Ç éóôïñßá ôçò Ðáíáãßáò ÓïõìåëÜ óôçí Ôñáðåæïýíôá ôçò Ôïõñêßáò
ÓÜââáôï 13 Áõãïýóôïõ 2011
Βασßλης Φουρτοýνης: δÜσκαλος, αναπληρωματικüς Αιρετüς ΑΠΥΣΠΕ ΑττικÞς, Αντιπρüεδρος Συλλüγου Εκπ/κþν «Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ»
ΠÝρσι τÝτοια εποχÞ αναφερüμαστε (ΠατÞστε ΕΔΩ) στην πατριαρχικÞ λειτουργßα που Ýγινε μετÜ 87 χρüνια με την Üδεια της τοýρκικης κυβÝρνησης, στο ιερü χþρο της ΜονÞς της Παναγßας ΣουμελÜ. ΦÝτος σκεφτÞκαμε να ασχοληθοýμε με την ιστορßα της συγκεκριμÝνης ΜονÞς, που αποτελεß το ιστορικü και θρησκευτικü επßκεντρο ολüκληρου του Ποντιακοý Ελληνισμοý.
Η τραπεζοýντα
Η ΜονÞ Παναγßας ΣουμελÜ Þ ΜονÞ ΣουμελÜ, εßναι Ýνα πασßγνωστο χριστιανικü ορθüδοξο μοναστÞρι κοντÜ στην Τραπεζοýντα, σýμβολο επß 16 αιþνες του Ποντιακοý Ελληνισμοý.
Η Τραπεζοýντα (τουρκικÜ ΤRΑPZON) βρßσκεται στο βορειοανατολικü τμÞμα της Τουρκßας και θεωρεßται σημαντικü λιμÜνι στη Μαýρη ΘÜλασσα. Αριθμεß σÞμερα περß τους 250.000 κατοßκους. Αναδεßχθηκε σε σημαντικü οικονομικü και εμπορικü κÝντρο λüγω κυρßως της γεωγραφικÞς της θÝσης, με σημαντικÞ αρχιτεκτονικÞ και λαμπρü πολιτισμü. Η Ýρευνα μαρτυρÜ μια πüλη περιτειχισμÝνη και ισχυρÞ, Ýτοιμη να απαντÞσει σε κÜθε εßδους εξωτερικÞ απειλÞ. Ο πολεοδομικüς ιστüς της, η εσωτερικÞ οργÜνωση της κοινωνßας, τα μνημεßα της που εßναι Ýργα υψηλÞς αισθητικÞς και προúüντα γüνιμης συνομιλßας διαφορετικþν καλλιτεχνικþν παραδüσεων, δικαιολογοýν τον τßτλο «η καλλßστη των πüλεων» που της δüθηκε Þδη απü τον 11ο αιþνα απü τον ΠατριÜρχη ΙωÜννη Η´ Ξιφιλßνο. Η ιστορικÞ ΜονÞ της Παναγßας ΣουμελÜ βρßσκεται σε απüσταση 36 χιλιομÝτρων απ’ αυτÞν.
Για να φτÜσουμε εκεß
ΓρÜφει η συγγραφÝας ΜαριÜννα ΚορομηλÜ, που ταξßδεψε στον Πüντο:
«Ακολουθþντας τον κεντρικü δρüμο μÝσα απü το φαρÜγγι του ποταμοý Πυξßτη, αφÞσαμε 31 χιλιüμετρα πßσω μας την παραθαλÜσσια Τραπεζοýντα, περÜσαμε απü το βυζαντινü κεφαλοχþρι Δικαßσιμο κι ακολουθοýμε τþρα τον ανατολικü παρÜδρομο που οδηγεß στη ΜονÞ ΣουμελÜ.
Ανηφορßζουμε διασχßζοντας τις εκτÜσεις που ανÞκαν στο μοναστικü κρÜτος της ΣουμελÜ, το «αυτοδÝσποτον και αυτεξοýσιον» καθþς το χαρακτηρßζουν οι Μεγαλοκομνηνοß στα πÝντε χρυσüβουλλα που εξÝδωσαν υπÝρ της ΜονÞς και το επιβεβαιþνουν τα σιγßλλια, με τα οποßα ανανÝωναν οι ΠατριÜρχες Κωνσταντινουπüλεως τα προνüμιÜ της σε üλη τη διÜρκεια της οθωμανικÞς κυριαρχßας. Τα πÝντε-Ýξι υποστατικÜ, που βρßσκονται πÜνω στο δρüμο, Þταν üλα εξαρτÞματÜ της. ΑποθÞκες, μετüχια, εργαστÞρια, υδρüμυλοι. Το «χωρßον» ΔουβερÜ, το Κουσπßδιον, ο ¶γιος ΙωÜννης, üλα ανÞκαν στο πελþριο κτÞμα. Στα τÝλη ακüμα του περασμÝνου αιþνα, η ΜονÞ Ýλεγχε 15 οικισμοýς στην περιοχÞ και üλα τα χωριÜ της ΣÜντας με τους 7.000 κατοßκους τους...
¸να χρυσüβουλλο Ýγγραφο που εξÝδωσε ο ΙωÜννης Β´ (1280-1297) εßναι η αρχαιüτερη γραπτÞ μαρτυρßα για τη ΜονÞ. Εκεß περιγρÜφονται, με κÜθε λεπτομÝρεια, τα κτÞματα και τα χωριÜ που της παραχωρεß κι αναφÝρονται ονομαστικÜ οι σαρÜντα αρχηγοß των οικογενειþν που θα δουλεýουν ως πÜροικοι στα κτÞματÜ της και θα φρουροýν τα περÜσματα... Το προνομιακü καθεστþς, τη μεγÜλη περιουσßα, την απαλλαγÞ απü τους φüρους και την υπαγωγÞ της ΜονÞς στη «βασιλικÞ αυθεντßα» διατÞρησαν με σεβασμü και οι Οθωμανοß κατακτητÝς μετÜ το 1461. ΠÝρα απü τα πολιτικÜ κßνητρα αυτÞς της Ýγνοιας που εßχε αποκτÞσει, η Παναγßα η Σουμελιþτισσα Üγγιζε κÜθε θεοφοβοýμενο...».
Η ΠαρÜδοση και η ονομασßα της μονÞς
Η θαυμαστÞ ιστορßα της ΜονÞς της Παναγßας ΣουμελÜ, στην περιοχÞ της Τραπεζοýντας, στον Πüντο, εßναι συνδεδεμÝνη με ακατÜλυτους θρýλους και βαθιÜ πßστη. ΔεκαÝξι αιþνες το πασßγνωστο χριστιανικü ορθüδοξο ΜοναστÞρι της Παναγßας ΣουμελÜ, 36 χιλιüμετρα απü την Τραπεζοýντα, εßναι το σýμβολο του Ποντιακοý Ελληνισμοý. Πþς δημιουργÞθηκε ο θρýλος της ΣουμελÜ; Πþς ιδρýθηκε, πþς αναπτýχθηκε και πþς Ýφτασε να αποτελεß σýμβολο των ορθοδüξων χριστιανþν που κατÜγονταν Þ ζουν στον Πüντο;
H δημιουργßα του ναοý της Παναγßας της ΣουμελÜ χÜνεται στα βÜθη του χρüνου και του μýθου. Σýμφωνα με μια διαδεδομÝνη παρÜδοση, το 386, οι μοναχοß ΒαρνÜβας και Σωφρüνιος, που κατÜγονταν απü την ΑθÞνα, Ýψαχναν κÜποιο τüπο για να ιδρýσουν τη μοναχικÞ τους σκÞτη. Ξεκßνησαν απü την ΑθÞνα, πÝρασαν απü τα ΜετÝωρα, Ýφτασαν στη ΧαλκιδικÞ και, απü τη Χερσüνησο του ¶θω, Ýνας Üγνωστος τοýς πÞρε με το καρÜβι του ως τη Μαρþνεια. ¸φτασαν πεζοπορþντας στην Κωνσταντινοýπολη και, στη συνÝχεια, ýστερα απü περιπετειþδη, πολυÞμερη πεζοπορßα, Ýφτασαν στην Τραπεζοýντα.
Εκεß εßδαν σε üραμα την Παναγßα, που τους εßπε üτι προπορεýεται «στο üρος ΜελÜ» και τους ζÞτησε να την ακολουθÞσουν. Πιστοß, συνÝχισαν την πεζοπορßα.
¸να δειλινü, οι δýο πεζοπüροι Ýφτασαν στο χωριü ΚουσπιδÞ, üπου τους φιλοξÝνησε στο σπßτι του κÜποιος χωρικüς. Η οικοδÝσποινα τους σερβßρισε δεßπνο με ψÜρια και ψωμß. ¼ταν οι μοναχοß Üκουσαν üτι τα ψÜρια Þταν απü τον ποταμü Πυξßτη που κατεβαßνει απü το üρος ΜελÜ, δεν Ýκρυψαν τη χαρÜ τους. Το üρος ΜελÜ Þταν ο προορισμüς που τους εßχε φανερωθεß στο üραμα. Τþρα πια εßχαν βÜσιμες ελπßδες üτι πλησßαζε το τÝλος της διαδρομÞς, που επανασχεδιÜστηκε οδηγü πια τον Πυξßτη ποταμü.
Χωρßς καθυστÝρηση συνÝχισαν την πορεßα τους προς την κορυφÞ αδιαφορþντας για την κοπιαστικÞ πορεßα χρειαζüταν. Την επüμενη μÝρα, οι κατÜκοποι μοναχοß ξýπνησαν σε υψüμετρο 1.063 απü το κελÜηδημα των πουλιþν και Ýκθαμβοι αντßκρισαν μια ψηλÞ κορυφÞ και γýρω της να πετοýν χελιδüνια, που φþλιαζαν στο χεßλος μιας σπηλιÜς. Σε εκεßνη τη σπηλιÜ, ο ΒαρνÜβας και ο Σωφρüνιος βρÞκαν την εικüνα της Παναγßας της Αθηνιþτισσας που εθεωρεßτο üτι την εßχε φιλοτεχνÞσει ο ΕυαγγελιστÞς ΛουκÜς. Σýμφωνα πÜντα με την ßδια παρÜδοση, η εικüνα εßχε μεταφερθεß απü αγγÝλους.
Οι μοναχοß ΒαρνÜβας και Σωφρüνιος Ýκτισαν με τη συμπαρÜσταση της γειτονικÞς ΜονÞς Βαζελþνα κελß και στη συνÝχεια σκαλιστÞ μÝσα στο βουνü την εκκλησßα της Παναγßας ΣουμελÜ (Εις του ΜελÜ - στου ΜελÜ - ΣουμελÜ).
Το σοβαρü πρüβλημα της ýδρευσης του μοναστηριοý λýθηκε, επßσης σýμφωνα με την παρÜδοση, κατÜ θαυματουργü τρüπο. H ανθρþπινη λογικÞ αδυνατεß να απαντÞσει στο θÝαμα που βλÝπουν και οι σημερινοß ακüμη προσκυνητÝς, να αναβλýζει αγιασματικü νερü μÝσα απü Ýνα γρανιτþδη βρÜχο. Οι θεραπευτικÝς του ιδιüτητες Ýκαναν πασßγνωστο το μοναστÞρι üχι μüνο στους χριστιανοýς, αλλÜ και στους μουσουλμÜνους που ακüμη συνεχßζουν να το επισκÝπτονται και να ζητοýν τη χÜρη της Παναγßας.
Τα προβλÞματα και οι ευεργÝτες της μονÞς
H μονÞ κατÜ καιροýς υπÝφερε απü τις επιδρομÝς των αλλüπιστων και των κλεφτþν, εξ αιτßας της φÞμης και του πλοýτου που απÝκτησε. ΜερικÜ περιστατικÜ συνδÝονται και με θαυματουργικÝς επεμβÜσεις της Παναγßας για τη σωτηρßα του μοναστηριοý. Σε κÜποια απü αυτÝς τις επιδρομÝς λεηλατÞθηκε απü ληστÝς και, σýμφωνα πÜντα με την παρÜδοση, καταστρÜφηκε, για να ανασυσταθεß απü τον Τραπεζοýντιο ¼σιο Χριστüφορο το 644. Τη μονÞ προßκισαν με μεγÜλη περιουσßα και πολλÜ προνüμια, κτÞματα, αναθÞματα και κειμÞλια οι αυτοκρÜτορες του Βυζαντßου και αργüτερα κυρßως οι αυτοκρÜτορες της Τραπεζοýντας ΙωÜννης Β´ Κομνηνüς (1285-1293), ΑλÝξιος Β´ Κομνηνüς (1293-1330), Βασßλειος Α´ Κομνηνüς (1332-1340).
ΜεγÜλοι ευεργÝτες της μονÞς Þσαν ο ΜανουÞλ Γ´ Κομνηνüς (1390-1417), και ο ΑλÝξιος Γ´ (1349-1390). O πρþτος προσÝφερε στη μονÞ ανεκτßμητης αξßας Σταυρü με τßμιο ξýλο, ο οποßος σÞμερα μετÜ απü πολλÝς περιπÝτειες, βρßσκεται μαζß με τα Üλλα κειμÞλια της μονÞς στο νÝο της θρüνο, στην ΚαστανιÜ της ΒÝροιας. O ΑλÝξιος Γ´ (1349-1390), τον οποßο Ýσωσε η Μεγαλüχαρη απü μεγÜλη τρικυμßα και τον βοÞθησε να νικÞσει τους εχθροýς της, σε Ýνδειξη ευγνωμοσýνης την οχýρωσε καλÜ, Ýχτισε πýργους, νÝα κελιÜ και ανακαßνισε τα παλαιÜ της κτßσματα. Της χÜρισε 48 χωριÜ και εγκατÝστησε 40 μüνιμους φρουροýς για την ασφÜλειÜ της. ΓενικÜ προσÝφερε τüσα πολλÜ þστε να ανακηρυχθεß απü τους μοναχοýς ως «νÝος ΚτÞτωρ». ΜÝχρι το 1650 σωζüταν Ýξω απü την πýλη του ναοý η ακüλουθη ιαμβικÞ επιγραφÞ «Κομνηνüς ΑλÝξιος εν Xριστþ σθÝνων / πιστüς Βασιλεýς, Στερρüς, ¸νδοξος, ΜÝγας / ΑεισÝβαστος, EυσεβÞς, ΑυτοκρÜτωρ / ΠÜσης ΑνατολÞς τε και Iβηρßας / ΚτÞτωρ πÝφυκε της ΜονÞς ταýτης νÝος (1360 μ.X.) INΔ IΓ´».
ΠολλÜ απü τα προνüμια που χορÞγησαν οι Κομνηνοß στη μονÞ επικυρþθηκαν και επεκτÜθηκαν επß Τουρκοκρατßας με σουλτανικÜ φιρμÜνια και πατριαρχικÜ σιγßλλια. Oι σουλτÜνοι ΒαγιαζÞτ Β´, ΣελÞμ Α´, ΜουρÜτ Γ´, ΣελÞμ Β´, IμπραÞμ Α´, ΜωÜμεθ Δ´, ΣουλεúμÜν Β´, ΜουσταφÜ Β´, ΑχμÝτ Γ´, αναγρÜφονται στους κþδικες της μονÞς ως ευεργÝτες.
H εýνοια την οποßα σε πολý μεγÜλο βαθμü Ýδειξαν οι αυτοκρÜτορες προς τη μονÞ δεν εßναι απüρροια μüνον θρησκευτικüτητας, αλλÜ και προσωπικÞς αντßληψης της θεßας επÝμβασης. ΧαρακτηριστικÞ εßναι, üπως προαναφÝραμε, η θαυματουργικÞ διÜσωση του Αλεξßου Γ´, απü φοβερü ναυÜγιο. ΑλλÜ και οι σουλτÜνοι οι οποßοι ευεργÝτησαν τη μονÞ εßχαν προσωπικÝς εμπειρßες των θαυμÜτων που επιτελοýσε η Παναγßα ΣουμελÜ. ΑναφÝρεται η περßπτωση του σουλτÜνου ΣελÞμ Α´ που θεραπεýτηκε απü σοβαρÞ ασθÝνεια με τη βοÞθεια του αγιÜσματος της μονÞς.
Οι θησαυροß της ΜονÞς
Στη βιβλιοθÞκη του Μοναστηρßου φυλÜγονταν πολýτιμα Ýγγραφα και πολλÜ αρχαßα χειρüγραφα μÝχρι τον ξεριζωμü üπως το πρþτο ελληνικü χειρüγραφο του ΔιγενÞ Ακρßτα. Χαρακτηριστικü εßναι üτι απü 52 ελληνικÜ χειρüγραφα που υπÜρχουν στο μουσεßο της ¶γκυρας τα 34 προÝρχονταν απü την ΜονÞ της Παναγßας ΣουμελÜ.
ΜÝσα στη βιβλιοθÞκη της μονÞς βρÞκε το 1868 ο ερευνητÞς ΣÜββας Iωαννßδης το πρþτο ελληνικü χειρüγραφο του ΔιγενÞ Ακρßτα.
Στην ΜονÞ εκτüς απü την εικüνα της Μεγαλüχαρης Üλλα κειμÞλια Þταν ο Σταυρüς του ΑυτοκρÜτορα ΜανουÞλ Γ´ Κομνηνοý και το χειρüγραφο ΕυαγγÝλιο του Οσßου Χριστüφορου. Ευτυχþς και τα τρßα αυτÜ ιερÜ κειμÞλια οι μοναχοß της ΜονÞς τα Ýκρυψαν πριν τηνκαταστροφÞ και την λεηλασßα του Μοναστηρßου απü τους Τοýρκους το1922. Αργüτερα τα ιερÜ αυτÜ κειμÞλια μεταφÝρθηκαν στην ΕλλÜδα, και σÞμερα βρßσκονται στην ανιστορημÝνη ΜονÞ της Παναγßας ΣουμελÜ. στο üρος ΒÝρμιο της Βεροßας.
Οι θρýλοι
1. Οι ληστÝς και τα ΚαμÝνα
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ συχνÜ αντιμετþπιζε επιδρομÝς απü αλλüπιστους ληστÝς. Σε μßα τÝτοια επιδρομÞ Ýπαθε μεγÜλη ζημιÜ. Οι ληστÝς σκüτωσαν μοναχοýς, λεηλÜτησαν τα αφιερþματα και Üρπαξαν την Εικüνα για να μοιραστοýν τα βαρýτιμα πετρÜδια και τον πλοýτο των αφιερωμÜτων. ΕπειδÞ δεν συμφωνοýσαν στη μοιρασιÜ, αποφÜσισαν να τη χωρßσουν σε τρßα κομμÜτια.
«ΕμÝνα να μη με λογαριÜστε» εßπε Ýνας απü τους τρεις και αποτραβÞχτηκε. ¼ταν Ýνας απü τους δýο σÞκωσε το τσεκοýρι για να μοιρÜσει την Εικüνα στα δýο μια βροντÞ ακοýστηκε και μια αστραπÞ- κεραυνüς Üναψε το δÜσος. Οι δýο ληστÝς εγκατÝλειψαν την Εικüνα και Ýφυγαν τρομαγμÝνοι αλλÜ δεν πρüλαβαν να σωθοýν. ΚÜηκαν ζωντανοß. Ο τρßτος, μετανιωμÝνος, Ýπεσε στα γüνατα και προσκýνησε την Εικüνα που βρÝθηκε σε κοßλωμα βρÜχου κοντÜ στο αγßασμα. Το μÝρος εκεßνο που πÞρε φωτιÜ ονομÜστηκε «ΚαμÝνα» και ο ληστÞς που μετÜνιωσε Ýγινε μοναχüς και βοÞθησε μαζß με Üλλους καλογÝρους να ξαναχτιστεß το μοναστÞρι.
2. Ο σουλτÜνος και ο ηγοýμενος
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ τον ιστορικü Κωνσταντßνο Παπαρρηγüπουλο, ο ΣουλτÜνος Σελßμ Α´ (1467-1520) περνοýσε απü την Τραπεζοýντα με προορισμü τη ΒαγδÜτη, επικεφαλÞς μεγÜλης στρατιÜς, με στüχο μια γενικευμÝνη πολεμικÞ σýρραξη με την Περσßα. ΣταμÜτησε στη ΜονÞ για να ξεκουραστεß και, για Ýνα βρÜδυ, δÝχθηκε τις φιλüφρονες περιποιÞσεις των μοναχþν. Ο ΣελÞμ εντυπωσιÜστηκε απü την τÜξη που επικρατοýσε στη ΜονÞ και ρþτησε τον ηγοýμενο πþς καταφÝρνουν και τα προλαβαßνουν üλα, þστε τα πÜντα να εßναι στην εντÝλεια. «Διüτι 
δεν αναβÜλλομε για το πρωß της αýριον την εργασßαν της εσπÝρας της σÞμερον», του απÜντησε εκεßνος.
Την επüμενη ημÝρα, ο ΣουλτÜνος διÝταξε να χαρÜξουν αυτü το απüφθεγμα, που τüσο τον εντυπωσßασε, στο αργυρÝνιο «ιμπρßκι» του νιπτÞρα του, για να το χρησιμοποιεß ως οδηγü στην καθημερινüτητÜ του. ¼ταν αργüτερα Ýφτασε με τον στρατü του στα περßχωρα της ΒαγδÜτης, μπροστÜ στο ισχυρü φροýριο που Ýπρεπε να καταλÜβει, τον επισκÝφθηκε πρεσβεßα των πολιορκοýμενων. Οι ΠÝρσες του εßπαν üτι η πüλη αποφÜσισε να παραδοθεß την επαýριο και τον παρακÜλεσαν να ανακüψει την πορεßα του εκεßνη τη μÝρα.
«Αýριο», του εßπαν, «θα μπορεßς να μπεις νικητÞς, αφοý η πüλη θα σου παραδοθεß, και να απολαýσεις τον θρßαμβü σου». ¼μως ο ΣελÞμ οδηγοýνταν πια απü το ρητü του γÝροντα της ΜονÞς της Παναγßας ΣουμελÜ.
Και δεν ανÝκοψε την πορεßα του. Η πüλη κατελÞφθη την ßδια εκεßνη μÝρα. Για να πληροφορηθεß üτι, αν περßμενε üπως του ζÞτησε η πρεσβεßα των πολιορκοýμενων, θα Ýφταναν σημαντικÝς δυνÜμεις που αναμÝνονταν με αποτÝλεσμα η κατÜληψη της ΒαγδÜτης να γßνει αμφßβολη και, πÜντως, σßγουρα πολýνεκρη.
Η εικüνα διασþθηκε μÝσα σε μια κρýπτη
1922 ΜικρασιατικÞ ΚαταστροφÞ, διωγμüς και προσφυγιÜ. Η μονÞ δεν μÝνει Ýξω απü το πρüβλημα και το ΦεβρουÜριος του 1923 και οι τελευταßοι μοναχοß εγκαταλεßπουν μÝσα στη νýχτα το μοναστÞρι και φεýγουν για να σωθοýν στην Τραπεζοýντα. Ο ιερüς χþρος γßνεται κρησφýγετο λαθρεμπüρων. Η πυρκαγιÜ του 1930 αποτελειþνει το ιερüσυλο Ýργο των αρχαιοκαπÞλων και των τυμβωρýχων.
Το μüνο που πρüλαβαν Þταν να φτιÜξουν κρυψþνα μÝσα στο παρεκκλÞσι της Αγßας ΒαρβÜρας για να τοποθετÞσουν, με üσο το δυνατüν μεγαλýτερη ασφÜλεια, την εικüνα της Παναγßας, το ευαγγÝλιο του Οσßου Χριστοφüρου και τον σταυρü του αυτοκρÜτορα της Τραπεζοýντας ΜανουÞλ Κομνηνοý με το τßμιο ξýλο - τα μεγαλýτερα σýμβολα εκ των κειμηλßων της μονÞς.
ΧρειÜστηκε να περÜσουν μερικÜ χρüνια και να φτÜσουμε στο 1930 üταν υπü τις ηγεσßες Ελευθερßου ΒενιζÝλου στην ΕλλÜδα και ΙσμÝτΙνονοý στην Τουρκßα, να επιχειρηθεß η ελληνοτουρκικÞ προσÝγγιση. Τüτε ο τοýρκος πρωθυπουργüς, ο οποßος εßχε επισκεφθεß την ΑθÞνα προκειμÝνου να επιβεβαιωθεß η αλλαγÞ στις σχÝσεις των δýο χωρþν, δÝχθηκε να μεταβεß στον Πüντο ελληνικÞ αντιπροσωπεßα προκειμÝνου να παραλÜβει τα κρυμμÝνα σýμβολα της μονÞς. Αποφασßστηκε επικεφαλÞς της αποστολÞς να τεθεß ο καλüγερος Αμβρüσιος ο Σουμελιþτης, ο οποßος εßχε πληροφορηθεß απü μοναχü που εßχε καταφýγει στη Θεσσαλονßκη πþς θα προσπελÜσει την κρýπτη με τα πολýτιμα κειμÞλια. Ο Αμβρüσιος πÞγε στον Πüντο, ξÝθαψε τα τρßα κειμÞλια, τα Ýφερε στην ΑθÞνα τα παρÝδωσε στον Χρýσανθο Φιλιππßδη, τελευταßο Μητροπολßτη Τραπεζοýντας και μετÝπειτα Αρχιεπßσκοπο Αθηνþν. Γιατß... «παραμυθßαν ουκ Ýχω πλην σου, ΔÝσποινα του κüσμου» και η ξενιτιÜ εßναι καημüς πολý μεγÜλος.
Η ελλαδικÞ ιστορßα της Παναγßας ΣουμελÜ.
H εικüνα αρχικÜ φιλοξενÞθηκε για 20 χρüνια στο Βυζαντινü Μουσεßο της ΑθÞνας. ΒÝβαια απü το 1931 ο Λεωνßδας Iασωνßδης εßχε προτεßνει τον επανενθρονισμü της Παναγßας ΣουμελÜ σε κÜποια περιοχÞ της ΕλλÜδας. ΣυγκεκριμÝνα Ýγραφε στην εφημερßδα ΠΑΤΡΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ:
«ΑναζητÞσωμεν εν ταις NÝαις Xþραις παλαιÜν τινÜ ΣταυροπηγιακÞν ΜονÞν, βραχþδη και ερυμνÞν, παρεμφερÞ προς την εν Πüντω ερημωθεßσαν, θα μετωνομÜσωμεν αυτÞν εις «NÝαν Παναγßαν ΣουμελÜ» και θα δþσωμεν αυτÞν εις ψυχικÞν ανακοýφισιν και παρηγορßαν εις τας τριακοσßας πενÞντα χιλιÜδας των Ποντßων, δι' ους δεν εßνε προσιταß αι ΑθÞναι!. Και θα δßδεται οýτω και πÜλιν η ευκαιρßα εις τον γενναιüψυχον τοýτον Λαüν να συγκροτÞ τας πανηγýρεις και να συνεχßζη τας τελετÜς και να εμφανßζη τας αλησμονÞτους εκεßνας κοσμοσυρροÜς κατÜ τας επετεßους της ΠαρθÝνου εορτÜς, ασπαζüμενος την εικüνα των 17 Ποντιακþν αιþνων, αισθανüμενος τα παλαιÜ της συγκινÞσεως ρßγη, αναβαπτιζüμενος εις την προς την πατρßδα πßστιν και τραγουδþν εν συνοδεßα της ΠοντιακÞς λýρας το αλησμüνητο τραγοýδι:
EμÝν Κρωμναßτε λÝνε με
ΚανÝναν κι φογοýμαι.
Ση ΣουμελÜς την ΠαναγιÜν
θα πÜγω στεφανοýμαι!»
Το 1951-1952 ýστερα απü πρüταση του τüτε προÝδρου του σωματεßου «Παναγßα ΣουμελÜ» Θεσσαλονßκης Φßλωνα Κτενßδη και το ενδιαφÝρον μερικþν προσωπικοτÞτων ευλαβþν χριστιανþν, η εικüνα παραχωρÞθηκε στο σωματεßο το οποßο και Üρχισε την ανιστüρηση της μονÞς σε Ýνα επßπεδο του χωριοý ΚαστανιÜ στις πλαγιÝς του Βερμßου της ΒÝροιας. Η κοινüτητα ΚαστανιÜς για το σκοπü αυτü παραχþρησε 500 στρÝμματα για την ανÝγερση του προσκυνÞματος. Η «Αθηνιþτισσα» και η «Σουμελιþτισσα» γßνεται προσφυγομÜνα και «Βερμιþτισσα».
Η επαναλειτουργßα στην ΙερÜ ΜονÞ
Τον Ιοýνιο του 2010 το Τουρκικü ΚρÜτος Ýδωσε Üδεια στο Οικουμενικü Πατριαρχεßο για να τελεστεß στην ιστορικÞ μονÞ η λειτουργßα για την γιορτÞ της ΚοιμÞσεως της Θεοτüκου, στις 15 Αυγοýστου 2010, με την Τουρκßα να προσδοκÜ τüσο στην Ýξωθεν καλÞ μαρτυρßα για σεβασμü των θρησκευτικþν ελευθεριþν üσο και σε οικονομικÜ οφÝλη απü την αýξηση των τουριστþν στην περιοχÞ τις ημÝρες αυτÝς. Στην απüφαση να ανοßξει η μονÞ για μßα ημÝρα διεκδικεß μερßδιο και η ΡωσικÞ Εκκλησßα. ΑυτÞ Þταν η πρþτη φορÜ ýστερα απü 87 Ýτη που το μοναστÞρι λειτοýργησε ξανÜ ως εκκλησßα, καθþς τα τελευταßα χρüνια εßχε μετατραπεß σε μουσεßο.
ΕΝΤΥΠΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΜαριÜννας ΚορομηλÜ (κεßμενα), Λßζας Εβερτ, Ντüρας ΜηναÀδη, Μαρßας Φακßδη, «Πüντος- Ανατολßα, φωτογραφικü οδοιπορικü», Εκδ. Λοýση Μπρατσιþτη, ΑθÞνα 1989
- ΣτÝφανος Π. Τανιμανßδης, «ΣουμελÜ. Η πρüσφυξ Ποντßα ΠαναγιÜ»,2 τüμοι, Εκδ. ΜαλλιÜρης- Παιδεßα, Θεσσαλονßκη 2009.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- http://www.sumela.org/
- http://www.lahana.org/resimler/thumbnails.php?album=10
- http://el.wikipedia.org
- Βασßλη Φουρτοýνη: Ç éóôïñéêÞ ëåéôïõñãßá óôç ÌïíÞ-Óýìâïëï ôïõ åëëçíéóìïý ôïõ Ðüíôïõ
- http://www.kulturosupa.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1774:omonitoumonis&catid=89:headlines&Itemid=140