήφισμα στις 4 Δεκεμβρίου με το ερώτημα «ναι ή όχι στο ευρώ».

Μέχρι εκείνη τη στιγμή ο Παπανδρέου πίστευε ειλικρινά ότι θα επέστρεφε θριαμβευτής από τις Κάννες. Οτι θα τον υποστήριζαν οι δύο ηγέτες γιατί θα αντιλαμβάνονταν ότι αυτή ήταν η καλύτερη λύση για τη σταθεροποίηση της Ελλάδας εντός της ευρωζώνης. Ομως εκείνοι είχαν αρχίσει να εκτιμούν ότι ένα ελληνικό δημοψήφισμα θα μπορούσε να λειτουργήσει διαλυτικά στις υπόλοιπες χώρες, πολλές από τις οποίες ίσως ζητούσαν και εκείνες να διενεργήσουν δημοψηφίσματα για το ευρώ και την Ευρώπη. Ο Παπανδρέου δεν υπολόγισε ότι σε καιρούς κρίσης η Δημοκρατία αντιμετωπίζεται ως «πολυτέλεια». Ανθρωποι που συναντούν τον Παπανδρέου τον τελευταίο καιρό διακρίνουν ότι έχει μετανιώσει που δεν κατήγγειλε δημόσια στον ελληνικό λαό τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί και επέτρεψε να επικρατήσει η εντύπωση ότι «δεν ενημέρωσε κανέναν στην Ευρώπη» και ότι έδρασε μονομερώς παίζοντας την Ελλάδα στα ζάρια. «Η Μέρκελ και ο Σαρκοζί ήξεραν τα πάντα για το δημοψήφισμα» λέει κατηγορηματικά ο Γιώργος στις ιδιωτικές συζητήσεις του. «Ισως το λάθος μου ήταν ότι δεν τους τηλεφώνησα την Κυριακή το βράδυ προτού το ανακοινώσω τη Δευτέρα».

Η εξώθηση σε παραίτηση

Τα μεσάνυχτα της Τετάρτης, λίγη ώρα πρoτού επιβιβαστεί στο αεροπλάνο για να επιστρέψει στην Ελλάδα, ο Παπανδρέου μίλησε με στενό συνεργάτη του που βρισκόταν στην Αθήνα. «Να περιμένεις δήλωση Βενιζέλου κατά του δημοψηφίσματος προτού κατέβεις από το αεροπλάνο» τον προειδοποίησε κρίνοντας από κινήσεις και μυστικές συνεννοήσεις «βενιζελικών βουλευτών». «Δεν το δέχομαι» απάντησε ο Παπανδρέου. «Αποκλείεται να το κάνει αυτό ο Βαγγέλης». Στις 4.45 ξημερώματα της Πέμπτης, μόλις επέστρεψε το πρωθυπουργικό αεροπλάνο στο «Ελευθέριος Βενιζέλος», ο Βενιζέλος, ο οποίος συνόδευε τον Παπανδρέου στις Κάννες (συνοδευόμενος ο ίδιος από τον θεράποντα ιατρό του λόγω του κοιλιακού άλγους…), προέβη στην εξής δήλωση: «Η θέση της Ελλάδας μέσα στο ευρώ είναι μία ιστορική κατάκτηση της χώρας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το κεκτημένο αυτό του ελληνικού λαού δεν μπορεί να εξαρτηθεί από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος». «Ο Παπανδρέου είναι παρελθόν» ήλθε λίγες ώρες αργότερα η δήλωση του Δημήτρη Λιντζέρη, βουλευτή Πειραιά και εξ απορρήτων του Βενιζέλου.

Η Ανγκελα Μέρκελ είχε μείνει με την εντύπωση ότι οι Ελληνες θα έκαναν το δημοψήφισμα στις 4 Δεκεμβρίου, αλλά ο Σόιμπλε την ειδοποιεί ότι του τηλεφώνησε ο Βενιζέλος για να του πει ότι, έπειτα από συνεννόηση με τον Παπανδρέου, το δημοψήφισμα ακυρώνεται. Ανάλογα τηλεφωνήματα είχαν γίνει από τον Βενιζέλο στους Ολι Ρεν και Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Η απόφαση για ακύρωση του δημοψηφίσματος έγινε σε κλειστή σύσκεψη του Παπανδρέου στην οποία συμμετείχαν οι στενοί συνεργάτες του. «Γνώριζε ότι θα τον έριχναν στη Βουλή» εξηγεί συνεργάτης του. «Είχε πέσει στην παγίδα του Βενιζέλου». Υπάρχει και η αντίθετη άποψη. «Ο Βαγγέλης έσωσε την κατάσταση αφού διέκρινε ότι οι ισορροπίες στην Ευρώπη δεν επέτρεπαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος» αντιτείνει συνεργάτης του νυν προέδρου του ΠαΣοΚ.

Ο Παπανδρέου συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο όπου επιχείρησε να απεγκλωβιστεί από το αδιέξοδο με την ιδέα για τη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ευθύνης. Η πρόταση αυτή δεν επαναλήφθηκε στην ομιλία του στη νέα συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας που έγινε αμέσως μετά, όπου απέφυγε να δεσμευτεί ότι θα παραιτηθεί προκαλώντας την οργή της Βάσως Παπανδρέου. «Είσαι εκτός τόπου και χρόνου» του φώναξε η Βάσω. Το κλίμα στο Βερολίνο ήταν διαφορετικό. «Σας εξέπληξε το γεγονός ότι ο Παπανδρέου αποφάσισε να πραγματοποιήσει δημοψήφισμα για το ευρώ;» ρώτησε γερμανός δημοσιογράφος τη Μέρκελ σε off the record συζήτηση στην καγκελαρία. «Πιο πολύ με εξέπληξε που ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης τάχθηκε κατά του δημοψηφίσματος αμέσως μετά την οριστική απόφαση στις Κάννες» απάντησε η καγκελάριος.

Θρίλερ στο Προεδρικό Μέγαρο

Το βράδυ της Παρασκευής ο Παπανδρέου μίλησε στην Ολομέλεια του Κοινοβουλίου στις 11.00, με δύο ώρες καθυστέρηση. Εκανε απολογισμό, αλλά απέφυγε να δεσμευτεί ότι θα παραιτηθεί. Είπε μόνο ότι θα εργαστεί για τη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Πολλοί βουλευτές μπορεί να έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης, αλλά εκτιμούσαν ότι δεν άντεχε να παραιτηθεί και ότι «θα προσπαθήσει να μείνει γαντζωμένος στην εξουσία για πάντα». Ακόμη και αν το ήθελε, όμως, η ορμή των γεγονότων δεν επέτρεπε ελιγμούς. Την επομένη ξεκίνησαν οι συζητήσεις με τον Αντώνη Σαμαρά και οι συσκέψεις στην Προεδρία της Δημοκρατίας, οι οποίες οδήγησαν στην παραίτηση του Παπανδρέου και στη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας υπό τον Λουκά Παπαδήμο με την υποστήριξη του ΠαΣοΚ, της ΝΔ και του ΛΑΟΣ. Είχε προηγηθεί ένα τετραήμερο θρίλερ διαβουλεύσεων κατά το οποίο οι δύο αρχηγοί, αλλά και ο Βενιζέλος προσπαθούσαν να αποφύγουν να χρίσουν πρωθυπουργό τον Παπαδήμο δοκιμάζοντας αγωνιωδώς κάθε είδους άλλες λύσεις. «Ηθελαν να αποφύγουν ένα πρόσωπο με δημοτικότητα μεγαλύτερη εκείνων», έλεγε πρώην υπουργός, «και γι’ αυτό επιχειρούσαν να επιβάλουν ελεγχόμενες λύσεις».

Ο τότε εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ, Παναγιώτης Ρουμελιώτης, ανέβηκε στο πρώτο αεροπλάνο από την Ουάσιγκτον για να αναλάβει πρωθυπουργός, αλλά μόλις προσγειώθηκε στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» διαπίστωσε ότι οι αρχηγοί συζητούσαν για τον Απόστολο Κακλαμάνη. Ο Απόστολος Κακλαμάνης συναντήθηκε μυστικά
– αλλά εν γνώσει και με την προτροπή του Παπανδρέου – με τον Αντώνη Σαμαρά το μεσημέρι της Τρίτης σε διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας και άκουσε τον πρόεδρο της ΝΔ να τον διαβεβαιώνει ότι θα τον υποστηρίξει, αλλά λίγες ώρες αργότερα οι δύο αρχηγοί συμφωνούν να υποστηρίξουν τον Φίλιππο Πετσάλνικο. Ο Φίλιππος Πετσάλνικος «φωτογραφίζεται» ως νέος πρωθυπουργός στη δήλωση Παπανδρέου που έγινε από το Μέγαρο Μαξίμου (αυτός ήταν η «θεσμική λύση» την οποία αποδέχτηκε ο Σαμαράς…) την Τετάρτη το βράδυ, αλλά ο εκλεκτός των αρχηγών «κατέρρευσε» λίγα λεπτά αργότερα στο τραπέζι του Προεδρικού Μεγάρου γιατί η ΝΔ αντέδρασε έντονα και διέψευσε διαρροές του Πρωθυπουργικού Γραφείου ότι ο Πετσάλνικος επελέγη μόνο και μόνο γιατί η Συγγρού ήταν το «κύριο εμπόδιο» στη «λύση Παπαδήμου».

«Στην αρχή της τετραήμερης διαπραγμάτευσης ο Σαμαράς είχε προτείνει στον Παπανδρέου τον Προβόπουλο» διαβεβαιώνει εξ απορρήτων συνεργάτης του Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου, όμως, δεν επιθυμούσε να κάνει πρωθυπουργό τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και αντιπρότεινε τον Λουκά Παπαδήμο, ο οποίος ως τότε ήταν σύμβουλός του και άνθρωπος «ειδικών αποστολών». «Αλλά ο Σαμαράς ήταν πολύ αρνητικός με τον Παπαδήμο» βεβαιώνει η ίδια πηγή. «Αν είναι έτσι, τότε να αποκλείσουμε τους τραπεζίτες» απάντησε ο Παπανδρέου. Αλλά η διαδικασία εύρεσης πρωθυπουργού εκτός του τραπεζικού κύκλου εν μέσω εθνικής και ευρωπαϊκής κρίσης χρέους αποδείχθηκε αδιέξοδη αφού όλα τα πρόσωπα στερούνταν ειδικού βάρους να διαπραγματευτούν με τους Ευρωπαίους κρίσιμα θέματα όπως η αναδιάρθρωση του χρέους.

«Μήπως να κάνουμε πρωθυπουργό την Ελσα;» είπε κάποια στιγμή ο Παπανδρέου στον Σαμαρά αναφερόμενος στη βουλευτή της ΝΔ Ελσα Παπαδημητρίου. Λέγεται ότι ο πρώην πρωθυπουργός επιβεβαιώνει αυτή την πληροφορία στις ιδιωτικές συζητήσεις του, αλλά τονίζει ότι ανέφερε το όνομα της Ελσας για να αποφορτίσει το κλίμα σε κάποια στιγμή αδιεξόδου κατά τη διάρκεια των ατέρμονων συζητήσεων με τον Σαμαρά και όχι επειδή το εννοούσε – παρά το γεγονός ότι, όπως πάντοτε φροντίζει να προσθέτει, την εκτιμά ιδιαιτέρως και τη σέβεται αφού υπήρξε νταντά του και τη γνωρίζει από τη δεκαετία του ’60…

Οι σκέψεις του Γιώργου

Οκτώ μήνες μετά τον εξοστρακισμό του από την πρωθυπουργία ο Γιώργος Παπανδρέου μελετά στον υπολογιστή του μπροστά από το κόκκινο αφηρημένο πόστερ του Ρόμπερτ Μάδεργουελ. Εξίσου «αφηρημένο κόκκινο» είναι το αποτέλεσμα της 17ης Ιουνίου. Στις συζητήσεις του θυμίζει ότι τον Νοέμβριο όλοι εξόρκιζαν το δημοψήφισμα με το επιχείρημα ότι «δεν θα αντέξει η χώρα» και ότι «θα καταρρεύσουν οι τράπεζες». Τελικώς, η χώρα άντεξε δύο εκλογικές αναμετρήσεις και το «Ναι» στο ευρώ κρίθηκε στο νήμα. Είναι πλέον πεπεισμένος ότι θα κέρδιζε το δημοψήφισμα με μεγάλο ποσοστό, παρά το γεγονός ότι παραδέχεται ότι «ήταν ρίσκο». Θεωρεί, όμως, ότι η έκφραση του ελληνικού λαού «υπέρ του ευρώ» θα θωράκιζε την Ελλάδα γιατί θα επέβαλλε πειθαρχίες στο εσωτερικό ενώ ταυτόχρονα οι εταίροι και η τρόικα δεν θα μπορούσαν να εφεύρουν τόσο εύκολα δικαιολογίες «μη συμμόρφωσης» και να «εξοστρακίσουν» από την ευρωζώνη μια χώρα που ο λαός της εκφράστηκε υπέρ της παραμονής.

Βλέπει όλα αυτά να αναπαράγονται σε άρθρα και ρεπορτάζ στον ξένο Τύπο όπου οι ηγέτιδες δυνάμεις της ευρωζώνης καταγγέλλονται από αρθρογράφους και ιστορικούς όπως ο Μαρκ Μαζάουερ ότι δεν υποστήριξαν τον Παπανδρέου στο θέμα του δημοψηφίσματος, με αποτέλεσμα να ενισχυθούν η Ακροαριστερά και η Ακροδεξιά στην Ελλάδα. Και επιμένει ότι και ο Αντώνης Σαμαράς πρέπει τώρα να διαπραγματευτεί μια νέα μακροχρόνια συμφωνία με την ευρωζώνη και να τη σφραγίσει με ένα δημοψήφισμα το φθινόπωρο. «Πρέπει να κάνει το δημοψήφισμα που δεν μπόρεσα να κάνω εγώ» φέρεται να λέει, την ώρα που μελετά τα χαρτιά του για τις διαλέξεις στο Χάρβαρντ για την Ευρώπη και την κρίση, τις οποίες θα κάνει αποδεχόμενος πρόσκληση του πανεπιστημίου.

Όπως κάθε πρώην πρωθυπουργός, έτσι και ο Παπανδρέου πιστεύει ότι οι εξελίξεις και τα γεγονότα δικαιώνουν τις εκτιμήσεις, τις κρίσεις και τις επιλογές του. Η οικονομική κρίση, όμως, είναι τόσο βαθιά και επικίνδυνη, οι συνθήκες και οι εξελίξεις τόσο πρωτοφανείς και απρόβλεπτες, που κανείς δεν γνωρίζει αν ο λαός που τον εξοστράκισε και καταδίκασε το ΠαΣοΚ στο ταπεινωτικό και διαλυτικό 12% θα τον δικαιώσει στο μέλλον, θα του φορτώσει τα πάντα ή θα τον ξεχάσει για πάντα. Οι πολλοί εχθροί του πιστεύουν με πάθος ότι πρέπει να δικαστεί από ειδικό δικαστήριο γιατί υποτίμησε τους κινδύνους όταν εξελέγη πρωθυπουργός με 45% τον Οκτώβριο του 2009. Του καταλογίζουν ότι άργησε να λάβει πρωτοβουλίες και στη συνέχεια οδήγησε την Ελλάδα στην τρόικα και στο μνημόνιο και την εγκλώβισε σε μια εθνική περιπέτεια με άγνωστη έκβαση. Οι ελάχιστοι φίλοι του τονίζουν με νόημα ότι «οι Παπανδρέου πάντοτε επιστρέφουν».

Το σίγουρο είναι ότι «εξοστρακισμένος» στο γραφείο του στο Ίδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου φαίνεται να έχει ήσυχη τη συνείδησή του. Πιστεύει ότι έκανε το καλύτερο που μπορούσε για να προστατεύσει την Ελλάδα από μια αναπόφευκτη παγκόσμια θύελλα που θα κρατήσει για χρόνια και θα πρέπει συχνά, όταν βυθίζεται στις σκέψεις του, να υπενθυμίζει στον εαυτό του ότι ο πατέρας του, όταν έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός το 1981, ήταν δύο χρόνια μεγαλύτερος απ’ όσο είναι ο ίδιος σήμερα…»