Μαρία Παπαιωάννου*: Αριστερά μαθήματα από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Φ. Κάστρο

Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε από το ΥΠΟ.ΠΑΙ.Θ μία πολιτική καταργήσεων στην εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα δημοσιεύματα δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών, στελεχών εκπαίδευσης και επιστημόνων, υπερασπίζονται τον αυτονόητο στόχο του σχολείου: την προσπάθεια των μαθητών για αριστεία και πρόοδο.
Μία σειρά πολιτικών αποφάσεων -από την επιλογή των Περιφερειακών Διευθυντών Εκπαίδευσης, την κατάργηση των πρότυπων σχολείων, την κατάργηση της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών αλλά και τις αλλαγές στον τρόπο επιλογής των διευθυντών σχολείων και Εκπαίδευσης – εκ πρώτης όψεως δίνουν την εντύπωση ενός «βιαστικού» και «πρόχειρου» σχεδιασμού εκπαιδευτικών αλλαγών. Ψηφίζονται από το Κοινοβούλιο χωρίς να αποτελέσουν αντικείμενο τεχνικής επεξεργασίας και δημόσιου εκπαιδευτικού διαλόγου τόσο από ομάδες «ειδικών» στο σχεδιασμό εκπαιδευτικής πολιτικής όσο και από τους εκπαιδευτικούς που είναι ο καταλληλότερος πληθυσμός για την αξιολόγηση της εφαρμοστικότητας των μέτρων.
Το νομοσχέδιο των καταργήσεων ειδικά στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση, φανερώνει μία πολιτική χωρίς κατεύθυνση, προσανατολισμό και σαφές φιλοσοφικό υπόβαθρο. Για να βοηθήσουμε στην κατανοήση του προφανούς όπως και στη συγκριτική αποτίμηση πολιτικών παιδείας, ας δούμε τις αποφάσεις και το σχεδιασμό της εκπαιδευτικής πολιτικής του Φιντέλ Κάστρο, σε μία αντίστοιχη περίοδο οικονομικής κρίσης της Κούβας πριν από περίπου 60 χρόνια.
Το 1959 ο Φιντέλ Κάστρο κληρονόμησε περίπου 1 εκατομμύριο αναλφάβητους και χιλιάδες άνεργους εκπαιδευτικούς. Στην Κούβα πριν την επανάσταση, η ενασχόληση με τη γη ήταν η κύρια οικονομία του νησιού, αλλά τα Πανεπιστήμια δεν παρείχαν εκπαίδευση, έτσι ώστε ο αγροτικός πληθυσμός να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες καλλιέργειας της γης. Αντίθετα, στην οικονομία του νησιού επικρατούσαν οι επιχειρήσεις των ΗΠΑ -δηλαδή οι «ξένοι». Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 το αμερικανικό κεφάλαιο είχε υπό τον έλεγχό του το 90% των ορυχείων της Κούβας, το 80% των δημόσιων επιχειρήσεων, το 50% των σιδηροδρόμων, το 40% της παραγωγής σε ζάχαρη, και το 25% των τραπεζικών καταθέσεων. Οι αμερικανικές εταιρίες είχαν κέρδος 77 εκατομμύρια δολάρια από επενδύσεις στην Κούβα την ίδια στιγμή που ο εργαζόμενος ντόπιος πληθυσμός ήταν μόλις 1%! ¹
Η εκπαίδευση στην Α/βάθμια και Β/βάθμια βαθμίδα απηχούσε όλες αυτές τις κραυγαλαίες ανισότητες. Τα περισσότερα παιδιά των πλούσιων οικογενειών φοιτούσαν σε ένα από τα 830 ιδιωτικά σχολεία που λειτουργούσαν στο νησί². Τα σχολεία αυτά έκαναν πιο ισχυρές και βαθιές τις οικονομικές διαφορές στην κουβανέζικη κοινωνία λόγω των αξιών που προωθούνταν και λόγω του φυσικού διαχωρισμού των πλούσιων κατοίκων απ” όσους θεωρούνταν κατώτεροι οικονομικά³.
Αν και το πλήθος των φοιτούντων-εγγεγραμμένων σε Γ/βάθμια ιδρύματα ήταν το 3ο υψηλότερο της Λατινικής Αμερικής, ο μέσος όρος παρακολούθησης του σχολείου μεταξύ των κουβανών ήταν μικρότερος από την Γ τάξη του δημοτικού. Το παράδειγμα δείχνει αν μη τη άλλω τον αναξιόπιστο χαρακτήρα ενός επιχειρήματος που θα χρησιμοποιούσε το πλήθος των φοιτούντων στα Γ/βάθμια ιδρύματα για να εξάγει συμπεράσματα για το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών μιας χώρας.
Μέσα σε αυτήν την άθλια οικονομική, κοινωνική και εκπαιδευτική συγκυρία, ο Κάστρο ξεκίνησε την αναστύλωση της χώρας του με το σχεδιασμό μιας μεγαλόπνοης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Εμφύσησε το όραμά του για τους Κουβανούς, τη μόρφωση και την κατάρτιση ως προϋπόθεση κοινωνικής και οικονομικής προόδου, σε όλη την κουβανέζικη κοινωνία. Έπεισε τους πολίτες του για το αυτονόητο: η πρόοδος των Κουβανών και του τόπου περνά μέσα από την εκπαίδευση.
Το 1961 έμεινε στην ιστορία ως «Η Χρονιά της Εκπαίδευσης», καθώς είχε γίνει πράξη μια αποτελεσματική Καμπάνια Αλφαβητισμού προσφέροντας το μορφωτικό αγαθό στα παιδιά όλης της χώρας. Η καμπάνια, που στόχο της είχε να μάθει σε κάθε αναλφάβητο να διαβάζει και να γράφει, συμβολικά τόνιζε τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης για την επανάσταση και την πρόοδο της χώρας. Ενέπνευσε πλήθος κόσμου και κατάφερε να συγκεντρώσει εθελοντές για να βγάλει τον τόπο από το οικονομικό και κοινωνικό τέλμα.
Όταν ξεκίνησε η καμπάνια, οι αναλφάβητοι είχαν στατιστικά προσδιοριστεί σε 979.207 πολίτες στην Κούβα (Απρίλιο του 1961). Τον επόμενο Δεκέμβρη περίπου τα 2/3 είχαν αναπτύξει βασικές δεξιότητες. Η μελέτη της Ουνέσκο με αντικείμενο έρευνας τη συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική μεταρρύθμιση, την αναφέρει ως «ένα λαϊκό επαναστατικό πολιτισμικό κίνημα και όχι ως θαύμα»⁴.Tα αποτελέσματα των προσπαθειών εγγραματισμού ήταν συγκλονιστικά. Από το 1962, η Κούβα κατάφερε να γίνει μία από τις πρώτες χώρες στην παγκόσμια λίστα που εξάλειψε τον αναλφαβητισμό⁵!
Μάθημα πρώτο: οι πραγματικές αλλαγές στην εκπαίδευση απαιτούν σχεδιασμό, στρατηγικό πλάνο και όραμα.
Μάθημα δεύτερο: στην σκέψη του αριστερού ηγέτη πριν 60 χρόνια η εκπαίδευση ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομία και την κοινωνική πρόοδο.
Μάθημα τρίτο: το παράδειγμα εγγραμματισμού εκείνης της εποχής προβάλλεται ως ανάγκη ύψιστης σημασίας. Συνεπώς, δεν είναι μόνο η «κακή νεοφιλελεύθερη δύση» που ενδιαφέρεται για το επίπεδο εγγραμματισμού των παιδιών της – καταπολέμησης ενός νέου τύπου αναλφαβητισμού σήμερα -μετέχοντας σε διεθνείς συγκρίσεις τύπου PISA, TIMSS και PIRLS. Ούτε μόνο οι χώρες του ΟΟΣΑ που θέτουν στόχους και όραμα για την πρόοδο και τη βελτίωση των δεξιοτήτων και γνώσεων. Το όραμα για την πρόοδο είναι χαρακτηριστικό ενός φιλοπατριωτικού μαθητοκεντρικού προσανατολισμού.
Μάθημα τέταρτο: Οι εκπαιδευτικές αλλαγές που προωθούνται για τα σχολεία, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές μας, δεν φαίνεται να υπηρετούν κανένα υψηλό στόχο και όραμα. Οι τροπολογίες δεν έχουν πέπλο ούτε μίας αριστερής ιδεολογίας αλλά ούτε και ενός μαθητοκεντρικού προσανατολισμού. Ίσως και στον τρόπο σχεδιασμού της εκπαιδευτικής πολιτικής να έχουμε μία παγκόσμια πρωτοτυπία: το σχεδιασμό με κριτήριο το συμφέρον όλων των άλλων εκτός των μαθητών και μαθητριών. Το τελευταίο και ουσιαστικότερο μάθημα από τις αλλαγές στην εκπαίδευση της Ελλάδας το δίνουμε στα παιδιά μας: τους μαθαίνουμε μέσα από ισχυρές συλλογικές κουλτούρες πως δεν χρειάζεται ούτε να αριστεύουν αλλά ούτε και να εξειδικεύονται ως επιστήμονες για να αποκτήσουν κύρος, υπόσταση, εργασία και ανέλιξη ως αυριανοί πολίτες.

*Η Παπαϊωάννου Μαρία είναι διδάκτορας Εκπαιδευτικής Διοίκησης, εμπειρογνώμονας – αξιολογήτρια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης «Νέο Σχολείο» και Συντονίστρια της Ομάδας Πολιτικής για την Α/βάθμια και Β/βάθμια Εκπαίδευση στο ΠΟΤΑΜΙ

Αναφορές

1. McDonald, J. (2000). Forty Years after the Revolution: a look at education reform in Cuba, International Journal of Educational Reform, 9, 1, 44-49.
2. Jolly, R. (1964). «Education» Cuba: The Economic and Social Revolution. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press.
3. Johnston, L. (1995). Education and Cuba Libre, 1898-1958″. History Today, 45: 26-33.
4. Lutjens, S. (2000). Educational Policy in Socialist Cuba: the Lessons of Forty Years of Reform in the book Cuba: Construyendo Futuro, published by the Spanish Foundation for Marxist Research.
5. Wald, K. (1978). Children of Che: Childcare and Education in Cuba. Palo Alto. CA: Ramparts Press.
6. Lutjens, S. (1998). «Education and the Cuban Revolution: A selected Bibliography, «Comparative Education Review, 42: (2): 197-224.
7. Lorenzetto, A. and Neijs, K. (1988). Report on the Method and Means Utilized in Cuba to Eliminate Illiteracy, 2nd edition. Havana: Instituto del Libro.
8. Paulston, R. (1973). «Changes in Cuban Education, Educational Innovations in Latin America. (ed. Cumming and Lemke). Metuchen, NJ: The Press.