Ç åðé÷åßñçóç óôïí Ãïñãïðüôáìï: Ç êïñõöáßá ðñÜîç ôçò åëëçíéêÞò áíôßóôáóçò

ÐáñáóêåõÞ 25 Íïåìâñßïõ 2011

Βασßλης Φουρτοýνης: δÜσκαλος, αναπληρωματικüς Αιρετüς ΑΠΥΣΠΕ ΑττικÞς

ΠεριγραφÞ: http://tvxs.gr/sites/default/files/imagecache/node_image/article/2010/47/45654-gorgopotamos1.jpg

Η κατεστραμμÝνη γÝφυρα του ΓοργοποτÜμου

Η ανατßναξη της γÝφυρας σαν σÞμερα 25 Νοεμβρßου 1942, αποτÝλεσε την κορυφαßα αντιστασιακÞ πρÜξη κατÜ τη διÜρκεια της ΓερμανικÞς κατοχÞς. ΥπÞρξε αποτÝλεσμα της συνεργασßας των δýο μεγαλýτερων αντιστασιακþν οργανþσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, υπü την υψηλÞ καθοδÞγηση βρετανþν κομÜντος.

Στις 29 Σεπτεμβρßου 1942 μßα ομÜδα αποτελοýμενη απü δþδεκα κομÜντος, με επικεφαλÞς τον συνταγματÜρχη ¸ντι ΜÜιερς και τον ελληνομαθÞ ταγματÜρχη Κρις ΓουντχÜουζ, Ýπεσε με αλεξßπτωτα στην περιοχÞ της Γκιþνας. ΑνÜμεσÜ τους Þταν ο Ελλαδßτης ΘεμιστοκλÞς Μαρßνος κι Ýνας Κýπριος με το κωδικü üνομα «ΓιÜννης». Σκοπüς τους, να Ýρθουν σε επαφÞ με τους Ýλληνες αντÜρτες και να υλοποιÞσουν την «Επιχεßρηση ΧÜρλινγκ», που εßχε σχεδιÜσει το Συμμαχικü Στρατηγεßο στο ΚÜιρο.

Το σχÝδιο προÝβλεπε την ανατßναξη μιας απü τις τρεις γÝφυρες, ΠαπαδιÜς, Ασωποý και ΓοργοποτÜμου (και οι τρεις βρßσκονται στον ορεινü üγκο του ΜπρÜλλου), πÜνω απü τις οποßες περνÜει η σιδηροδρομικÞ γραμμÞ Θεσσαλονßκης - Αθηνþν. ¹ταν η μοναδικÞ αξιüπιστη δßοδος προς τα λιμÜνια της Νüτιας ΕλλÜδας και η αχρÞστευσÞ της θα προκαλοýσε τη διακοπÞ του ανεφοδιασμοý της γερμανικÞς στρατιÜς του Ρüμελ στη Βüρειο ΑφρικÞ. Βρισκüμαστε λßγο πριν απü την ΜÜχη του Ελ ΑλαμÝιν, που θα Ýκρινε πολλÜ για την πορεßα των στρατιωτικþν επιχειρÞσεων στην περιοχÞ αυτÞ.

Τις επüμενες μÝρες ο ΜÜιερς με τον λοχαγü ΧÜμσον κατüπτευσαν και τις τρεις πιθανÝς για σαμποτÜζ περιοχÝς και Ýκριναν üτι η γÝφυρα του ΓεργοποτÜμου Þταν ο ευκολüτερος στüχος. ¸πρεπε, üμως, να εξασφαλßσουν την υποστÞριξη των αντÜρτικων ομÜδων για να Ýχει πιθανüτητα επιτυχßας η επιχεßρηση.

Στις 19 Νοεμβρßου ο ΜÜιερς Ýσπευσε να συναντÞσει το ΝαπολÝοντα ΖÝρβα, τον αρχηγü του ΕΔΕΣ στο ΜαυρολιθÜρι Φωκßδας. Εκεß Ýφτασε την επομÝνη και ο ηγÝτης του ΕΛΑΣ, ¶ρης Βελουχιþτης. ¼λοι συμφþνησαν üτι στüχος του σαμποτÜζ θα Þταν η γÝφυρα του ΓοργοποτÜμου, ενüς παραποτÜμου του Σπερχειοý ποταμοý. Τρεις μÝρες αργüτερα Ýγινε η κατüπτευση του χþρου απü κοινÞ ομÜδα ανταρτþν και στις 22 Νοεμβρßου καταστρþθηκε το τελικü σχÝδιο. Η επιχεßρηση ορßστηκε για τη νýχτα της 25ης Νοεμβρßου.

ΠεριγραφÞ: http://www.sansimera.gr/media/photos/main/Gorgopotamos-antipoina.jpg

Ôá ðñþôá áíôßðïéíá: Ïé êáôï÷éêÝò äõíÜìåéò åêôåëïýí

óôï óçìåßï 9 Ýëëçíåò ðáôñéþôåò

Η γÝφυρα του ΓοργοποτÜμου φυλασσüταν απü 100 ιταλοýς και 5 γερμανοýς στρατιþτες. Η φρουρÜ διÝθετε βαριÜ πολυβüλα και οπλοπολυβüλα και η εξουδετÝρωσÞ της απαιτοýσε κεραυνοβüλα ενÝργεια. Στην επιχεßρηση αποφασßστηκε να λÜβουν μÝρος 150 Üνδρες (86 του ΕΛΑΣ, 52 του ΕΔΕΣ και οι 12 κομÜντος). Το σχÝδιο προÝβλεπε την εξουδετÝρωση Þ την παρενüχληση της φρουρÜς απü τους αντÜρτες, την þρα που οι κομÜντος θα τοποθετοýσαν τα εκρηκτικÜ για την ανατßναξη της γÝφυρας.

Τη νýχτα της 25ης Νοεμβρßου 1942 μια φοβερÞ Ýκρηξη σε μια Þσυχη κοιλÜδα της κεντρικÞς ΕλλÜδας Ýκοψε στη μÝση τη γÝφυρα του ΓοργοποτÜμου, απ’ üπου περνοýσε η σιδηροδρομικÞ γραμμÞ που συνÝδεε την ΑθÞνα με τον ΒορρÜ. Τα εκρηκτικÜ που τοποθÝτησαν και πυροδüτησαν Βρετανοß σαμποτÝρ πÝτυχαν το στüχο τους, που δεν Þταν Üλλος απü την ανατßναξη της γÝφυρα. ΒÝβαια θα πρÝπει να ποýμε στο σημεßο αυτü üτι δεν υπÞρχε αυτÞ η επιτυχßα αν προηγουμÝνως η κοινÞ δρÜση ανταρτþν του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ δεν εßχε επιτýχει να εξουδετερþσει την ιταλικÞ φρουρÜ της.

Η σιδηροδρομικÞ γραμμÞ βγÞκε εκτüς λειτουργßας για αρκετÝς εβδομÜδες, προκαλþντας Ýλλειψη καυσßμων και διακοπÝς ρεýματος στην ΑθÞνα. Η κορυφαßα αυτÞ πρÜξη της ελληνικÞς αντßστασης Ýκανε φανερÞ την ευÜλωτη θÝση του ¶ξονα στην ΕλλÜδα, η οποßα εξαρτÜτο απü μια λεπτÞ λωρßδα σιδηροδρüμου και αυτοκινητοδρüμου, που κατÝβαινε σαν φßδι κατÜ μÞκος της ανατολικÞς ακτÞς της χþρας.

Η επιχεßρηση εßχε σχεδιαστεß και καθοδηγηθεß απü Βρετανοýς στρατιωτικοýς, μÝλη του SOE (Special Operations Executive) – του Εκτελεστικοý Ειδικþν ΕπιχειρÞσεων. Η αποστολÞ τους, που εßχε την κωδικÞ ονομασßα ΧÜρλινγκ, Þταν να ανατινÜξουν τη γÝφυρα για να σταματÞσει ο ανεφοδιασμüς των δυνÜμεων του ¶ξονα στη Βüρεια ΑφρικÞ. Κατüπιν, θα Ýφευγαν απü την ΕλλÜδα.

Κλεßνοντας να υπενθυμßσουμε üτι αυτÞ η ΒρετανικÞ ΣτρατιωτικÞ ΑποστολÞ παρÝμεινε ως το τÝλος του πολÝμου και Ýπαιξε Ýναν αμφισβητοýμενο ρüλο στην πολιτικÞ του αντιστασιακοý κινÞματος. ¼σο για τους αντÜρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, την επιτυχßα στον Γοργοπüταμο θα ακολουθοýσε η μεταξý τους σýγκρουση με τα γνωστÜ σε üλους μας δυσÜρεστα αποτελÝσματα του εμφυλßου πολÝμου που ακολοýθησε.

Ακολοýθως παραθÝτουμε Ýνα Üρθρο του ιστορικοý ΘανÜση Καλλιανιþτη, Δρ Ιστορßας ΑΠΘ, το οποßο δημοσιεýτηκε στην ΚαθημερινÞ της ΚυριακÞς στις 10/10/2010

Το σαμποτÜζ σχεδßασαν και οργÜνωσαν Βρετανοß στρατιωτικοß

του ΘανÜση Kαλλιανιþτη

ΠεριγραφÞ: http://www.sansimera.gr/media/photos/main/Gorgopotamos.jpg

Ç êáôåóôñáììÝíç ãÝöõñá ôïõ ÃïñãïðïôÜìïõ

Η ανατßναξη της γÝφυρας του ΓοργοποτÜμου τη νýχτα της 25ης Νοεμβρßου 1942 δεν Þταν το μοναδικü στην ΕλλÜδα γεγονüς üπου συνεργÜστηκαν διÜφορες μεταξý τους παρατÜξεις, ο ΕΔΕΣ και το ΕΑΜ εν προκειμÝνω, αφοý τρεις μÞνες αργüτερα, στο οροπÝδιο Φαρδýκαμπος της ΣιÜτιστας αντÜρτες του αριστεροý ΕΛΑΣ και συνÜδελφοß τους εθνικιστÝς της ΥΒΕ/ΕΚΑ αιχμαλþτισαν Ýνα ολüκληρο τÜγμα Ιταλþν.

Χωρßς το πρþτο εßναι απßθανο να υπÞρχε το δεýτερο κι αμφüτερες οι επιτυχßες διÝθεταν κοινü παρονομαστÞ, Ýναν αμÝσως επακολουθÞσαντα ενδοελληνικü σπαραγμü. Εßναι φανερü πως η διαφοροποßηση ανÜγεται στον «ανÜδοχο»: στον Φαρδýκαμπο δεν υπÞρχε κανεßς, ενþ ο Γοργοπüταμος σχεδιÜστηκε, οργανþθηκε και κατÜ Ýνα μÝρος εκτελÝστηκε απü Βρετανοýς. Χωρßς την παρουσßα τους üχι μüνον δεν θα λÜβαινε χþρα η καταστροφÞ της γÝφυρας, αλλÜ η μετÝπειτα σημαντικÞ Ýνοπλη αντßσταση εναντßον των τριþν κατακτητþν δýσκολα θα ξεπερνοýσε στην ýπαιθρο το στÜδιο των ασýνδετων ανταρτοομÜδων, εκ των οποßων ελÜχιστες θα ασχολοýνταν με μαζικÝς επιθÝσεις εναντßον των κατακτητþν.

ΙσχυρÞ Ýνδειξη των ειρημÝνων αποτελεß η ενιαýσια βαθιÜ παρανομßα, διÜβαζε διÜλυση, απü Γερμανοýς και ΒουλγÜρους των ενüπλων ελληνικþν σχηματισμþν κατÜ τη φθινοπωρινÞ εξÝγερση του 1941 στη Μακεδονßα. ΔιττÞς, üχι üμως και ισομεροýς, φýσεως Þταν η πτþση των Βρετανþν στην ΚεντρικÞ ΕλλÜδα τÝλη Σεπτεμβρßου του 1942, üπως φαßνεται απü τους επικεφαλÞς τους.

Ο αρχηγüς της ΑποστολÞς, αντισυνταγματÜρχης Μηχανικοý ¸ντμουντ ΜÜγιερς, εξÝφραζε το στρατιωτικü μÝρος, σýμφωνα με το οποßο επειγüταν η διακοπÞ των γερμανικþν ενισχýσεων απü την Ευρþπη στη Βüρεια ΑφρικÞ μÝσω των ελληνικþν σιδηροδρüμων. Εκτüς απü τις ειδικÝς του γνþσεις για την καταστροφÞ της γÝφυρας, η Ýνστολη παρουσßα του Þταν απαραßτητη για την Ýλξη σε Ýνα σþμα των κεχωρισμÝνων ΕλλÞνων ανταρτþν. Στον υποδιοικητÞ της ΒρετανικÞς ΑποστολÞς, Ýφεδρο ταγματÜρχη Πυροβολικοý Κρßστοφερ Γοýντχαουζ, Ýναν πανÝξυπνο, ελληνομαθÞ και ωκýποδα (προσüν Üριστο για την περßσταση) νεαρü αφÝθηκε το πολιτικü σκÝλος της υποθÝσεως. Καθþς ο Κρις, üπως Þταν το παρωνýμιü του, επρüκειτο να παραμεßνει στην ΕλλÜδα, ενþ ο αρχηγüς του να επιστρÝψει στο ΚÜιρο, φαßνεται πως το σαμποτÜζ βÜραινε ολιγüτερο απü την επιτüπια αναγνþριση του πεδßου και την εν καιρþ διαχεßριση των ιδιαιτεροτÞτων του.

Η παρουσßα των Βρετανþν Þταν αναγκαßα, αφοý περßσσευαν οι θολÝς αναγνþσεις για την κατÜσταση στην ΕλλÜδα, τουλÜχιστον λüγω της μυστικüτητας και της απüστασης μεταξý του χωριοý και της πüλης. ¸τσι, οι πληροφορßες που ξεκινοýσαν απü την ýπαιθρο Ýφθαναν με βραδýτητα στην ΑθÞνα üπου υπÞρχε συμμαχικüς πομπüς ασυρμÜτου για να μεταδοθοýν στη ΜÝση ΑνατολÞ.

¹ταν αδýνατον λοιπüν να εξακριβωθεß εξ αποστÜσεως τι ßσχυε και τι üχι στον κüσμο των ελληνικþν βουνþν, παραδεßγματος χÜριν ο πραγματικüς αριθμüς των ανταρτþν, το ποιüν, οι σκοποß Þ οι αρχηγοß τους. ¸τσι, γραφικοß κλÝφτες διαφημßζονταν ως πραγματικοß αγωνιστÝς, ενþ κÜτω απü ηχηρÜ ψευδþνυμα κρýβονταν ποικßλων ειδþν Üνδρες. ΕλÜχιστοι π. χ. γνþριζαν üτι ο «ταγματÜρχης Πυροβολικοý ¶ρης Βελουχιþτης» Þταν στην πραγματικüτητα απüστρατος δεκανÝας κι ασÞμαντος Ýως τüτε στο ΠανελλÞνιο δηλωσßας κομμουνιστÞς, ενþ οι περισσüτεροι αγνοοýσαν üτι ηνßοχος του ΕΑΜ, στις δÝλτους του οποßου δροýσε ο ρηθεßς, Þταν το ΚΚΕ. ΚριτÞριο για την επιλογÞ του τüπου προσεδÜφισης αποτÝλεσε η γεωγραφßα.

¸τσι, παρ’ üλο που στον ¼λυμπο δροýσαν Ýνοπλοι ¸λληνες απü την Üνοιξη Þδη του 1942, προτιμÞθηκε η ΣτερεÜ ΕλλÜδα, επειδÞ εκεß Ýστεκαν οι στüχοι, τρεις τερÜστιες γÝφυρες – τα ΤÝμπη δεν προσφÝρονταν κι επιπροσθÝτως βρßσκονταν πολý μακριÜ απü την ΑθÞνα.

Για την καταστροφÞ των γεφυρþν χρειÜζονταν δεκÜδες αντÜρτες, αλλÜ οι μüνοι βÝβαιοι για τη συμμετοχÞ τους Þταν üσοι δροýσαν υπü τις διαταγÝς του απüτακτου συνταγματÜρχη ΝαπολÝοντος ΖÝρβα, γνωστοý στους συμμÜχους, αφοý Þδη εßχε λÜβει σημαντικÞ οικονομικÞ στÞριξη για τη δημιουργßα ανοιχτοý αντÜρτικου.

Στην τερÜστια σωματικÞ (και ψυχικÞ) αντοχÞ του υποδιοικητÞ Κρις οφεßλεται εν πολλοßς η εýρεση και σýνδεση του μακρινοý ΕΔΕΣ με τους Βρετανοýς δολιοφθορεßς στην Γκιþνα. Την πτþση των αλεξιπτωτιστþν Ýμαθαν αμÝσως οι Ιταλοß, γι’ αυτü και κßνησαν δυνÜμεις εξεýρεσÞς τους. Καθþς οι συνδÝσεις καθυστεροýσαν, διαμορφþθηκε η αντßληψη üτι την αγνοοýσε ο ΕΛΑΣ της περιοχÞς, παρ’ üλο που το γεγονüς, εξÝχον στην τοπικÞ Ιστορßα, διαδüθηκε προφανþς αστραπιαßα. Με παρüμοια ταχýτητα εικÜζεται πως εßχε εξαπλωθεß και η φÞμη üτι οι Βρετανοß αγüραζαν με λßρες σφÜγια και τρüφιμα για την επιβßωσÞ τους χωρßς να τα κατÜσχουν.

Ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ Ýδρασαν απü κοινοý

Η εμφÜνιση του ΕΛΑΣ στη σκηνÞ συνÝπεσε με την Üφιξη των ανταρτþν του ΝαπολÝοντος ΖÝρβα στο πεδßο, με τους τελευταßους αποφασισμÝνους να λÜβουν μÝρος αμÝσως στην ανατßναξη. Ο ΕΔΕΣ θα Ýδρεπε τη δüξα του εγχειρÞματος και αφειδÞ συμμαχικÞ στÞριξη σε περßπτωση αχειρßας του ΕΛΑΣ, κÜτι üχι εντελþς απßθανο, αφοý λüγω της αυστηρÞς πολιτικÞς δομÞς του τελευταßου Þταν φυσικü να αναμÝνεται Ýγκριση συμμετοχÞς απü ανþτερα κλιμÜκια. Καθþς üμως επρüκειτο για εγχεßρημα στην περιοχÞ του ΕΛΑΣ, η απουσßα του πιθανüτατα θα κατÝληγε στον λÞθαργο, αν üχι τη διÜλυση των μονÜδων του, αφοý κανÝνας απü τους απλοýς αντÜρτες δεν θα την εκλÜμβανε ως ορθÞ.

Τελικþς επιλÝχτηκε ως στüχος η γÝφυρα του ΓοργοποτÜμου και ýστερα απü αναγνωρßσεις το τριμερÝς σχÝδιο καταστροφÞς της εßχε ως εξÞς: α) τοποθÝτηση και εμπýρευση εκρηκτικþν στη βÜση των μεταλλικþν στηριγμÜτων β) απασχüληση Þ εκμηδÝνιση της εκατÝρωθεν ιταλικÞς φρουρÜς γ) απαγüρευση Üφιξης ενισχýσεων και διακοπÞ επικοινωνιþν Για το πρþτο μÝρος η τεχνογνωσßα αρκοýσε, αφοý εκτüς του ΜÜγιερς υπÞρχαν και Üλλοι Βρετανοß αξιωματικοß Ýμπειροι των εκρηκτικþν.

Η εκτÝλεση των υπολοßπων δýο μερþν προûπÝθετε ορθÞ κατανομÞ üπλων, κυρßως αυτομÜτων στεν, και πυρομαχικþν, ιδßως χειροβομβßδων μιλς, αφοý ο εχθρüς εßχε οχυρωθεß, σωστü διαμοιρασμü ανταρτþν και αυστηρÞ τÞρηση χρονοδιαγρÜμματος μÝσα στη χειμωνιÜτικη δυσχωρßα, λογικÝς σχÝσεις στις οποßες διακρßνονταν οι Βρετανοß, ιδιαßτερα ο Κρις. Η αρχηγßα της επιχεßρησης αφÝθηκε στον (απüτακτο) συνταγματÜρχη ΖÝρβα ως ανþτερο στον βαθμü απü üλους τους παρευρισκομÝνους, γι’ αυτü αργüτερα αυτüν επικÞρυξαν οι Ιταλοß.

Την καταβολÞ του νοτßου βÜθρου της γÝφυρας üπου οι Ιταλοß Þταν πολυπληθÝστεροι ανÝλαβε ο βαθμοφüρος του ΕΔΕΣ ΜιχαÞλ ΜυριδÜκης, λüγω της Ýλλειψης αξιωματικþν στον ΕΛΑΣ παρÜ εξαιτßας του εντυπωσιακοý παραστÞματüς του.

Ο ¶ρης Βελουχιþτης δεν προσφÝρθηκε ως υποψÞφιος, πρþτον διüτι Þταν πλασματικüς «ταγματÜρχης», κι Ýπειτα επειδÞ φοβüταν να μην αποκαλυφθοýν τüσο ο πραγματικüς στρατιωτικüς βαθμüς του üσο και το ονοματεπþνυμü του. Συμμετεßχε üμως στο επιτελεßο της επιχεßρησης και Þταν χρÞσιμος για να προσδßδει τüλμη στους Üνδρες του, κÜτι που Þδη το εßχαν αποδεßξει.

¶ρτια λοιπüν οργανωμÝνη η επιχεßρηση Þταν αφýσικο να μην επιτýχει. ¼ταν αντÜρτες και Βρετανοß αποσýρθηκαν ευτυχεßς απü το πεδßο, ο ΖÝρβας επÝστρεψε στην περιοχÞ του ΒÜλτου απü üπου εßχε εξορμÞσει. Για τη συμμετοχÞ οι Βρετανοß προσφÝρθηκαν να δþσουν παρÜσημα και χρÞματα τüσο στον ΖÝρβα üσο και στον Βελουχιþτη, αλλÜ ο τελευταßος ενþ αρνÞθηκε το πρþτο, αποδÝχτηκε το δεýτερο, Þτοι 250 χρυσÝς λßρες μετρητοßς τον ΝοÝμβριο κι Üλλες τüσες Ýναν μÞνα μετÜ.

Η οικονομικÞ εξÜρτηση του ΕΛΑΣ απü τους Βρετανοýς εßχε αρχßσει. Ολßγες ημÝρες αργüτερα βαδßζοντας στα ßχνη του Κρις ο ΕΛΑΣ, ενισχυμÝνος με δýο νÝους εξ Αθηνþν καθοδηγητÝς, ανταπÝδωσε την επßσκεψη των ανταρτþν του ΕΔΕΣ με μια κýρια üμως διαφορÜ: ο ΖÝρβας εßχε προσÝλθει αδελφικþς για την επιτυχßα ενüς κοινοý σκοποý, ενþ η εισüρμηση του ¶ρη σκüπευε στην εξÜρθρωση του ΕΔΕΣ. ¸πειτα απü τη μεσßτευση του Κρις προς στιγμÞν μüνον κατευνÜστηκε η Ýμφυλη σýγκρουση. Η γÝφυρα που εßχε ενþσει τους αντÜρτες εßχε τελικþς καταστραφεß.

 

* Ο κ. ΘανÜσης Καλλιανιþτης εßναι ιστορικüς, δρ Ιστορßας ΑΠΘ. Αναδημοσßευση απü την ΚαθημερινÞ της ΚυριακÞς της 10/10/2010

 

Βιβλßα

  • ΘÝμη Μαρßνου: «ΑποστολÞ Harling 1942: Η επιχεßρηση Γοργοπüταμου» («ΠαπαζÞσης»)
  • Κρις ΓουντχÜουζ: «Το μÞλο της Ýριδος» («ΕξÜντας»)
  • ¸ντι ΜÜιερς: «Η ελληνικÞ περιπλοκÞ» («ΕξÜντας»)