Άρειος Πάγος: Αποκλειστικός οδηγός για την επιμέλεια του παιδιού θα πρέπει να είναι μόνο το συμφέρον του

Πρωτοποριακές δικαστικές αποφάσεις «ξαναβλέπουν» βαθύτερα και με πιο ορθολογικό τρόπο τις ενδοοικογενειακές διαμάχες, σε μια προσπάθεια να αξιολογήσουν τις επωφελέστερες περιστάσεις για το παιδί, συνεκτιμώντας όχι μόνο τι είναι καλύτερο για την ψυχική ισορροπία του, αλλά και την καταλληλότητα κάθε γονέα στον διαπαιδαγωγικό ρόλο του, καθώς και την ανάγκη του παιδιού να μην αποξενωθεί από κανέναν τους, εφόσον υπάρχει σχέση αγάπης και στοργής.

Ανατρέποντας παλαιότερες νομολογιακές «αγκυλώσεις» και συντηρητικότερες απόψεις, η Δικαιοσύνη δέχεται μέσα από αποφάσεις – μπούσουλα του Αρείου Πάγου ότι η επιπολαιότητα που μπορεί να δείξει ένας γονιός (στην προκείμενη περίπτωση η μητέρα) επειδή διατηρεί εξωσυζυγικές σχέσεις, δεν σημαίνει ότι έχει μειωμένη ικανότητα να αναλάβει τη γονική επιμέλεια.

Ο ΑΠ θεωρεί αδιάφορο για την επιμέλεια το ποιος από τους συζύγους φταίει για το διαζύγιο ή τον χωρισμό, και κρίνει σημαντική μεν, αλλά όχι και καθοριστική τη γνώμη του παιδιού για το πού θέλει να καταλήξει, αφού συχνά μπορεί να αλλάζει γνώμη κατόπιν πιέσεων κάθε γονέα. Επίσης ο ΑΠ ανατρέπει και την εκδοχή ότι η παραμονή του παιδιού στην πόλη αντί του χωριού είναι καλύτερη για την ανάπτυξή του, την κοινωνικότητά του και την εκπαίδευσή του.

Στο θέμα της διατροφής ξεκαθαρίζεται ότι οι γονείς οφείλουν να παρέχουν όλα τα αναγκαία για τη διαβίωση και τις σπουδές, ο καθένας ανάλογα με τις οικονομικές του δυνάμεις (εισόδημα, περιουσία), χωρίς να ικανοποιούνται υπερβολικές ή παράλογες αξιώσεις, γεγονός που σημαίνει ότι πληρώνει τη «μερίδα του λέοντος» όποιος έχει τα περισσότερα, έστω και αν αυτή είναι η γυναίκα.

Οι διαμάχες για τη γονική μέριμνα, τη διατροφή και τα περιουσιακά οδηγούν στις σκληρότερες αντιδικίες, που πολλές φορές εμπεριέχουν υπερβολές ή αβάσιμες κατηγορίες του ενός για τον άλλον, που άλλες αποδεικνύονται, ενώ άλλες κρίνονται αβάσιμες. Ερωτικές απιστίες, ξυλοδαρμοί, χρήση ναρκωτικών, σεξουαλικές ιδιαιτερότητες κ.λπ. είναι συχνά στο «οπλοστάσιο» των ισχυρισμών που προβάλλει κάθε πλευρά εναντίον της άλλης για να πετύχει τον στόχο της.

Πάνω απ’ όλα μπαίνει, πάντως, κατά τον ΑΠ, μόνο το γενικό συμφέρον του παιδιού (σωματικό, υλικό, ψυχικό, ηθικό), ενώ δεν επιτρέπεται να επηρεάσουν αυτοτελώς την κρίση του δικαστηρίου παράγοντες που σχετίζονται με το φύλο, τη φυλή, τη θρησκεία, τη γλώσσα, την κοινωνική προέλευση, την περιουσία κ.λπ. κάθε γονέα.

Στα κριτήρια για το συμφέρον του παιδιού συνυπολογίζονται, πάντως, οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική ανάπτυξη και δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, η προσωπικότητα και παιδαγωγική καταλληλότητα, οι συνθήκες κατοικίας, η οικονομική κατάσταση. Η μικρή ηλικία του παιδιού δεν έχει κυρίαρχο ρόλο για τη γενική μέριμνα, αφού μετά τη νηπιακή ηλικία παύει η σαφής βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας.

Στις επίμαχες δικαστικές υποθέσεις συνέβησαν τα εξής:

Ο θεολόγος και η γυμνάστρια

Θεολόγος παντρεύτηκε προ δεκαετίας απόφοιτη της Γυμναστικής Ακαδημίας και απέκτησαν ένα παιδάκι. Η σύζυγος, χωρίς να ενημερώσει αρχικά τον άντρα της, παρακολούθησε επιτυχώς 18μηνη επαγγελματική εκπαίδευση σε ΙΕΚ αφήνοντας καθημερινά το παιδί στους γονείς της και έξι χρόνια μετά τον γάμο τους πέτυχε σε διαγωνισμό του ΑΣΕΠ και διορίστηκε σε αιγαιοπελαγίτικο νοσοκομείο, ενώ το ζευγάρι ζούσε σε πόλη της Κεντρικής Ελλάδας.

Παρά τις αρχικές διαφωνίες του συζύγου, το ζευγάρι συμφώνησε να φύγει η γυναίκα και να παραμείνει το παιδί με τον πατέρα (και τους γονείς του που συγκατοικούσαν), με προοπτική να τους επισκέπτεται εκείνη σε τακτά διαστήματα μέχρις ότου πάρει μετάθεση. Τρεις μήνες αργότερα, όταν ο 50χρονος επισκέφθηκε τη 40χρονη σύζυγό του στο νησί, του έκανε νύξη να πάρει εκείνος απόσπαση, κάτι που όμως αρνήθηκε. Επιστρέφοντας στο σπίτι του βρήκε λίγο αργότερα αποδείξεις ενοικίων για διαμέρισμα που νοίκιαζε κρυφά επί ενάμιση χρόνο η γυναίκα του και, θεωρώντας ότι τον απατούσε, αποφάσισε να πάρει διαζύγιο.

Ενώ αρχικά η σύζυγος φάνηκε ότι δέχεται να κρατήσει εκείνος το παιδί, όταν το καλοκαίρι το πήρε για διακοπές στο νησί το κράτησε, ζητώντας τη μετεγγραφή του στο εκεί σχολείο και πετυχαίνοντας προσωρινή δικαστική διαταγή. Ακολούθησαν αγωγές, έντονη αντιδικία και το παιδί «άλλαζε χέρια» και τόπο έπειτα από αντίθετες δικαστικές αποφάσεις. Στη διάρκεια της διαμάχης η 40χρονη υποστήριξε ότι ο θεολόγος έκανε χρήση ινδικής κάνναβης και πως σε επίσκεψή του στο νησί είχε βιαιοπραγήσει σε βάρος της, ισχυρισμοί που δεν αποδείχθηκαν, ύστερα από αλληλομηνύσεις.

Αντίθετα έγινε δεκτό ότι εκείνη, τέσσερις μήνες μετά την άφιξή της στο νησί, συνήψε ερωτική σχέση με στρατιωτικό, έγγαμο και πατέρα δύο παιδιών, ο οποίος λίγους μήνες αργότερα χώρισε με τη γυναίκα του και νοίκιασε με τη 40χρονη σπίτι σε χωριό, συμβιώνοντας με τον 15χρονο γιο του και το 6χρονο τότε παιδί της.

Η εφετειακή απόφαση έκρινε ότι το παιδί πρέπει να παραμείνει με τον θεολόγο πατέρα του στην Κεντρική Ελλάδα, καταλογίζοντας στη γυναίκα τουλάχιστον επιπολαιότητα, που δεν της παρείχε τα εχέγγυα ότι μπορεί να διαπαιδαγωγήσει σωστά το παιδί της. Κι αυτό γιατί η κρυφή 18μηνη ενοικίαση διαμερίσματος παρέπεμπε σε εξωσυζυγική σχέση, ενώ στη συνέχεια συνήψε άλλη ερωτική σχέση στο νησί με παντρεμένο αποκρύπτοντας τον δεσμό από τον άντρα της και διαμένοντας μαζί του στο ίδιο σπίτι και με το παιδί της. Παράλληλα το Εφετείο δέχθηκε ότι δεν ευσταθούσαν οι καταγγελίες της (για ξυλοδαρμό και χρήση ναρκωτικών), ενώ έκρινε ότι είναι καλύτερα για το παιδί να φοιτήσει σε μια μεγάλη πόλη (αντί σε ένα χωριό με μόνο οκτώ μαθητές στην τάξη), αφού εκεί θα έχει καλύτερες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, την ανάπτυξη της κοινωνικότητας, στην υγειονομική του φροντίδα.

Η ανατροπή από τον Άρειο Πάγο

Ωστόσο ο ΑΠ ανέτρεψε την εφετειακή απόφαση, ζητώντας από δικαστήριο άλλης σύνθεσης να ξανακρίνει την τύχη του παιδιού, που έχει γίνει «μπαλάκι» ανάμεσα στην ηπειρωτική και τη νησιωτική Ελλάδα. Κατά τον ΑΠ, το Εφετείο έσφαλε με το να αποκλείσει από τη γονική μέριμνα τη μητέρα λόγω της προσωπικής της ζωής, αφού είχε δεχθεί μάλιστα ότι δεν ήταν δυνατό να της προσάψει καμία μομφή για θέματα που αφορούν την προσωπική της επιλογή και ελευθερία. Ετσι η δημιουργηθείσα κατάσταση στην ερωτική της ζωή -έκρινε- δεν την καθιστά σε καμία περίπτωση μειωμένης ικανότητας προκειμένου να ασκήσει την γονική επιμέλεια, στο πλαίσιο της μητρικής στοργής και αγάπης για το παιδί της.

Επιπλέον, ο ΑΠ απέκρουσε τη λογική της υπεροχής της πόλης έναντι του χωριού, σημειώνοντας ότι μπορεί να είναι περισσότερο προς το συμφέρον του παιδιού η λειτουργία της ψυχοπαθολογικής και σωματικής ανάπτυξής του στο χωριό κοντά στους νέους φίλους του.