Η γλώσσα των αγωνιστών του 1821

Η γλώσσα των αγωνιστών του 1821
Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2011
Βασίλης Φουρτούνης: δάσκαλος, αναπληρωματικός Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Αττικής
Στα Ελληνικά Χρονικά διαβάζουμε: «ο Καραϊσκάκης είχε κρυφήν ανταπόκρισιν με τους εχθρούς της πίστεως και της πατρίδος από τον Ομέρ πασάν εζήτησε μπουγιουρντί δια να γίνει καπετάνιος των Αγράφων. υπόσχετο εις τον εχθρόν να πιάσει την Τατάραιναν (το μοναστήρι της Τατάρνας) με χιλίους στρατιώτας και ευμβούλευε να έβγη ο αποστάτης Βαρνακιώτης μαζί με χιλίους εις το Ξηρόμερον; υπέσχετο εις τον εχθρόν να τραβήξη προς εαυτόν στρατηγούς και χιλιάρχους Έλληνας εναντίον της πατρίδος.» Και απαντά με επιστολή του ο Καραϊσκάκης κάνοντας τους πλάκα και από πάνω. «έμένα η κακή τύχη μου και αρρώστησα οπίσω. Δεν ηξεύρω κιόλα από τα κρύα τα πολλά ήταν ή από τους αφορισμούς όπου μου εκάμετε, και σας παρακαλώ να με συγχωρέσει η Διοίκησις και όλοι οι χριστιανοί και να μου σταλεί και μια ευχή συγχωρητική παρά του αρχιερέως..» Άραγε ήταν αυτή η γλώσσα η αυθεντική που μιλούσαν οι αγωνιστές του ’21 στην καθημερινότητά τους ή μήπως όλα αυτά τα κείμενα οπου έχουν φτάσει σε εμάς είναι φτιασιδωμένα; Αυτό θα προσπαθήσουμνε να διερευνήσουμε με το παρόν άρθρο μας. Το γλωσσικό ζήτημα Είναι γνωστό σε όλους ότι παράλληλα με την έναρξη της επανάστασης του ’21 και τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους η χώρα είχε να αντιμετωπίσει και το γλωσσικό πρόβλημα, δηλαδή ποια γλώσσα θα ομιλείται και θα γράφεται, ποια θα διδάσκεται στα σχολεία, με ποια θα σκέφτονται οι άνθρωποι, με ποια θα νομοθετούν, θα συνεννοούνται, θα αισθάνονται και θα δημιουργούν. Ως τότε η γλώσσα παράδερνε στην προφορική εκδοχή της, όπως αυτή αποτυπωνόταν σε διάφορες διαλέκτους που μιλιούνταν σε επιμέρους περιοχές του ελληνόφωνου κόσμου. Από την κρητική έως την ποντιακή διάλεκτο, τα κερκυραϊκά και τα κυπριακά, τα μανιάτικα και τα μακεδονίτικα, τα πελαγίσια και τα βουνίσια, η γλώσσα ήταν σκόρπια στους πέντε ανέμους, όπως και ο διάσπαρτος στον κόσμο ελληνισμός. Καθώς γράφει ο Φίνλεϊ, τότε την Ελλάδα την κατοικούσαν δυο φυλές, οι Έλληνες και οι Αρβανίτες, που μιλούσαν, φυσικά, τα ελληνικά και τ’ αρβανίτικα. Ωστόσο, πέραση είχαν και οι προφορικές ντοπιολαλιές, αυτές που με άνεση και γνήσιο αίσθημα ομιλούνταν από τους τοπικούς πληθυσμούς, δηλαδή τους Μανιάτες και τους Λαλαίους, τους Υδραίους και τους Ψαριανούς, τους Βραχωρίτες και τους Σουλιώτες. Αυτή την εποχή όλοι μιλούσαν, αλλά ελάχιστοι έγραφαν. Η γραφή και η ανάγνωση ανήκε αποκλειστικά στους «μορφωμένους» ιερείς και στους λεγόμενους γραμματικούς, τους σπουδαγμένους και στους εμπόρους. Ανάμεσα στον πληθυσμό κάποιοι είχαν μάθει και μερικά κολλυβογράμματα στο αλληλοδιδακτικό σχολείο, και μπορούσαν να ορνιθοσκαλίζουν τις σκέψεις τους, δίχως καν να έχουν τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουν, για παράδειγμα, στις απαιτήσεις του πολεμικού ταχυδρομείου. Οι διαφορές μεταξύ της προφορικής παράδοσης, όπως αυτή εκφραζόταν από τα ελάχιστα δείγματα που έχουν διασωθεί στη γραπτή μεταφορά της, και της γραφής των λογίων και των γραμματικών ήταν αγεφύρωτες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Μιαούλη, ο οποίος μιλούσε τ’ αρβανίτικα φαρσί και μπέρδευε τα άρθρα – «...ο γυναίκας μου» έλεγε, όταν προσπαθούσε να μιλήσει ελληνικά. Η αδυναμία της γραφής αφάνισε κυριολεκτικά τους τρόπους και το σκέπτεσθαι των αγωνιστών. Η γραπτή τους έκφραση αλλοιωνόταν από την πεπαιδευμένη γραφή των λογίων και των γραμματικών. Οπότε παρατηρείται το φαινόμενο όλοι αυτοί οι άξεστοι αναλφάβητοι, που έγραψαν την Ιστορία του τόπου με το αίμα τους, έπρεπε να παραδώσουν την πολιτική διακυβέρνηση στα χέρια των γραμματιζούμενων. Έτσι όλα τα απομνημονεύματα μας παραδόθηκαν στην καθαρεύουσα, απονευρωμένα, στυφά και άοσμα. Η ζωντανή, χυμώδης λαϊκή λαλιά πέρασε εκτός νόμου και μαζί της οι αληθινές γνώμες των αγωνιστών, οι καθαρές εντυπώσεις τους, τα ήθη τους, ο τρόπος σκέψης τους, τα αισθήματά τους. Η ευπρεπής και καλλιεπής γλώσσα των λογίων μίλησε για λογαριασμό πολεμιστών που αγνοούσαν παντελώς την ευπρέπεια και την καλλιέπεια, αποτινάζοντας, ωστόσο, το δουλικό παρελθόν όπως αυτό αποτυπωνόταν στη φτωχή και αγενή λαϊκή γλώσσα. Η έλλειψη γραπτών άμεσων μαρτυριών από μέρους των αγράμματων αγωνιστών του 1821 μας αφήνει αναπάντητο το ερώτημα για το τι είδους άνθρωποι ήταν και ποια γλώσσα μιλούσαν. Κανένας από τους πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής δεν μας άφησε κάποιο δικό του γραπτό τεκμήριο. Ο μόνος που μας κληροδότησε γραπτό τεκμήριο ήταν ο αγράμματος Μακρυγιάννης, όπου μέσα από αυτό διασώζεται η παθιασμένη ψυχή του χωριάτη, που προσπάθησαν να διαγράψουν οι αυτόκλητοι σωτήρες του έθνους. Από αυτή την ανεκτίμητη, για τη μοναδικότητά της, μαρτυρία μαθαίνουμε ότι οι αγράμματοι υπόδουλοι πληθυσμοί είχαν κι αυτοί «μερίδιο εις αυτήν την πατρίδα και κοινωνία». Η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Μαρία Ευθυμίου αναφέρει σε άρθρο της δημοσιευμένο στα Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας το 2010 τα εξής: «Τα κείμενα και οι προκηρύξεις της Επανάστασης, τα Συντάγματα και οι αποφάσεις της συντάχθηκαν από άτομα υψηλής μόρφωσης, Φαναριώτες και προύχοντες, σε μια γλώσσα αποκαθαρμένη, πλούσια και επιμελημένη. Η αλληλογραφία των οπλαρχηγών, που θα μπορούσε, από την πλευρά αυτή, να μας μεταφέρει την υφή του απλού λόγου των αμόρφωτων η ελάχιστα μορφωμένων αυτών ανθρώπων, δεν βοηθά, συχνά, ούτε κι αυτή, καθώς τη σύνταξη των μηνυμάτων και των επιστολών τους αναλάμβαναν οι «γραμματιζούμενοι» γραμματικοί τους. Αν το πρόβλημα αυτό για την ελληνική γλώσσα είναι μεγάλο, γίνεται αξεπέραστο και πελώριο όταν πρόκειται για τη γλώσσα των πολυάριθμων εκείνων αγωνιστών που ήταν αλλόγλωσσοι ή δίγλωσσοι, και μάλιστα σε γλώσσες προφορικές και όχι γραπτές, όπως συνέβαινε με τους Βλάχους και τους Αρβανίτες. Σπάνια από τα κείμενα-πηγές του Αγώνα μπορούμε να αντλήσουμε έστω μνεία γι' αυτές: έτσι π.χ., ο Ν. Κασομούλης στα απομνημονεύματά του, τα τόσο πολύτιμα και λεπτομερή, αναφερόμενος σ' ένα περιστατικό που αφορά τον Υδραίο- αρβανιτόφωνο Κουντουριώτη, καταγράφει την παροιμία που αυτός ανεφώνησε εις άπταιστον αλβανικήν «βάτε με κάλε, έρδε με γκομάρ» (που θα πει «πήγε με άλογο, γύρισε με γαϊδούρι»). Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Κ. Μεταξάς στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος σε μια ομιλία του Μάρκου Μπότσαρη προς τους συμπολεμιστές του Σουλιώτες, αρκείται να σημειώσει: «τους ελάλησεν εις την γλώσσαν των, αλβανιστί, οι δε λόγοι του ήσαν πλήρεις ενθουσιασμού και πατριωτισμού...». Το ότι οι αγωνιστές του '21 -είτε ελληνόφωνοι είτε αλλόφωνοι είτε δίγλωσσοι- βωμολοχούσαν και έβριζαν είναι περισσότερο από βέβαιο. Οι βωμολοχίες αυτές μόνο σε λίγες περιπτώσεις καταγράφτηκαν κι έφτασαν ως εμάς· η ευπρέπεια που υποβάλλει ο γραπτός λόγος, καθώς και η επιδίωξη λόγιου λόγου που επέλεξαν οι περισσότεροι από τους αγωνιστές όταν αργότερα, μετά τον Αγώνα, έγραφαν τα απομνημονεύματα τους, δεν επέτρεψαν να γνωρίζουμε πολλά για το θέμα αυτό. Γνωρίζουμε ότι πριν από τις μάχες οι αντίπαλοι συνομιλούσαν κατ' αρχάς ήρεμα, για να καταλήξουν -συνήθως αλβανιστί- σε ύβρεις αισχρές ο ένας για τη θρησκεία του άλλου, ύβρεις που από μόνες τους έδιναν το σύνθημα της μάχης και περιέγραφαν το μίσος και το πάθος. «Τούρκε, γαμώ την πίστη σου και το συκώτι σου», κραύγαζαν οι Έλληνες της Νάουσας, όταν κατά την εξέγερση τους έσφαζαν τους παλιούς τους φίλους Τούρκους συντοπίτες τους, όπως με φρίκη καταγράφει ο Κασομούλης στα απομνημονεύματα του. Οι «φιλοφρονήσεις», όμως, δεν λείπουν και μεταξύ συναγωνιστών και ομοφύλων: «σκατόβλαχο» αποκαλεί ο προύχοντας της Πελοποννήσου Κανέλλος Δεληγιάννης τον Κολοκοτρώνη, «αλιτήριο» και «εξωλέστατο» τον ιερωμένο Παπαφλέσσα ο επίσης ιερωμένος Π. Π. Γερμανός, «κερατοκαλόγερο» ο Μακρυγιάννης έναν καλόγερο, φίλο των Κολοκοτρωναίων. Ο Μακρυγιάννης είναι στ' αλήθεια πολύτιμη πηγή απτού, αμέσου και πηγαίου λόγου της εποχής, Ο πληθωρικός αυτός άνθρωπος γράφει ειλικρινά και παρορμητικά τα απομνημονεύματά του με τα λίγα γράμματα που μόλις έμαθε. Δεν γνωρίζει από ψευτοσυστολές και επιτηδεύσεις, γι' αυτό κανείς μπορεί να βρει σ' αυτόν λαγαρές φράσεις, όπως αυτές που χρησιμοποιεί για να περιγράψει την ανυποχώρητη αντίσταση που συνάντησαν οι Έλληνες εκ μέρους των αμυνόμενων Τούρκων, όταν επιχείρησαν να ανακαταλάβουν το κάστρο του Ακροκορίνθου, ένα κάστρο που λίγο πριν, από πανικό και φόβο, παρέδωσε στους επιτιθέμενους Τούρκους ο Έλληνας υπερασπιστής του Αχιλλέας, παρ' ότι είχε επαρκή κάλυψη από άντρες, τρόφιμα και πολεμοφόδια, «...Οι Τούρκοι μας έβαλαν εις το κανόνι οπού δεν είδαμε πούθε να κάμωμε. Δεν ήταν ο Αχιλλέας, ο φρούραρχος της Διοίκησης, οπού τ' αφήνει εφοδιασμένο και φεύγει· είναι Τούρκος, πολεμάγει δια την πίστη του. Ο Τούρκος έτρωγε ποντίκια και μας γάμησε το κέρατο με τα κανόνια και τις μπόμπες. Ο Αχιλλέας, αρνιά και κριάρια μέσα, τ' αφήνει όλα και πάει ναύβρη τούς συντρόφους του οπού τον διορίσαν...». Εκείνος, όμως, από τούς αρχηγούς του '21 που χαρακτηριζόταν περισσότερο απ' όλους για την ανεξέλεγκτη γλώσσα του ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ορεσίβιος και αδρός, άνθρωπος που έζησε μέχρι τέλους της ζωής του τη φτηνή ειρωνεία όσων ήθελαν να θυμούνται πως ήταν «ο μούλος» «γιος της καλογριάς», βρήκε διέξοδο, για να ξεπεράσει την οργή του και να επιβληθεί σ' ένα δύσκολο γι' αυτόν κοινωνικό περιβάλλον, στον παραληρηματικό Βωμολοχικό λόγο. Η Βωμολοχία του ήταν τόσο συνεχής και έντονη που οι συναγωνιστές του χρειάστηκε να αποδεχθούν το ελάττωμα του αυτό ως «χούι», προκειμένου να μπορέσουν να συνυπάρχουν και να συμπολεμούν μαζί του. Ο Καραϊσκάκης ήταν, βέβαια, κάτι πολύ περισσότερο από αυτή τη ζωώδη βωμολοχία. Αυτός ο παλιός κλέφτης, με τους βάναυσους τρόπους και την ασαφή κατά τα πρώτα τέσσερα χρόνια του Αγώνα εθνική συνειδητοποίηση και στάση, θα εξελιχθεί μαζί με την Επανάσταση και θα την υπερασπίσει με την ίδια του τη ζωή, σε μια ευγενή τελική πορεία που ανέδειξε τη μαχητικότητα, την ευφυΐα, το πείσμα, την αντοχή, τη στρατηγικότητα και την παλικαριά του.» Πιο κάτω ομαδοποιήσαμε μερικά παραδείγματα αυθεντικής ομιλίας εκείνης της εποχής, όπου περιέχονται καθημερινές φράσεις αλλά κι βωμολοχίες αγωνιστών αλλά και απλών ατόμων, για να τις μοιραστούμε μαζί σας. ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ Θ Κολοκοτρώνης: *«σκατόβλαχο»* τον αποκαλεί ο προύχοντας της Πελοποννήσου Κανέλλος Δεληγιάννης, *«Γέρος του Μωριά»* είναι το πιο σύνηθες. Παπαφλέσσας: *«Αλιτήριο»* και *«εξωλέστατο»* τον ονομάζει ιερωμένος Π. Π. Γερμανός. Γεώργιος Καραϊσκάκης: Το σύνηθες παρατσούκλι ήταν *«ο μούλος» «γιος της καλογριάς»* Καλόγερο, φίλο των Κολοκοτρωναίων: *«κερατοκαλόγερο»* τον αποκαλεί ο Μακρυγιάννης ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ Στο Μεσολόγγι ένας Τούρκος από το Μοριά που ήξερε καλά Ελληνικά άρχισε τις βλαστήμιες είπε για την Παναγία , τον Σταυρό, την κολυμπήθρα. Ένας Κραβαρίτης πολεμιστής από του Μακρή την ντάπια του λέει: - Ωρέ Τούρκε έσωσες βλαστημώντας ή ακόμα; - Έσωσα! - Άκουσε λοιπόν Να χέσω τον Μωχαμέτη σας, να χέσω τον Αλή, να χέσω τη Σερίφ, να σας χέσω το χατζηλίκι σας, να σας χέσω τον τάφο του Μωχαμέτη σας, να χέσω τον Σουλτάνο σας και όλα τα ρετζιάλια του, να χέσω τα τζαμιά σας και τους τεκέδες σας, να χέσω το κοράνι σας, να χέσω τον βεζίρη σας Κουταγιά και όλους τους πασάδες σας τους μπουλουκμπασιάδες σας και το ασκέρι σας, να χέσω και τα δικά σου μούτρα, το κεφάλι σου, τα φρύδια σου, το στόμα σου, τα χέρια σου, τα νύχια σου, να χέσω τα άρματά σου, τα πιστόλια σου, το τουφέκι σου, το γιαταγάνι σου να χέσω το τσιμπούκι σου, να χέσω την σακούλα του καπνού σου, τις φούντες της σακούλας (όλα τα είπε με μια πνοή, μόλις άκουσε και το τελευταίο και ενώ ήταν έτοιμος να συνεχίσει πετάχτηκε ο Τούρκος) - Ουχ ο κερατάς, τίποτις δεν άφησε άχε στο Νισάφι βρε δεν ξαναβλαστημώ. Έβαλαν τα γέλια τα δύο ασκέρια και οι Τούρκοι βρίζανε τον δικό τους που έδωσε αφορμή για τέτοιες βρισιές. ΕΘΝΙΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ Ι. Το 1823 ο Καραϊσκάκης λέει στον απεσταλμένο του αρχηγού του στρατεύματος των Τρικάλων Σιλιχτάρ Μπόδα: «Έλα, σκατότουρκε... έλα Εβραίε, απεσταλμένε από τους γύφτους έλα ν' ακούσεις τα κερατά σας, -γαμώ την πίστιν σας και τον Μωχαμέτη σας. Τι θαρεύσετε κερατάδες... Δεν εντρέπεσθε να ζητείτε "από ημάς" συνθήκην με "έναν" κοντζιά σκατο-Σουλτάν Μαχμούτην -να τον χέσω και αυτόν και τον Βεζίρην σας και τον Εβραίον Σιλιχτάρ Μπόδα την πουτάνα!». ΙΙ Σε Τούρκο συνομιλητή του λέει «Ιδού οι Έλληνες! Αυτοί σας χέζουν και τώρα και πάντα». ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩΝ Ι. Καραϊσκάκης στην πρόταση συμφιλίωσης που του στέλνει στα 1824 με επιστολή ο οπλαρχηγός της Ρούμελης Ν. Στορνάρης του γράφει: «Γενναιότατε αδελφέ καπ. Νικόλα, ...είδα όσα με γράφεις. Έχει και τουμπλέκια (τουρκικά όργανα του ιππικού) ο πούτζος μου, έχει και τρουμπέτες (ελληνικά όργανα). Όποια θέλω από τα δυο θα μεταχειρισθώ...». Η ανταπάντηση ήρθε στο ίδιο κλίμα: «Επειδή έχεις και τουμπλέκια και τρουμπέτες βάστα, λοιπόν, διότι ο πούτζος μας και με τουμπλέκια και με τρουμπέτες θέλει σε κυνηγήσει...». IΙ. Κάποτε στα χρόνια του εμφυλίου πέρασαν τον Καραϊσκάκη από δίκη θέλωντας να τον τιμωρήσουν για τη βομολοχίας του και όταν εκείνος αρματωμένος παρουσιάστηκε μπροστά τους για να δικαστεί τους είπε: «Γιατί μωρέ με φέρατε εδώ; Ποιο παράνομο έκανα;» Εκείνοι κίτρινοι από ντροπή σαν είδαν την περήφανεια του, δειλά του είπαν: «Για τη γλώσσα σου θα σε δικάσουμε Καραϊσκάκη». Τότε εκείνος απήντησε: «Φτου σας μωρέ, γιατί αν με δικάσετε για τη γλώσσα μου, εφτά ζωές να είχα, δεν θα τη γλύτωνα. Το έχω χούϊ μωρέ. Δεν είμαι όμως κακός Έλληνας εγώ». Τότε ένας δικαστής του είπε: «Καραϊσκάκη σου είπαμε να το κόψεις αυτό το χούϊ». Και ο Καραϊσκάκης απάντησε: «Κυρ - Πάνο είσαι περίπου 70 χρονών. Σου έχω πει πολλές φορές να κόψεις το χούϊ που έχεις να γκαστρώνεις τις τσούπρες. Εσύ όμως δεν τόκοψες». Και συνέχισε: «Εσείς μωρέ δεν βλέπετε τις προστυχιές που κάνετε με τους αγάδες και τους μπέηδες;» Έκανε μεταβολή και έφυγε. Η δίκη γελοιοποιήθηκε αλλά απόφαση καταδικαστική βγήκε. IIΙ. Διήγηση του Μακρυγιάννη : Πήρα κ' εγώ καμπόσους του Νοταρά ανθρώπους και του Σισίνη. Ο Κουντουργιώτης πήγε εις τη Νύδρα κι' άφησε εις το ποδάρι του τον Αναγνώστη Οικονόμο Νυδραίο. Του είπα να μου δώση αυτούς τους μιστούς να πλερώσω τους ανθρώπους και να λάβω κι' ό,τι έδωσα. Λέγει του Παπαφλέσια, μου δίνει τους παράδες, ό,τι μο' 'κανε όμως να του χαρίσω τις πιστιόλες μου, ότι τις λιμπίστη. Του παράγγειλα κ' εγώ «να του γαμήσω το κέρατο, όχι θα του δώσω τ' άρματά μου, οπού τα 'χω από δεκοχτώ χρονών παιδί». Τον μούτζωσα και δεν του ξαναμίλησα. Πήγε κι' ο Κωσταντής Λευκάδιος και του ζήτησε τους μιστούς, και του πήρε τις πιστιόλες του. Κ' είχε ξύλινες 'σ το ζουνάρι του τον ρώτησα και μου το είπε. «Ορίστε κι' Αρβανίτικη αρετή. Ως τώρα είχαμε Βλάχικη, Κεφαλλωνίτικη, Φαναργιώτικη ορίστε κι' Αρβανίτικη. Να δικαιοσύνη, να κυβερνήται των νέων Ελλήνων»! IV. Στα χρόνια του Καποδίστρια έγινε το πιο κάτω περιστατικό : Στη Σαλαμίνα βρισκόντουσαν, ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης περπατούσαν στην αγορά διασκεδάζοντας. Λέει ο Πανουργιάς στον Δυοβουνιώτη: «Αι συμπέθερε! Όλοι οι στρατιωτικοί ευρίσκονται εις δουλειά. Εμείς τι θα κάμωμε;» «Εμείς Να μπερμπερίσουμε τα αρχείδια μας». «Το κάμνεις ;» «Πληρώνεις ;» «Ναι» «Πηγαίνουμε να βρούμε μπαρμπέρη». Άκουσαν οι άλλοι και γέλασαν, έφτασαν στο εργαστήριο του μπαρμπέρη συμφώνησαν για την τιμή (ένα ρουμπιγέν). Ο Δυοβουνιώτης χωρίς ντροπή λύνει τα βρακιά του και κάθεται στο κάθισμα με τεντωμένα τα σκέλη. Ο μπαρμπέρης αρχίζει να τον μπαρμπερίζει. Βλέποντας ο κόσμος έτρεξαν και φώναζαν και άλλους να δουν, έτσι μαζεύτηκε πλήθος κόσμου που γελούσε, ο δε Δυοβουνιώτης, ο συμπέθερός Πανουργιάς και ο μπαρμπέρης ήταν αδιάφοροι λέει δε κάποιος: «Να οι αρχηγοί που μας διοικούσαν και θέλαμε και λευτεριά…» «Άιδε συ σώπα , και μη σε μέλλει τι γίνεται» λέει γελώντας ο Δυοβουνιώτης Αφού δε τελείωσε η εργασία ο Δυοβουνιώτης έδεσε τα βρακιά του και αναχώρησε αδιάφορα, όταν δε τον ρωτούσαν γιατί το έκανε, έλεγε: «Γιατί και ο Κυβερνήτης μπαρμπερίζει τα μουστάκια του». ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ Ι. Η Ελένη Σταθή στο Μεσολόγγι πήγε στο πηγάδι, γέμισε με νερό την νεροβαρέλα και τότε μια μπάλα κανονιού έπεσε εκεί και της την έσπασε χωρίς η ίδια να πάθει τίποτα και τότε μονολόγησε: «Μπα! κακό καιρό να ‘χεις για μπάλα και εκείνος που σ’ έριχνε και δεν έχω άλλην βαρέλα και τι θα γένω!». IΙ. ο Ν. Κασομούλης στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος σ' ένα περιστατικό που αφορά τον -ως Υδραίο- αρβανιτόφωνο Κουντουριώτη, καταγράφει την παροιμία που αυτός ανεφώνησε εις άπταιστον αλβανικήν *«βάτε με κάλε, έρδε με γκομάρ»* (που θα πει «πήγε με άλογο, γύρισε με γαϊδούρι». IIΙ. Στο νεκροκρέβατο ο Καραϊσκάκης είπε: «Ξέρω τον αίτιο κι αν ζήσω του παίρνω το χάκι (εκδίκηση), ειδέ και πεθάνω ας μου κλάσουνε τον πούτζο κι αυτός! Τι κέρδισε;» IV. Ήταν γιορτή του Αγιαννιού δεκατεσσάρων χρονών ο Μακρυγιάννης πήγε στο πανηγύρι στην Δεσφίνα. Εκεί ένας πατριώτης του έδωσε να βαστά το τουφέκι του, αυτός θέλησε να ρίξει και αυτό «ετζακίστη». Τότε τον έπιασε στο ξύλο μπρος σ όλο τον κόσμο. Δεν άντεξε την ντροπή και πήγε στον Άγιο τον οποίο έβαλε κριτή. (Μπαίνω την νύχτα μέσα στην εκκλησιά του και κλειώ την πόρτα κι αρχινώ τα κλάματα με μεγάλες φωνές και μετάνοιες «τα’ είναι αυτό οπούγινε σ εμένα, γομάρι είμαι να με δέρνουν» Και τον περικαλώ να μου δώσει άρματα καλά κι ασημένια) V. Έσκασε μια μπόμπα στο καράβι του Μιαούλη, αργότερα ανέβηκε στην καπιτάνα του ο Σαχτούρης τον βρήκε με κατεβασμένη τη φεσάρα ως τα φρύδια. Ο Μιαούλης κοίταζε στραβά τα τούρκικα δίκροτα και είπε «Τους κερατάδες ! Μου χύσανε την φασουλάδα μου». VI. Ο Γάλλος συνταγματάρχης πυροβολικού Βουτιέ, που ήταν και ερασιτέχνης ζωγράφος, παρακάλεσε τον Κανάρη να ποζάρει για να του κάνει το σκίτσο, όταν το τελείωσε του το ‘δωσε να το δει, και ο Κανάρης γελώντας είπε σε κάποιο που είχε γύρει να το δει και αυτός «Για κοίτα κει, μηρέ Γιώργο! Κάποτες που πήγα στην Μαρσίλια στοχάστηκα να φτιάξω τη ζωγραφιά μου, μα μου γυρέψανε πολλά γρόσια. Τώρα μου την κάνουν τζάμπα»! ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Ι. Ο Καραϊσκάκης είχε ένα πολίοβρακο που το φόραγε σε όποιον δείλιαζε το «το βρακί της Κατερίνας». Όταν λοιπόν έβλεπε τέτοια συμπτώματα φώναζε « το βρακί της Κατερίνας φέρτε μου» και όλοι κέρωναν. IΙ. Ο Μιαούλης στεκόταν σιμά στα ξάρτια και ατάραχος αγνάντευε την θάλασσα να λυσσομανά. Δίπλα του στεκόταν ο λοστρόμος. Το τσούρμο πιο πέρα γονατιστό παρακάλαγε την Παναγιά να τους γλυτώσει. Το κακό μεγάλωνε πήρανε σκοινί και δέσανε την εικόνα και την ρίξανε στη θάλασσα να την μερώσει η χάρη της. Σαν είδε τα καμώματά τους ο Μιαούλης γυρίζει και λέει στο λοστρόμο : «Αν ήμουνα εγώ Παναγιά θα τους έπνιγα όλους αυτούς τους μασκαράδες , που έχουνε χέρια και άρμενα και καρτεράνε να τους γλυτώσει το εικόνισμα! Σύρε πες τους να το βάλουν στον τόπο του και να ‘ναι έτοιμοι να μανουβράρουνε καθώς θα τους παραγγείλω, εγώ παίρνω επάνω μου να τους γλυτώσω». ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ Ι. Λίγο πριν μια επίθεση των Τούρκων στο Μεσολόγγι γίνηκε ο ποιο κάτω διάλογος : - Έχει ωρέ ο κοτζαμπάσης κόρη; - Έχει - Έχει και ο παπάς κόρη; - Και ποια είναι η ομορφότερη; - Κ οι δύο όμορφες είναι. - Αμέ τότες να τους πεις να πλυθούν. - Γιατί ωρέ Τούρκε; - Γιατί αύριο ισαλά θα μπω και δεν θέλω να τις βρω άπλυτες. Και φυσικά μετά από αυτό άρχισε το τουφεκίδι . IΙ. Διάλογος στο Μεσολόγγι: - Αχ ντουφέκι να τόχα εγώ καημένε. - Τι το θες ωρέ; - Γιατί εμένα μου πρέπει να τόχω. Ξέρεις Αγά; - Τι; - Να μου το φυλάξεις και σου χαρίζω τη ζωή άμα σε πιάσω. - Τι λες μωρέ καημένε ; είσαι παλαβός; - Κλανε λίγο έτσι να δω τι σημάδια έχεις; - Το κεφάλι θα σου πάρω. - Καλά αγά εγώ έχω τα χέρια μου και δε σ αφήνω. - Πρώτα θα σου πάρω το τουφέκι κ ύστερα το κεφάλι. - Αμ έχω και μπιστόλες αγά. - Και αυτές θα στις πάρω. - Αμ έχω το γιαταγάνι αγά. - Με το φτυάρι και το χώμα θα σε κυνηγώ ως τους Κορφούς και τότε στα παίρνω όλα. - Φύλαξέ μου το τουφέκι, είδα όνειρο πως θα σου το πάρω. - Να μου φας το σκατό κερατά! Και άρχισε το τουφεκίδι. IIΙ. Στο Μεσολόγγι ένας Τουρκοκρητικός πλησίαζε με την βάρκα και φώναζε «Μωρέ θέλω την νύφη του Παπά», θέλοντας να εκνευρίσει του Μεσολογγίτες. ΙV. Ο Καραϊσκάκης όταν ήταν άρρωστος προκειμένου να διαπιστώσει τις ιατρικές ικανότητες ενός Ευρωπαίου ιατρού, μέσα στο κρεβάτι του έβαλε ένα από τα παλικαριά του , αυτό λοιπόν έδωσε το χέρι του για να πάρει τον σφυγμό ο ιατρός, ο οποίος μετά από πολύ περίσκεψη έβγαλε την διάγνωση: Οι δυνάμεις σου στρατηγέ πέσανε πολύ. Τότε τίναξε τα σκεπάσματα και ο γιατρός έμεινε ξερός βλέποντας το χέρι του παλικαριού: Ο πούτζος μου έπεσε ωρέ κι όχι οι δυνάμεις μου. ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ Ι. Ο Κιουταχής έστειλε τον Καραταΐτη για να μιλήσουν για ειρήνη με τον Καραϊσκάκη. Έλα δω Σκατότουρκε, έλα δω Εβραίε, σταλμένε από τους Γύφτους, έλα να ακούσεις τα κέρατα σας! Τι θαρέψατε κι είναι ο πόλεμος και τον εκάνατε; Και τώρα δε ντρέπεστε να ζητάτε ειρήνη με κοτζάμ σκατοσουλτάνο Μαχμούτη που έχετε; Να χέσω κι αυτόν και τον βεζίρη σας και τον Σαλιχτέρ Μποδά την πουτάνα! - Θα σηκωθώ φωνάζει στον Καραταίτη να φάγω κρέας από σένα, βρωμιάρη, να πάρω το δίκιο μου ! Ή ρθες εδώ ίσια στο ορδί μου, τάχατες για φίλος, άπιστε άνθρωπε όμοιε με τους αφεντάδες σου! - Ε, ωρέ Καραϊσκάκη φτάνει! Μ έβρισες κι εμένα και την Τουρκιά. Άφησε τα λόγια να δούμε τι θα κάμουμε. - Να, του αποκρίνεται δείχνοντας τους καπεταναίους, μ’ αυτούς τους πουτζαράδες κάνε συμφωνίες. Εγώ είμαι άρρωστος και δεν μπορώ να ακούω τις φαφλαταριές σου. ΙΙ. Επιστολή Καραϊσκάκη προς τους οπλαρχηγούς Εις όλους εσάς όπου ρίχνετε την παταργιά εις την ράχη. Τι σας χρειάζεται παταργιά, κερατάδες ή θέλετε να γυρίσω οπίσω να κάψω εσάς και τα παιδιά σας; Να γκρεμιστήτε από αυτού να μη σας πάρει ο διάολος. Όχι άλλο. Να και η απάντηση: Κερατά όλοι να σου γαμήσουμε το κέρατο. Τι παντυχαίνεις , με καυσίματα πολεμάς να φοβερίζεις; Αυτό όπου εβρήκες δε μας γλυτώνεις Στορνάρης Ράγκος ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ Μια Τουρκοπούλα από την Τρίπολη μετά την κατάληψη της πόλης έμεινε μόνη την πήρε λοιπόν ο Καραϊσκάκης την βάφτισε Μαρία και την είχε στο στρατόπεδο του ψυχοκόρη. Η Μαρία ντύθηκε αγόρι με φουστανέλα και την φώναζαν Ζαφείρη, έτσι για να μη σκανταλίζει. Ήταν το αίσθημα του χωρίς έρωτα, η ορτινάτζα του, που του στάθηκε μέχρι τον θάνατό του. Όταν λοιπόν επισκέφτηκε την γυναίκα του στον Κάλαμο, το νησάκι που είχε ασφαλίσει την φαμελιά του, είχε μαζί του και το Ζαφείρη. Η καπετάνισσα την είδε και κατάλαβε ότι ήταν γυναίκα, το είδε αυτό ο Καραϊσκάκης και της λέει *«Έγνοια σου μωρή , μη μου χολιάζεις έχω και για σένα...»* Μετά από επτά μήνες γεννήθηκε ο γιος του ο Σταύρος. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Ι. Ένα διάσημο ξέσπασμα του Καραϊσκάκη για τον Μαυροκορδάτο και τους άλλους πολιτικούς, που το καταγράφει ο Κασομούλης χωρίς να το ωραιοποιήσει ή να το συμμορφώσει γλωσσικά: «Ποια Κυβέρνησις, καπιτάν Νότη; Το τζιογλάνι του Ρεΐζ εφέντη, ο τεσσερομάτης; Εγώ και άλλοι δεν τον γνωρίζομεν! Ή σύναξεν δέκα ανόητους, και τον υπέγραψαν δια τας ιδιοτελείας των; Ιδού ποιοί τον υπέγραψαν. Πρώτον εσύ, οπού όλα τα πράματα θέλεις να έρχονται με το ζουρνά. Ο Σκαλτσάς, όπου δεν είναι άλλο παρά καμπάνα μπαγκ-μπαγκ. Ο Μακρής ο μακρολαίμης, ο κρεμασμένος, οπού μόνον το κεφάλι ηξεύρει να ταράζει, ο Μήτζιος Κοντογιάννης, η πουτάνα, όπου αν ήτον γυναίκα δεν εχόρταινεν με 80.000 φορές την ώραν, ο ξυνόγαλο-Γιώργος Τζιόγκας οπού στραβώνει τα χείλια με το τζιμπούκι και δεν ηξεύρει τι του γίνεται, και ο αδελφός μου ο Στορνάρης, ο ψεύτης. Δεν τον υπέγραψεν ο πούτζος μου, και να ιδώ την εκστρατείαν σας!» ΙΙ. Ένα επίσης γνωστό απόσπασμα του Μακρυγιάννη: Διορίζεται ο Κουντουργιώτης, διορίζει και τον Σκούρτη το Νυδραίον αρχιστράτηγόν του, κι’ όσο ήξερε ο ένας ήξερε κι’ ο άλλος από πόλεμον. Τότε μπήκαν σε δυσαρέσκεια όλοι οι σημαντικοί αρχηγοί οπού ’ταν εκεί, οπού είδανε το Σκούρτη αρχιστράτηγον απάνου– εις τον Καρατάσιον, εις τον Καραϊσκάκη, εις τον Χατζηχρήστο, εις τον Τζαβέλα και εις τους άλλους. Ο Κουντουριώτης, κουτός, αφού είδε οπού ’ναι αυτός αμαθής από αυτά, αντίς να βάλη αρχηγόν να σώση την πατρίδα κι’ αυτός να δοξαστή, κατά δυστυχίαν από το «όμως» δεν ξέρει άλλο, και έβαλε τον Σκούρτη να διοικήση και να οδηγήση και τους αρχηγούς της ξηράς ο θαλασσινός, απλός αξιωματικός – ούτε και της θάλασσας τον πόλεμον δεν τον γνώριζε καλά. Έλεγε των στεργιανών, «Όρτσα, πότζα!» Εκείνοι έλεγαν «Τι λέγει αυτός, γαμώ το καυλί τ’;» Τέλος πάντων ο πατριωτισμός όλων αυτεινών και της συντροφιάς τους, η ψύχωση της φατρίας και η διαίρεση κι’ ο ενφύλιος πόλεμος και η διχόνοια των μεγαλοκέφαλων Κωλέτη και Μαυροκορδάτου, δια να μην δοξαστή ο ένας και χάση ο άλλος, και το «όμως» του Σκούρτη και το «καυλί» των Ρουμελιώτων – ο Μπραΐμης μπήκε στη Πελοπόννησο και την έκαμε γη Μαδιάμ όχι από την παληκαριά των Αράπηδων, αλλά από αυτά οπού λέγω. Δεκάξι χιλιάδες ασκέρια, το άνθος των Ελλήνων, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι – ύστερα βγάλαν και τους αρχηγούς τους από τη Νύδρα – Σπαρτιάτες κι’ απ’ άλλα μέρη, όλοι αυτείνοι κάθονταν εις τις Χώρες και εις τ’ άλλα χωριά και τρώγαν αρνιά και κόττες, κι’ ο Αράπης όταν τους εύρισκε τους ξεποδάριαζε κυνηγώντας. Αυτά κάνει η διαίρεση και η διχόνοια. ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ Κλείνουμε το άρθρο μας με διάσπαρτα λόγια που έχουν βγει από το στόμα του παλικαριού της Ρούμελης και φοβερού βωμολόχου Γ. Καραϊσκάκη, τα οποία έχουν διασωθεί, εδώ και κει, και έχουν φτάσει μέχρι εμάς. Ήταν στα 1823. Ύστερα απ τη μάχη στο Κεφαλόβρυσο φέρνουν νεκρό τον ήρωα Μάρκο Μπότσαρη στο Μοναστήρι. Ο Καραϊσκάκης, που ήταν άρρωστος στο Μοναστήρι, σηκώθηκε απ το κρεβάτι του και ασπάστηκε το νεκρό με τούτα τα λόγια: «Άμποτε, Μάρκο ήρωα μου, να πάω κι εγώ από τέτοιο θάνατο». Και ύστερα συμπλήρωσε μπρος στο νεκρό ήρωα: «Ο Μάρκος ήτανε τρανός. Είχε μυαλό όσο κανείς άλλος. Καρδιά λιονταριού και γνώμη δίκηα σαν του Χριστού. Ούτε το δάχτυλό του δε φτάνουμε εμείς» Στη διάρκεια μιας εκστρατείας που έκανε ο Καραϊσκάκης στη Ρούμελη το 1826 πιάνει χιονοθύελλα και οι στρατιώτες του έρχονται σε δύσκολη θέση από τρόφιμα. Τα παλικάρια αρχίζουν να διαμαρτύρονται στον αρχηγό τους και εκείνος, που συχνά έκανε αστεία, για να τους ξεγελάσει τους φωνάζει: "Σφίξτε ορέ εσείς το ζωνάρι σας και βαρείτε την κοιλιά σας". Γέλασαν οι Έλληνες πολεμιστές στο αστείο του Καραϊσκάκη και ξεχνώντας τη πείνα τους άρχισαν όλοι να φωνάζουν: «Βαρούμε τη κοιλιά Καραϊσκάκη, βαρούμε τη κοιλιά Καραϊσκάκη» Στο μοναστήρι του Προυσού πεσμένος στο κρεβάτι απ' τη φυματίωση κατά το 1823 ο Καραϊσκάκης παροτρύνθηκε από κάποιο καλόγερο να τάξει στην Προυσιώτισσα ένα δώρο για να γίνει καλά. «Τι να δώσω ορέ!... Δεν έχω τίποτε άλλο απ' το μπλάρ μου και το τάζω», είπε χαμογελώντας πικραμένα. Αφού βελτιώθηκε κάπως η υγεία του και του έπεσε ο πυρετός έδεσε το μουλάρι απ' την πόρτα της εκκλησίας χάρισμα στην Παναγία κι όπως πάντα είπε τ' αστείο του: «Που να ‘ξερα εγώ Παναγιά μ' πως ήθελες του μπλάρ μ' για να με γιάν'ς τόσο καιρό». Όποιος γίνεται αφέντης χωρίς να γίνει δούλος, είναι μπάσταρδος αφέντης κι αλίμονο στο δούλο. Ο ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ Αυτό το μοναδικό άνθρωπο τον περιγράφει χαρακτηριστικά ο Μακρυγιάννης με τα εξής λόγια: «Όταν ζούσε ο Καραϊσκάκης όλοι αυτείνοι ούτε δια ψυχογυιόν δεν τον κάναν καμπούλι. Σκοτώνοντας ο Καραϊσκάκης, σκούργιασαν τα ντουφέκια τους, στόμωσαν τα σπαθιά τους. Τότε είδαμεν πόσα δράμια ζυάζει ο καθείς.» ΠΗΓΕΣ Έντυπες πηγές Διον. Α. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασης, τ. 1-6 (εικονογραφημένη), ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήναι 1974 Σαράντος Ι. Καργάκος, Αλβανοί, Αρβανίτες, Έλληνες, Μελέτες, 2η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2000 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 – έως τα 1856,.Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1997 Κυριάκος Σιμόπουλος, Η γλώσσα και το εικοσιένα (1971, Εκδόσεις ΣΤΑΧΥ) Μαρία Ευθυμίου, “ηρωικές αθυροστομίες” των πολεμιστών του 1821, περιοδικό Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας 2010 Ηλεκτρονικές πηγές http://kymvala.blogspot.com/2009/08/xiii-1821-1821.html http://www.pare-dose.net/?p=2827#ixzz1ba8ibxAY http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=11647 http://www.hellinon.net/GlossaAgoniston21.htm http://anemo-milos.blogspot.com/2011/03/1821_25.html http://www.i-diadromi.com http://www.epohi.gr/portal/arxeio/3403 http://iansta.blogspot.com/2006/05/blog-post_114639904721914268.html

Η γλώσσα των αγωνιστών του 1821

Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2011

Βασίλης Φουρτούνης: δάσκαλος, αναπληρωματικός Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Αττικής

Στα Ελληνικά Χρονικά διαβάζουμε:

«ο Καραϊσκάκης είχε κρυφήν ανταπόκρισιν με τους εχθρούς της πίστεως και της πατρίδος από τον Ομέρ πασάν εζήτησε μπουγιουρντί δια να γίνει καπετάνιος των Αγράφων. υπόσχετο εις τον εχθρόν να πιάσει την Τατάραιναν (το μοναστήρι της Τατάρνας) με χιλίους στρατιώτας και ευμβούλευε να έβγη ο αποστάτης Βαρνακιώτης μαζί με χιλίους εις το Ξηρόμερον; υπέσχετο εις τον εχθρόν να τραβήξη προς εαυτόν στρατηγούς και χιλιάρχους Έλληνας εναντίον της πατρίδος.»

Και απαντά με επιστολή του ο Καραϊσκάκης κάνοντας τους πλάκα και από πάνω.

«έμένα η κακή τύχη μου και αρρώστησα οπίσω. Δεν ηξεύρω κιόλα από τα κρύα τα πολλά ήταν ή από τους αφορισμούς όπου μου εκάμετε, και σας παρακαλώ να με συγχωρέσει η Διοίκησις και όλοι οι χριστιανοί και να μου σταλεί και μια ευχή συγχωρητική παρά του αρχιερέως..»

Άραγε ήταν αυτή η γλώσσα η αυθεντική που μιλούσαν οι αγωνιστές του ’21 στην καθημερινότητά τους ή μήπως όλα αυτά τα κείμενα οπου έχουν φτάσει σε εμάς είναι φτιασιδωμένα; Αυτό θα προσπαθήσουμνε να διερευνήσουμε με το παρόν άρθρο μας.

Το γλωσσικό ζήτημα

Είναι γνωστό σε όλους ότι παράλληλα με την έναρξη της επανάστασης του ’21 και τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους η χώρα είχε να αντιμετωπίσει και το γλωσσικό πρόβλημα, δηλαδή ποια γλώσσα θα ομιλείται και θα γράφεται, ποια θα διδάσκεται στα σχολεία, με ποια θα σκέφτονται οι άνθρωποι, με ποια θα νομοθετούν, θα συνεννοούνται, θα αισθάνονται και θα δημιουργούν. Ως τότε η γλώσσα παράδερνε στην προφορική εκδοχή της, όπως αυτή αποτυπωνόταν σε διάφορες διαλέκτους που μιλιούνταν σε επιμέρους περιοχές του ελληνόφωνου κόσμου. Από την κρητική έως την ποντιακή διάλεκτο, τα κερκυραϊκά και τα κυπριακά, τα μανιάτικα και τα μακεδονίτικα, τα πελαγίσια και τα βουνίσια, η γλώσσα ήταν σκόρπια στους πέντε ανέμους, όπως και ο διάσπαρτος στον κόσμο ελληνισμός.

Καθώς γράφει ο Φίνλεϊ, τότε την Ελλάδα την κατοικούσαν δυο φυλές, οι Έλληνες και οι Αρβανίτες, που μιλούσαν, φυσικά, τα ελληνικά και τ’ αρβανίτικα. Ωστόσο, πέραση είχαν και οι προφορικές ντοπιολαλιές, αυτές που με άνεση και γνήσιο αίσθημα ομιλούνταν από τους τοπικούς πληθυσμούς, δηλαδή τους Μανιάτες και τους Λαλαίους, τους Υδραίους και τους Ψαριανούς, τους Βραχωρίτες και τους Σουλιώτες.

Αυτή την εποχή όλοι μιλούσαν, αλλά ελάχιστοι έγραφαν. Η γραφή και η ανάγνωση ανήκε αποκλειστικά στους «μορφωμένους» ιερείς και στους λεγόμενους γραμματικούς, τους σπουδαγμένους και στους εμπόρους. Ανάμεσα στον πληθυσμό κάποιοι είχαν μάθει και μερικά κολλυβογράμματα στο αλληλοδιδακτικό σχολείο, και μπορούσαν να ορνιθοσκαλίζουν τις σκέψεις τους, δίχως καν να έχουν τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουν, για παράδειγμα, στις απαιτήσεις του πολεμικού ταχυδρομείου.

Οι διαφορές μεταξύ της προφορικής παράδοσης, όπως αυτή εκφραζόταν από τα ελάχιστα δείγματα που έχουν διασωθεί στη γραπτή μεταφορά της, και της γραφής των λογίων και των γραμματικών ήταν αγεφύρωτες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Μιαούλη, ο οποίος μιλούσε τ’ αρβανίτικα φαρσί και μπέρδευε τα άρθρα – «...ο γυναίκας μου» έλεγε, όταν προσπαθούσε να μιλήσει ελληνικά.

Η αδυναμία της γραφής αφάνισε κυριολεκτικά τους τρόπους και το σκέπτεσθαι των αγωνιστών. Η γραπτή τους έκφραση αλλοιωνόταν από την πεπαιδευμένη γραφή των λογίων και των γραμματικών.

Οπότε παρατηρείται το φαινόμενο όλοι αυτοί οι άξεστοι αναλφάβητοι, που έγραψαν την Ιστορία του τόπου με το αίμα τους, έπρεπε να παραδώσουν την πολιτική διακυβέρνηση στα χέρια των γραμματιζούμενων.

Έτσι όλα τα απομνημονεύματα μας παραδόθηκαν στην καθαρεύουσα, απονευρωμένα, στυφά και άοσμα. Η ζωντανή, χυμώδης λαϊκή λαλιά πέρασε εκτός νόμου και μαζί της οι αληθινές γνώμες των αγωνιστών, οι καθαρές εντυπώσεις τους, τα ήθη τους, ο τρόπος σκέψης τους, τα αισθήματά τους. Η ευπρεπής και καλλιεπής γλώσσα των λογίων μίλησε για λογαριασμό πολεμιστών που αγνοούσαν παντελώς την ευπρέπεια και την καλλιέπεια, αποτινάζοντας, ωστόσο, το δουλικό παρελθόν όπως αυτό αποτυπωνόταν στη φτωχή και αγενή λαϊκή γλώσσα.

Η έλλειψη γραπτών άμεσων μαρτυριών από μέρους των αγράμματων αγωνιστών του 1821 μας αφήνει αναπάντητο το ερώτημα για το τι είδους άνθρωποι ήταν και ποια γλώσσα μιλούσαν.

Κανένας από τους πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής δεν μας άφησε κάποιο δικό του γραπτό τεκμήριο. Ο μόνος που μας κληροδότησε γραπτό τεκμήριο ήταν ο αγράμματος Μακρυγιάννης, όπου μέσα από αυτό διασώζεται η παθιασμένη ψυχή του χωριάτη, που προσπάθησαν να διαγράψουν οι αυτόκλητοι σωτήρες του έθνους. Από αυτή την ανεκτίμητη, για τη μοναδικότητά της, μαρτυρία μαθαίνουμε ότι οι αγράμματοι υπόδουλοι πληθυσμοί είχαν κι αυτοί «μερίδιο εις αυτήν την πατρίδα και κοινωνία».

Η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Μαρία Ευθυμίου αναφέρει σε άρθρο της δημοσιευμένο στα Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας το 2010 τα εξής:

«Τα κείμενα και οι προκηρύξεις της Επανάστασης, τα Συντάγματα και οι αποφάσεις της συντάχθηκαν από άτομα υψηλής μόρφωσης, Φαναριώτες και προύχοντες, σε μια γλώσσα αποκαθαρμένη, πλούσια και επιμελημένη. Η αλληλογραφία των οπλαρχηγών, που θα μπορούσε, από την πλευρά αυτή, να μας μεταφέρει την υφή του απλού λόγου των αμόρφωτων η ελάχιστα μορφωμένων αυτών ανθρώπων, δεν βοηθά, συχνά, ούτε κι αυτή, καθώς τη σύνταξη των μηνυμάτων και των επιστολών τους αναλάμβαναν οι «γραμματιζούμενοι» γραμματικοί τους. Αν το πρόβλημα αυτό για την ελληνική γλώσσα είναι μεγάλο, γίνεται αξεπέραστο και πελώριο όταν πρόκειται για τη γλώσσα των πολυάριθμων εκείνων αγωνιστών που ήταν αλλόγλωσσοι ή δίγλωσσοι, και μάλιστα σε γλώσσες προφορικές και όχι γραπτές, όπως συνέβαινε με τους Βλάχους και τους Αρβανίτες.

Σπάνια από τα κείμενα-πηγές του Αγώνα μπορούμε να αντλήσουμε έστω μνεία γι' αυτές: έτσι π.χ., ο Ν. Κασομούλης στα απομνημονεύματά του, τα τόσο πολύτιμα και λεπτομερή, αναφερόμενος σ' ένα περιστατικό που αφορά τον Υδραίο- αρβανιτόφωνο Κουντουριώτη, καταγράφει την παροιμία που αυτός ανεφώνησε εις άπταιστον αλβανικήν «βάτε με κάλε, έρδε με γκομάρ» (που θα πει «πήγε με άλογο, γύρισε με γαϊδούρι»).

Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Κ. Μεταξάς στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος σε μια ομιλία του Μάρκου Μπότσαρη προς τους συμπολεμιστές του Σουλιώτες, αρκείται να σημειώσει: «τους ελάλησεν εις την γλώσσαν των, αλβανιστί, οι δε λόγοι του ήσαν πλήρεις ενθουσιασμού και πατριωτισμού...».

Το ότι οι αγωνιστές του '21 -είτε ελληνόφωνοι είτε αλλόφωνοι είτε δίγλωσσοι- βωμολοχούσαν και έβριζαν είναι περισσότερο από βέβαιο. Οι βωμολοχίες αυτές μόνο σε λίγες περιπτώσεις καταγράφτηκαν κι έφτασαν ως εμάς· η ευπρέπεια που υποβάλλει ο γραπτός λόγος, καθώς και η επιδίωξη λόγιου λόγου που επέλεξαν οι περισσότεροι από τους αγωνιστές όταν αργότερα, μετά τον Αγώνα, έγραφαν τα απομνημονεύματα τους, δεν επέτρεψαν να γνωρίζουμε πολλά για το θέμα αυτό.

Γνωρίζουμε ότι πριν από τις μάχες οι αντίπαλοι συνομιλούσαν κατ' αρχάς ήρεμα, για να καταλήξουν -συνήθως αλβανιστί- σε ύβρεις αισχρές ο ένας για τη θρησκεία του άλλου, ύβρεις που από μόνες τους έδιναν το σύνθημα της μάχης και περιέγραφαν το μίσος και το πάθος. «Τούρκε, γαμώ την πίστη σου και το συκώτι σου», κραύγαζαν οι Έλληνες της Νάουσας, όταν κατά την εξέγερση τους έσφαζαν τους παλιούς τους φίλους Τούρκους συντοπίτες τους, όπως με φρίκη καταγράφει ο Κασομούλης στα απομνημονεύματα του.

Οι «φιλοφρονήσεις», όμως, δεν λείπουν και μεταξύ συναγωνιστών και ομοφύλων: «σκατόβλαχο» αποκαλεί ο προύχοντας της Πελοποννήσου Κανέλλος Δεληγιάννης τον Κολοκοτρώνη, «αλιτήριο» και «εξωλέστατο» τον ιερωμένο Παπαφλέσσα ο επίσης ιερωμένος Π. Π. Γερμανός, «κερατοκαλόγερο» ο Μακρυγιάννης έναν καλόγερο, φίλο των Κολοκοτρωναίων.

Ο Μακρυγιάννης είναι στ' αλήθεια πολύτιμη πηγή απτού, αμέσου και πηγαίου λόγου της εποχής, Ο πληθωρικός αυτός άνθρωπος γράφει ειλικρινά και παρορμητικά τα απομνημονεύματά του με τα λίγα γράμματα που μόλις έμαθε. Δεν γνωρίζει από ψευτοσυστολές και επιτηδεύσεις, γι' αυτό κανείς μπορεί να βρει σ' αυτόν λαγαρές φράσεις, όπως αυτές που χρησιμοποιεί για να περιγράψει την ανυποχώρητη αντίσταση που συνάντησαν οι Έλληνες εκ μέρους των αμυνόμενων Τούρκων, όταν επιχείρησαν να ανακαταλάβουν το κάστρο του Ακροκορίνθου, ένα κάστρο που λίγο πριν, από πανικό και φόβο, παρέδωσε στους επιτιθέμενους Τούρκους ο Έλληνας υπερασπιστής του Αχιλλέας, παρ' ότι είχε επαρκή κάλυψη από άντρες, τρόφιμα και πολεμοφόδια, «...Οι Τούρκοι μας έβαλαν εις το κανόνι οπού δεν είδαμε πούθε να κάμωμε. Δεν ήταν ο Αχιλλέας, ο φρούραρχος της Διοίκησης, οπού τ' αφήνει εφοδιασμένο και φεύγει· είναι Τούρκος, πολεμάγει δια την πίστη του. Ο Τούρκος έτρωγε ποντίκια και μας γάμησε το κέρατο με τα κανόνια και τις μπόμπες. Ο Αχιλλέας, αρνιά και κριάρια μέσα, τ' αφήνει όλα και πάει ναύβρη τούς συντρόφους του οπού τον διορίσαν...».

Εκείνος, όμως, από τούς αρχηγούς του '21 που χαρακτηριζόταν περισσότερο απ' όλους για την ανεξέλεγκτη γλώσσα του ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ορεσίβιος και αδρός, άνθρωπος που έζησε μέχρι τέλους της ζωής του τη φτηνή ειρωνεία όσων ήθελαν να θυμούνται πως ήταν «ο μούλος» «γιος της καλογριάς», βρήκε διέξοδο, για να ξεπεράσει την οργή του και να επιβληθεί σ' ένα δύσκολο γι' αυτόν κοινωνικό περιβάλλον, στον παραληρηματικό Βωμολοχικό λόγο. Η Βωμολοχία του ήταν τόσο συνεχής και έντονη που οι συναγωνιστές του χρειάστηκε να αποδεχθούν το ελάττωμα του αυτό ως «χούι», προκειμένου να μπορέσουν να συνυπάρχουν και να συμπολεμούν μαζί του.

Ο Καραϊσκάκης ήταν, βέβαια, κάτι πολύ περισσότερο από αυτή τη ζωώδη βωμολοχία. Αυτός ο παλιός κλέφτης, με τους βάναυσους τρόπους και την ασαφή κατά τα πρώτα τέσσερα χρόνια του Αγώνα εθνική συνειδητοποίηση και στάση, θα εξελιχθεί μαζί με την Επανάσταση και θα την υπερασπίσει με την ίδια του τη ζωή, σε μια ευγενή τελική πορεία που ανέδειξε τη μαχητικότητα, την ευφυΐα, το πείσμα, την αντοχή, τη στρατηγικότητα και την παλικαριά του.»

Πιο κάτω ομαδοποιήσαμε μερικά παραδείγματα αυθεντικής ομιλίας εκείνης της εποχής, όπου περιέχονται καθημερινές φράσεις αλλά κι βωμολοχίες αγωνιστών αλλά και απλών ατόμων, για να τις μοιραστούμε μαζί σας.

ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ

Θ Κολοκοτρώνης:

«σκατόβλαχο» τον αποκαλεί ο προύχοντας της Πελοποννήσου Κανέλλος Δεληγιάννης, «Γέρος του Μωριά» είναι το πιο σύνηθες.

Παπαφλέσσας:

«Αλιτήριο» και «εξωλέστατο» τον ονομάζει ιερωμένος Π. Π. Γερμανός.

Γεώργιος Καραϊσκάκης:

Το σύνηθες παρατσούκλι ήταν «ο μούλος» «γιος της καλογριάς»

Καλόγερο, φίλο των Κολοκοτρωναίων:

«κερατοκαλόγερο» τον αποκαλεί ο Μακρυγιάννης

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ

Στο Μεσολόγγι ένας Τούρκος από το Μοριά που ήξερε καλά Ελληνικά άρχισε τις βλαστήμιες είπε για την Παναγία , τον Σταυρό, την κολυμπήθρα. Ένας Κραβαρίτης πολεμιστής από του Μακρή την ντάπια του λέει:

- Ωρέ Τούρκε έσωσες βλαστημώντας ή ακόμα;

- Έσωσα!

- Άκουσε λοιπόν Να χέσω τον Μωχαμέτη σας, να χέσω τον Αλή, να χέσω τη Σερίφ, να σας χέσω το χατζηλίκι σας, να σας χέσω τον τάφο του Μωχαμέτη σας, να χέσω τον Σουλτάνο σας και όλα τα ρετζιάλια του, να χέσω τα τζαμιά σας και τους τεκέδες σας, να χέσω το κοράνι σας, να χέσω τον βεζίρη σας Κουταγιά και όλους τους πασάδες σας τους μπουλουκμπασιάδες σας και το ασκέρι σας, να χέσω και τα δικά σου μούτρα, το κεφάλι σου, τα φρύδια σου, το στόμα σου, τα χέρια σου, τα νύχια σου, να χέσω τα άρματά σου, τα πιστόλια σου, το τουφέκι σου, το γιαταγάνι σου να χέσω το τσιμπούκι σου, να χέσω την σακούλα του καπνού σου, τις φούντες της σακούλας (όλα τα είπε με μια πνοή, μόλις άκουσε και το τελευταίο και ενώ ήταν έτοιμος να συνεχίσει πετάχτηκε ο Τούρκος)

- Ουχ ο κερατάς, τίποτις δεν άφησε άχε στο Νισάφι βρε δεν ξαναβλαστημώ.

Έβαλαν τα γέλια τα δύο ασκέρια και οι Τούρκοι βρίζανε τον δικό τους που έδωσε αφορμή για τέτοιες βρισιές.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ

Ι. Το 1823 ο Καραϊσκάκης λέει στον απεσταλμένο του αρχηγού του στρατεύματος των Τρικάλων Σιλιχτάρ Μπόδα: «Έλα, σκατότουρκε... έλα Εβραίε, απεσταλμένε από τους γύφτους έλα ν' ακούσεις τα κερατά σας, -γαμώ την πίστιν σας και τον Μωχαμέτη σας. Τι θαρεύσετε κερατάδες... Δεν εντρέπεσθε να ζητείτε "από ημάς" συνθήκην με "έναν" κοντζιά σκατο-Σουλτάν Μαχμούτην -να τον χέσω και αυτόν και τον Βεζίρην σας και τον Εβραίον Σιλιχτάρ Μπόδα την πουτάνα!».

ΙΙ Σε Τούρκο συνομιλητή του λέει «Ιδού οι Έλληνες! Αυτοί σας χέζουν και τώρα και πάντα».

ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ι. Καραϊσκάκης στην πρόταση συμφιλίωσης που του στέλνει στα 1824 με επιστολή ο οπλαρχηγός της Ρούμελης Ν. Στορνάρης του γράφει: «Γενναιότατε αδελφέ καπ. Νικόλα, ...είδα όσα με γράφεις. Έχει και τουμπλέκια (τουρκικά όργανα του ιππικού) ο πούτζος μου, έχει και τρουμπέτες (ελληνικά όργανα). Όποια θέλω από τα δυο θα μεταχειρισθώ...». Η ανταπάντηση ήρθε στο ίδιο κλίμα: «Επειδή έχεις και τουμπλέκια και τρουμπέτες βάστα, λοιπόν, διότι ο πούτζος μας και με τουμπλέκια και με τρουμπέτες θέλει σε κυνηγήσει...».

IΙ. Κάποτε στα χρόνια του εμφυλίου πέρασαν τον Καραϊσκάκη από δίκη θέλωντας να τον τιμωρήσουν για τη βομολοχίας του και όταν εκείνος αρματωμένος παρουσιάστηκε μπροστά τους για να δικαστεί τους είπε: «Γιατί μωρέ με φέρατε εδώ; Ποιο παράνομο έκανα;» Εκείνοι κίτρινοι από ντροπή σαν είδαν την περήφανεια του, δειλά του είπαν: «Για τη γλώσσα σου θα σε δικάσουμε Καραϊσκάκη». Τότε εκείνος απήντησε: «Φτου σας μωρέ, γιατί αν με δικάσετε για τη γλώσσα μου, εφτά ζωές να είχα, δεν θα τη γλύτωνα. Το έχω χούϊ μωρέ. Δεν είμαι όμως κακός Έλληνας εγώ».

Τότε ένας δικαστής του είπε: «Καραϊσκάκη σου είπαμε να το κόψεις αυτό το χούϊ».

Και ο Καραϊσκάκης απάντησε: «Κυρ - Πάνο είσαι περίπου 70 χρονών. Σου έχω πει πολλές φορές να κόψεις το χούϊ που έχεις να γκαστρώνεις τις τσούπρες. Εσύ όμως δεν τόκοψες». Και συνέχισε: «Εσείς μωρέ δεν βλέπετε τις προστυχιές που κάνετε με τους αγάδες και τους μπέηδες;» Έκανε μεταβολή και έφυγε. Η δίκη γελοιοποιήθηκε αλλά απόφαση καταδικαστική βγήκε.

IIΙ. Διήγηση του Μακρυγιάννη :

Πήρα κ' εγώ καμπόσους του Νοταρά ανθρώπους και του Σισίνη.

Ο Κουντουργιώτης πήγε εις τη Νύδρα κι' άφησε εις το ποδάρι του τον Αναγνώστη Οικονόμο Νυδραίο.

Του είπα να μου δώση αυτούς τους μιστούς να πλερώσω τους ανθρώπους και να λάβω κι' ό,τι έδωσα.

Λέγει του Παπαφλέσια, μου δίνει τους παράδες, ό,τι μο' 'κανε όμως να του χαρίσω τις πιστιόλες μου, ότι τις λιμπίστη.

Του παράγγειλα κ' εγώ «να του γαμήσω το κέρατο, όχι θα του δώσω τ' άρματά μου, οπού τα 'χω από δεκοχτώ χρονών παιδί». Τον μούτζωσα και δεν του ξαναμίλησα. Πήγε κι' ο Κωσταντής Λευκάδιος και του ζήτησε τους μιστούς, και του πήρε τις πιστιόλες του. Κ' είχε ξύλινες 'σ το ζουνάρι του τον ρώτησα και μου το είπε. «Ορίστε κι' Αρβανίτικη αρετή. Ως τώρα είχαμε Βλάχικη, Κεφαλλωνίτικη, Φαναργιώτικη ορίστε κι' Αρβανίτικη. Να δικαιοσύνη, να κυβερνήται των νέων Ελλήνων»!

IV. Στα χρόνια του Καποδίστρια έγινε το πιο κάτω περιστατικό :

Στη Σαλαμίνα βρισκόντουσαν, ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης περπατούσαν στην αγορά διασκεδάζοντας. Λέει ο Πανουργιάς στον Δυοβουνιώτη:

«Αι συμπέθερε! Όλοι οι στρατιωτικοί ευρίσκονται εις δουλειά. Εμείς τι θα κάμωμε;»

«Εμείς Να μπερμπερίσουμε τα αρχείδια μας».

«Το κάμνεις ;»

«Πληρώνεις ;»

«Ναι»

«Πηγαίνουμε να βρούμε μπαρμπέρη».

Άκουσαν οι άλλοι και γέλασαν, έφτασαν στο εργαστήριο του μπαρμπέρη συμφώνησαν για την τιμή (ένα ρουμπιγέν). Ο Δυοβουνιώτης χωρίς ντροπή λύνει τα βρακιά του και κάθεται στο κάθισμα με τεντωμένα τα σκέλη. Ο μπαρμπέρης αρχίζει να τον μπαρμπερίζει. Βλέποντας ο κόσμος έτρεξαν και φώναζαν και άλλους να δουν, έτσι μαζεύτηκε πλήθος κόσμου που γελούσε, ο δε Δυοβουνιώτης, ο συμπέθερός Πανουργιάς και ο μπαρμπέρης ήταν αδιάφοροι λέει δε κάποιος:

«Να οι αρχηγοί που μας διοικούσαν και θέλαμε και λευτεριά…»

«Άιδε συ σώπα , και μη σε μέλλει τι γίνεται» λέει γελώντας ο Δυοβουνιώτης

Αφού δε τελείωσε η εργασία ο Δυοβουνιώτης έδεσε τα βρακιά του και αναχώρησε αδιάφορα, όταν δε τον ρωτούσαν γιατί το έκανε, έλεγε:

«Γιατί και ο Κυβερνήτης μπαρμπερίζει τα μουστάκια του».

ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ

Ι. Η Ελένη Σταθή στο Μεσολόγγι πήγε στο πηγάδι, γέμισε με νερό την νεροβαρέλα και τότε μια μπάλα κανονιού έπεσε εκεί και της την έσπασε χωρίς η ίδια να πάθει τίποτα και τότε μονολόγησε:

«Μπα! κακό καιρό να ‘χεις για μπάλα και εκείνος που σ’ έριχνε και δεν έχω άλλην βαρέλα και τι θα γένω!».

IΙ. ο Ν. Κασομούλης στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος σ' ένα περιστατικό που αφορά τον -ως Υδραίο- αρβανιτόφωνο Κουντουριώτη, καταγράφει την παροιμία που αυτός ανεφώνησε εις άπταιστον αλβανικήν «βάτε με κάλε, έρδε με γκομάρ» (που θα πει «πήγε με άλογο, γύρισε με γαϊδούρι».

IIΙ. Στο νεκροκρέβατο ο Καραϊσκάκης είπε:

«Ξέρω τον αίτιο κι αν ζήσω του παίρνω το χάκι (εκδίκηση), ειδέ και πεθάνω ας μου κλάσουνε τον πούτζο κι αυτός! Τι κέρδισε;»

IV. Ήταν γιορτή του Αγιαννιού δεκατεσσάρων χρονών ο Μακρυγιάννης πήγε στο πανηγύρι στην Δεσφίνα. Εκεί ένας πατριώτης του έδωσε να βαστά το τουφέκι του, αυτός θέλησε να ρίξει και αυτό «ετζακίστη». Τότε τον έπιασε στο ξύλο μπρος σ όλο τον κόσμο. Δεν άντεξε την ντροπή και πήγε στον Άγιο τον οποίο έβαλε κριτή. (Μπαίνω την νύχτα μέσα στην εκκλησιά του και κλειώ την πόρτα κι αρχινώ τα κλάματα με μεγάλες φωνές και μετάνοιες «τα’ είναι αυτό οπούγινε σ εμένα, γομάρι είμαι να με δέρνουν» Και τον περικαλώ να μου δώσει άρματα καλά κι ασημένια)

V. Έσκασε μια μπόμπα στο καράβι του Μιαούλη, αργότερα ανέβηκε στην καπιτάνα του ο Σαχτούρης τον βρήκε με κατεβασμένη τη φεσάρα ως τα φρύδια. Ο Μιαούλης κοίταζε στραβά τα τούρκικα δίκροτα και είπε «Τους κερατάδες ! Μου χύσανε την φασουλάδα μου».

VI. Ο Γάλλος συνταγματάρχης πυροβολικού Βουτιέ, που ήταν και ερασιτέχνης ζωγράφος, παρακάλεσε τον Κανάρη να ποζάρει για να του κάνει το σκίτσο, όταν το τελείωσε του το ‘δωσε να το δει, και ο Κανάρης γελώντας είπε σε κάποιο που είχε γύρει να το δει και αυτός «Για κοίτα κει, μηρέ Γιώργο! Κάποτες που πήγα στην Μαρσίλια στοχάστηκα να φτιάξω τη ζωγραφιά μου, μα μου γυρέψανε πολλά γρόσια. Τώρα μου την κάνουν τζάμπα»!

ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Ι. Ο Καραϊσκάκης είχε ένα πολίοβρακο που το φόραγε σε όποιον δείλιαζε το «το βρακί της Κατερίνας». Όταν λοιπόν έβλεπε τέτοια συμπτώματα φώναζε « το βρακί της Κατερίνας φέρτε μου» και όλοι κέρωναν.

IΙ. Ο Μιαούλης στεκόταν σιμά στα ξάρτια και ατάραχος αγνάντευε την θάλασσα να λυσσομανά. Δίπλα του στεκόταν ο λοστρόμος. Το τσούρμο πιο πέρα γονατιστό παρακάλαγε την Παναγιά να τους γλυτώσει. Το κακό μεγάλωνε πήρανε σκοινί και δέσανε την εικόνα και την ρίξανε στη θάλασσα να την μερώσει η χάρη της. Σαν είδε τα καμώματά τους ο Μιαούλης γυρίζει και λέει στο λοστρόμο : «Αν ήμουνα εγώ Παναγιά θα τους έπνιγα όλους αυτούς τους μασκαράδες , που έχουνε χέρια και άρμενα και καρτεράνε να τους γλυτώσει το εικόνισμα! Σύρε πες τους να το βάλουν στον τόπο του και να ‘ναι έτοιμοι να μανουβράρουνε καθώς θα τους παραγγείλω, εγώ παίρνω επάνω μου να τους γλυτώσω».

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΣΕΙΣ

Ι. Λίγο πριν μια επίθεση των Τούρκων στο Μεσολόγγι γίνηκε ο ποιο κάτω διάλογος :

- Έχει ωρέ ο κοτζαμπάσης κόρη;

- Έχει

- Έχει και ο παπάς κόρη;

- Και ποια είναι η ομορφότερη;

- Κ οι δύο όμορφες είναι.

- Αμέ τότες να τους πεις να πλυθούν.

- Γιατί ωρέ Τούρκε;

- Γιατί αύριο ισαλά θα μπω και δεν θέλω να τις βρω άπλυτες.

Και φυσικά μετά από αυτό άρχισε το τουφεκίδι .

IΙ. Διάλογος στο Μεσολόγγι:

- Αχ ντουφέκι να τόχα εγώ καημένε.

- Τι το θες ωρέ;

- Γιατί εμένα μου πρέπει να τόχω. Ξέρεις Αγά;

- Τι;

- Να μου το φυλάξεις και σου χαρίζω τη ζωή άμα σε πιάσω.

- Τι λες μωρέ καημένε ; είσαι παλαβός;

- Κλανε λίγο έτσι να δω τι σημάδια έχεις;

- Το κεφάλι θα σου πάρω.

- Καλά αγά εγώ έχω τα χέρια μου και δε σ αφήνω.

- Πρώτα θα σου πάρω το τουφέκι κ ύστερα το κεφάλι.

- Αμ έχω και μπιστόλες αγά.

- Και αυτές θα στις πάρω.

- Αμ έχω το γιαταγάνι αγά.

- Με το φτυάρι και το χώμα θα σε κυνηγώ ως τους Κορφούς και τότε στα παίρνω όλα.

- Φύλαξέ μου το τουφέκι, είδα όνειρο πως θα σου το πάρω.

- Να μου φας το σκατό κερατά!

Και άρχισε το τουφεκίδι.

IIΙ. Στο Μεσολόγγι ένας Τουρκοκρητικός πλησίαζε με την βάρκα και φώναζε «Μωρέ θέλω την νύφη του Παπά», θέλοντας να εκνευρίσει του Μεσολογγίτες.

ΙV. Ο Καραϊσκάκης όταν ήταν άρρωστος προκειμένου να διαπιστώσει τις ιατρικές ικανότητες ενός Ευρωπαίου ιατρού, μέσα στο κρεβάτι του έβαλε ένα από τα παλικαριά του , αυτό λοιπόν έδωσε το χέρι του για να πάρει τον σφυγμό ο ιατρός, ο οποίος μετά από πολύ περίσκεψη έβγαλε την διάγνωση: Οι δυνάμεις σου στρατηγέ πέσανε πολύ.

Τότε τίναξε τα σκεπάσματα και ο γιατρός έμεινε ξερός βλέποντας το χέρι του παλικαριού: Ο πούτζος μου έπεσε ωρέ κι όχι οι δυνάμεις μου.

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

Ι. Ο Κιουταχής έστειλε τον Καραταΐτη για να μιλήσουν για ειρήνη με τον Καραϊσκάκη.

Έλα δω Σκατότουρκε, έλα δω Εβραίε, σταλμένε από τους Γύφτους, έλα να ακούσεις τα κέρατα σας! Τι θαρέψατε κι είναι ο πόλεμος και τον εκάνατε; Και τώρα δε ντρέπεστε να ζητάτε ειρήνη με κοτζάμ σκατοσουλτάνο Μαχμούτη που έχετε; Να χέσω κι αυτόν και τον βεζίρη σας και τον Σαλιχτέρ Μποδά την πουτάνα!

- Θα σηκωθώ φωνάζει στον Καραταίτη να φάγω κρέας από σένα, βρωμιάρη, να πάρω το δίκιο μου ! Ή ρθες εδώ ίσια στο ορδί μου, τάχατες για φίλος, άπιστε άνθρωπε όμοιε με τους αφεντάδες σου!

- Ε, ωρέ Καραϊσκάκη φτάνει! Μ έβρισες κι εμένα και την Τουρκιά. Άφησε τα λόγια να δούμε τι θα κάμουμε.

- Να, του αποκρίνεται δείχνοντας τους καπεταναίους, μ’ αυτούς τους πουτζαράδες κάνε συμφωνίες. Εγώ είμαι άρρωστος και δεν μπορώ να ακούω τις φαφλαταριές σου.

ΙΙ. Επιστολή Καραϊσκάκη προς τους οπλαρχηγούς

Εις όλους εσάς όπου ρίχνετε την παταργιά εις την ράχη. Τι σας χρειάζεται παταργιά, κερατάδες ή θέλετε να γυρίσω οπίσω να κάψω εσάς και τα παιδιά σας; Να γκρεμιστήτε από αυτού να μη σας πάρει ο διάολος. Όχι άλλο.

Να και η απάντηση:

Κερατά όλοι να σου γαμήσουμε το κέρατο. Τι παντυχαίνεις , με καυσίματα πολεμάς να φοβερίζεις; Αυτό όπου εβρήκες δε μας γλυτώνεις

Στορνάρης Ράγκος

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ

Μια Τουρκοπούλα από την Τρίπολη μετά την κατάληψη της πόλης έμεινε μόνη την πήρε λοιπόν ο Καραϊσκάκης την βάφτισε Μαρία και την είχε στο στρατόπεδο του ψυχοκόρη. Η Μαρία ντύθηκε αγόρι με φουστανέλα και την φώναζαν Ζαφείρη, έτσι για να μη σκανταλίζει. Ήταν το αίσθημα του χωρίς έρωτα, η ορτινάτζα του, που του στάθηκε μέχρι τον θάνατό του.

Όταν λοιπόν επισκέφτηκε την γυναίκα του στον Κάλαμο, το νησάκι που είχε ασφαλίσει την φαμελιά του, είχε μαζί του και το Ζαφείρη. Η καπετάνισσα την είδε και κατάλαβε ότι ήταν γυναίκα, το είδε αυτό ο Καραϊσκάκης και της λέει «Έγνοια σου μωρή , μη μου χολιάζεις έχω και για σένα...» Μετά από επτά μήνες γεννήθηκε ο γιος του ο Σταύρος.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Περιγραφή: http://www.hellinon.net/GlossaAgoniston21.files/image009.jpg Ι. Ένα διάσημο ξέσπασμα του Καραϊσκάκη για τον Μαυροκορδάτο και τους άλλους πολιτικούς, που το καταγράφει ο Κασομούλης χωρίς να το ωραιοποιήσει ή να το συμμορφώσει γλωσσικά: «Ποια Κυβέρνησις, καπιτάν Νότη; Το τζιογλάνι του Ρεΐζ εφέντη, ο τεσσερομάτης; Εγώ και άλλοι δεν τον γνωρίζομεν! Ή σύναξεν δέκα ανόητους, και τον υπέγραψαν δια τας ιδιοτελείας των; Ιδού ποιοί τον υπέγραψαν. Πρώτον εσύ, οπού όλα τα πράματα θέλεις να έρχονται με το ζουρνά. Ο Σκαλτσάς, όπου δεν είναι άλλο παρά καμπάνα μπαγκ-μπαγκ. Ο Μακρής ο μακρολαίμης, ο κρεμασμένος, οπού μόνον το κεφάλι ηξεύρει να ταράζει, ο Μήτζιος Κοντογιάννης, η πουτάνα, όπου αν ήτον γυναίκα δεν εχόρταινεν με 80.000 φορές την ώραν, ο ξυνόγαλο-Γιώργος Τζιόγκας οπού στραβώνει τα χείλια με το τζιμπούκι και δεν ηξεύρει τι του γίνεται, και ο αδελφός μου ο Στορνάρης, ο ψεύτης. Δεν τον υπέγραψεν ο πούτζος μου, και να ιδώ την εκστρατείαν σας!»

ΙΙ. Ένα επίσης γνωστό απόσπασμα του Μακρυγιάννη: Διορίζεται ο Κουντουργιώτης, διορίζει και τον Σκούρτη το Νυδραίον αρχιστράτηγόν του, κι’ όσο ήξερε ο ένας ήξερε κι’ ο άλλος από πόλεμον. Τότε μπήκαν σε δυσαρέσκεια όλοι οι σημαντικοί αρχηγοί οπού ’ταν εκεί, οπού είδανε το Σκούρτη αρχιστράτηγον απάνου– εις τον Καρατάσιον, εις τον Καραϊσκάκη, εις τον Χατζηχρήστο, εις τον Τζαβέλα και εις τους άλλους. Ο Κουντουριώτης, κουτός, αφού είδε οπού ’ναι αυτός αμαθής από αυτά, αντίς να βάλη αρχηγόν να σώση την πατρίδα κι’ αυτός να δοξαστή, κατά δυστυχίαν από το «όμως» δεν ξέρει άλλο, και έβαλε τον Σκούρτη να διοικήση και να οδηγήση και τους αρχηγούς της ξηράς ο θαλασσινός, απλός αξιωματικός – ούτε και της θάλασσας τον πόλεμον δεν τον γνώριζε καλά. Έλεγε των στεργιανών, «Όρτσα, πότζα!» Εκείνοι έλεγαν «Τι λέγει αυτός, γαμώ το καυλί τ’;» Τέλος πάντων ο πατριωτισμός όλων αυτεινών και της συντροφιάς τους, η ψύχωση της φατρίας και η διαίρεση κι’ ο ενφύλιος πόλεμος και η διχόνοια των μεγαλοκέφαλων Κωλέτη και Μαυροκορδάτου, δια να μην δοξαστή ο ένας και χάση ο άλλος, και το «όμως» του Σκούρτη και το «καυλί» των Ρουμελιώτων – ο Μπραΐμης μπήκε στη Πελοπόννησο και την έκαμε γη Μαδιάμ όχι από την παληκαριά των Αράπηδων, αλλά από αυτά οπού λέγω. Δεκάξι χιλιάδες ασκέρια, το άνθος των Ελλήνων, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι – ύστερα βγάλαν και τους αρχηγούς τους από τη Νύδρα – Σπαρτιάτες κι’ απ’ άλλα μέρη, όλοι αυτείνοι κάθονταν εις τις Χώρες και εις τ’ άλλα χωριά και τρώγαν αρνιά και κόττες, κι’ ο Αράπης όταν τους εύρισκε τους ξεποδάριαζε κυνηγώντας. Αυτά κάνει η διαίρεση και η διχόνοια.

ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ

Κλείνουμε το άρθρο μας με διάσπαρτα λόγια που έχουν βγει από το στόμα του παλικαριού της Ρούμελης και φοβερού βωμολόχου Γ. Καραϊσκάκη, τα οποία έχουν διασωθεί, εδώ και κει, και έχουν φτάσει μέχρι εμάς.

Ήταν στα 1823. Ύστερα απ τη μάχη στο Κεφαλόβρυσο φέρνουν νεκρό τον ήρωα Μάρκο Μπότσαρη στο Μοναστήρι. Ο Καραϊσκάκης, που ήταν άρρωστος στο Μοναστήρι, σηκώθηκε απ το κρεβάτι του και ασπάστηκε το νεκρό με τούτα τα λόγια: «Άμποτε, Μάρκο ήρωα μου, να πάω κι εγώ από τέτοιο θάνατο».

Και ύστερα συμπλήρωσε μπρος στο νεκρό ήρωα: «Ο Μάρκος ήτανε τρανός. Είχε μυαλό όσο κανείς άλλος. Καρδιά λιονταριού και γνώμη δίκηα σαν του Χριστού. Ούτε το δάχτυλό του δε φτάνουμε εμείς»

Στη διάρκεια μιας εκστρατείας που έκανε ο Καραϊσκάκης στη Ρούμελη το 1826 πιάνει χιονοθύελλα και οι στρατιώτες του έρχονται σε δύσκολη θέση από τρόφιμα. Τα παλικάρια αρχίζουν να διαμαρτύρονται στον αρχηγό τους και εκείνος, που συχνά έκανε αστεία, για να τους ξεγελάσει τους φωνάζει: "Σφίξτε ορέ εσείς το ζωνάρι σας και βαρείτε την κοιλιά σας".

Γέλασαν οι Έλληνες πολεμιστές στο αστείο του Καραϊσκάκη και ξεχνώντας τη πείνα τους άρχισαν όλοι να φωνάζουν: «Βαρούμε τη κοιλιά Καραϊσκάκη, βαρούμε τη κοιλιά Καραϊσκάκη»

Στο μοναστήρι του Προυσού πεσμένος στο κρεβάτι απ' τη φυματίωση κατά το 1823 ο Καραϊσκάκης παροτρύνθηκε από κάποιο καλόγερο να τάξει στην Προυσιώτισσα ένα δώρο για να γίνει καλά.

«Τι να δώσω ορέ!... Δεν έχω τίποτε άλλο απ' το μπλάρ μου και το τάζω», είπε χαμογελώντας πικραμένα. Αφού βελτιώθηκε κάπως η υγεία του και του έπεσε ο πυρετός έδεσε το μουλάρι απ' την πόρτα της εκκλησίας χάρισμα στην Παναγία κι όπως πάντα είπε τ' αστείο του: «Που να ‘ξερα εγώ Παναγιά μ' πως ήθελες του μπλάρ μ' για να με γιάν'ς τόσο καιρό».

Όποιος γίνεται αφέντης χωρίς να γίνει δούλος, είναι μπάσταρδος αφέντης κι αλίμονο στο δούλο.

Ο ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ

Αυτό το μοναδικό άνθρωπο τον περιγράφει χαρακτηριστικά ο Μακρυγιάννης με τα εξής λόγια:

«Όταν ζούσε ο Καραϊσκάκης όλοι αυτείνοι ούτε δια ψυχογυιόν δεν τον κάναν καμπούλι. Σκοτώνοντας ο Καραϊσκάκης, σκούργιασαν τα ντουφέκια τους, στόμωσαν τα σπαθιά τους. Τότε είδαμεν πόσα δράμια ζυάζει ο καθείς.»

ΠΗΓΕΣ

Έντυπες πηγές

Διον. Α. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασης, τ. 1-6 (εικονογραφημένη), ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήναι 1974
Σαράντος Ι. Καργάκος, Αλβανοί, Αρβανίτες, Έλληνες, Μελέτες, 2η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2000
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 – έως τα 1856,.Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1997
Κυριάκος Σιμόπουλος, Η γλώσσα και το εικοσιένα (1971, Εκδόσεις ΣΤΑΧΥ)
Μαρία Ευθυμίου, “ηρωικές αθυροστομίες” των πολεμιστών του 1821, περιοδικό Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας 2010

Ηλεκτρονικές πηγές

http://kymvala.blogspot.com/2009/08/xiii-1821-1821.html
http://www.pare-dose.net/?p=2827#ixzz1ba8ibxAY
http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=11647
http://www.hellinon.net/GlossaAgoniston21.htm
http://anemo-milos.blogspot.com/2011/03/1821_25.html
http://www.i-diadromi.com
http://www.epohi.gr/portal/arxeio/3403
http://iansta.blogspot.com/2006/05/blog-post_114639904721914268.html