Χαλάνδρι: Μια πόλη παλίμψηστο

Με ανακοίνωσή της η Δημοτικής Κίνησης “μια πόλη για να ζεις ΧΑΛΑΝΔΡΙ η πόλη μας” με επικεφαλής τον Γιώργο Θωμά, αναφέρεται στην Πολιτιστική Κληρονομιά του Χαλανδρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών:
Η 18η Απριλίου κάθε χρόνου έχει ορισθεί από την UNESCO και το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ΙCOMOS) ως Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών. Η πρόταση για την καθιέρωση έγινε στις 18 Απριλίου του 1982, κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου του ICOMOS στην Τυνησία και υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO τον Νοέμβριο του 1983.
Η επέτειος αυτή αποβλέπει στην ευαισθητοποίηση του κοινού στο σημαντικό θέμα της προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Για τον σκοπό αυτό η Δημοτική Κίνηση «μια πόλη για να ζεις ΧΑΛΑΝΔΡΙ η πόλη μας» κυκλοφόρησε το παρακάτω ενημερωτικό κείμενο πιστεύοντας ότι συμβάλει στην ευαισθητοποίηση των Χαλανδραίων πολιτών, απέναντι στην ιστορία του τόπου μας.
ΧΑΛΑΝΔΡΙ μια πόλη παλίμψηστο
Η περιοχή του Χαλανδρίου εμφανίζεται να έχει κατοικηθεί από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με ενδείξεις παρουσιάζει εποικισμό κατά την περίοδο της Χαλκοκρατίας (2.600-2.000 π.Χ.) και την Υστεροελλαδική εποχή (1.550-1.100 π.Χ.). Η πρώτη αναφορά στην περιοχή γίνεται στα Αττικά του Παυσανία απ’ όπου μαθαίνουμε πως η σημερινή περιοχή από το Χαλάνδρι μέχρι την Αγία Παρασκευή και την Παιανία αποτελούσε κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. τον μεγάλο Δήμο της Φλύας, που ανήκε σύμφωνα με τους ιστορικούς στην Κεκροπίδα φυλή. Στους κλασικούς χρόνους εμφανίζεται ως τόπος καταγωγής πολλών επιφανών πολιτών της εποχής, όπως ο Ευριπίδης και ο Θεμιστοκλής.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των ενδείξεων, μεταξύ άλλων, αποτελούν:
Η αρχαία οδός της «λιθαγωγίας», ο δρόμος δηλαδή που οδηγούσε από τα λατομεία μαρμάρου της Πεντέλης στην Αθήνα. Πρόκειται για ιδιαιτέρως σημαντική οδό καθώς μέσω αυτής μεταφέρονταν από το Πεντελικόν όρος στο άστυ οι όγκοι του μαρμάρου με τους οποίους χτίστηκαν τα μνημεία της Ακρόπολης.
Η αρχαία οδός της λιθαγωγίας όπως ήρθε στο φως επί της λεωφόρου Πεντέλης 101 & 133 στο Χαλάνδρι (Φωτ. από http://www.hellinon.net/Aneotera/Pentelikon.htm)
· Το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο κατασκευάστηκε με εντολή του αυτοκράτορα Αδριανού τον 2ο αι. μ.Χ (μεταξύ 134 και 140 μ.Χ.) για τις ανάγκες υδροδότησης της ρωμαϊκής Αθήνας. Το Υδραγωγείο μήκους περίπου 25 χλμ. ξεκινά από τους πρόποδες της Πάρνηθας και μεγάλο μέρος της υπόγειας διέλευσης περνά από το Χαλάνδρι πριν καταλήξει στην Αδριάνεια Δεξαμενή στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Πολλά από τα φρεάτια του Υδραγωγείου είναι ακόμα ορατά σε σημεία του Δήμου Χαλανδρίου, όπως στις οδούς: Χαράς, Χίου, Αποστολοπούλου, Λέσβου, Φιλελλήνων και Ναυαρίνου καθώς και στη συμβολή Ελ Αλαμέιν και Αιγαίου.
Φρεάτιο του Αδριάνειου Υδραγωγείου στην οδό Εθνικής Αντιστάσεως και Λευκάδος (σούπερ μάρκετ Βασιλόπουλος)
Ο ναός της Παναγίας Μαρμαριώτισσας που χρονολογείται στην υστερορωμαϊκή-πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Ο ναΐσκος βρίσκεται στο Κάτω Χαλάνδρι, στην αυλή του σημερινού ναού της Παναγίας, στη νοτιοανατολική του πλευρά.
Αρχικά επρόκειτο για ρωμαϊκό μαυσωλείο κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο που, κατά τους χριστιανικούς χρόνους μετασκευάστηκε σε χριστιανικό ναό, με την προσθήκη μιας τρίπλευρης αψίδας Ιερού στα ανατολικά.
Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται δυσδιάκριτα σπαράγματα τοιχογραφιών του 17ου αιώνα. Η ονομασία Μαρμαριώτισσα πρέπει να προήλθε από τα πολλά μαρμάρινα μέλη που βρέθηκαν στον άμεσο περιβάλλοντα χώρο του ναΐσκου, αλλά και από το υλικό κατασκευής του αρχικού πολυτελούς ταφικού μνημείου.
 Τα ερείπια του βυζαντινού ναϋδρίου της Φραγκοκλησιάς που αποκαλύφθηκαν ύστερα από ανασκαφική έρευνα της 1^ης ΕΒΑ κατά τη διάρκεια των έργων διάνοιξης της «Αττικής οδού» στην περιοχή και χρονολογείται τον 13^ο αιώνα. Πιθανότατα ταυτίζεται με το Φραγκομονάστηρο της Αδελφότητας των Μινωριτών μοναχών στους πρόποδες του Πεντελικού. Σήμερα το μνημείο έχει αποσπασθεί και μεταφερθεί σε παρακείμενο οικόπεδο, στη συμβολή των οδών Αττικής και Λευκών Ορέων.
Άποψη της ανασκαφής του βυζαντινού ναϋδρίου της Φραγκοκλησιάς (φωτ. Αρχαιολογικόν Δελτίο 56-59 (2001-2004), κείμενο Αικ. Παντελίδου, αρχαιόλογος)

· Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, που υπήρξε κοιμητηριακός ναός του παλαιού νεκροταφείου Χαλανδρίου πριν αυτό μεταφερθεί στη θέση Πάτημα Πεντέλης. Διατηρεί στην τοιχοποιία του ένθετα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και τοιχογραφίες του 18^ου αιώνα στο εσωτερικό του.
· Η ιστορία του Χαλανδρίου στα νεότερα χρόνια χαρακτηρίζεται από τη διέλευση του πρώτου βιομηχανικού σιδηροδρόμου (1869) που συνέδεε τα Μεταλλεία Λαυρίου με τον Πειραιά. Οι σιδηροδρομικές γραμμές ήταν ορατές σε πολλά σημεία του δήμου μέχρι πρόσφατα. Σήμερα σώζονται καλυμμένες κάτω από τις νησίδες στις οδούς: Παλαιολόγου – Παπανικολή και Δουκίσσης Πλακεντίας.
Χάρτης σιδηροδρομικών γραμμών 1894 (Φωτ. από http://commons.wikimedia.org/wiki/File: Athens_and_Piraeus_map_1894.jpg)
Οι παραπάνω θέσεις και μνημεία, όπως και πολλά άλλα που δεν μπορούν να συμπεριληφθούν σε αυτό το συνοπτικό κείμενο, που αποτελούν σημαντικές αναφορές της ιστορίας του Δήμου Χαλανδρίου εμφανίζονται εγκαταλελειμμένα, δίχως ειδική σήμανση και σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζουν ειδικά προβλήματα διατήρησης.
Η περαιτέρω μελέτη και σύνδεσή τους με άλλα μνημεία της περιοχής, η εκπόνηση των απαραίτητων μελετών για τη συντήρηση και ανάδειξή τους, η επαρκής σήμανση και πληροφόρηση με κατάλληλο ενημερωτικό υλικό θα παρέχει τη δυνατότητα στους κατοίκους του δήμου και τα σχολεία να γνωρίσουν την ιστορία του Χαλανδρίου.