Ας υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει συνδικαλισμός και ας κάνουμε μια μικρή σχετική θεώρηση. Και γιατί φτάνω σε μια τέτοια αναφορά; Είναι απλό. Είναι τόσες πολλές οι απορριπτικές στη συλλογική δράση αναλύσεις βασικών παραγόντων των Μ.Μ.Ε. αλλά και κυρίως πολιτικών παραγόντων – ιδιαίτερα αυτών που έχουν ή είχαν σχέση με την κρατική εξουσία – που αναρωτιέσαι: πρόκειται για αναλύσεις κριτικής έστω και σκληρής και άδικης ή για αναλύσεις αποδόμησης και συκοφαντικής στόχευσης;
Η σκέψη αυτή μου γεννήθηκε από την προσέγγιση που έκανε ένας πρώην Υπουργός παιδείας της πρόσφατης συγκυβέρνησης των γνωστών ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ σε παρουσίαση βιβλίου. Επιδόθηκε λοιπόν σε κριτική αλλά και αυτοκριτική θεώρηση στο εν λόγω ζήτημα – και αυτό από μια άποψη είναι θετικό.
Επανέρχομαι στο αρχικό μου ερώτημα και εστιάζω στο εκπαιδευτικό κίνημα, το οποίο είναι ιδιαίτερα δραστήριο στη χώρα μας – και αυτό για λόγους πολύ συγκεκριμένους, που πηγάζουν τόσο από τα πολλαπλά προβλήματα της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών όσο και από τις μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές προκλήσεις της παιδείας γενικότερα.
Φυσικά αναφέρομαι στον κινηματικό και θεσμικό συνδικαλισμό, ο οποίος χαρακτηρίζεται από διαμόρφωση θέσεων και προτάσεων, από δημιουργικότητα στην καθημερινή του λειτουργία, από συνολική θεώρηση της εκπαίδευσης στην κοινωνική της αναφορά και δεν έχει καμιά σχέση με οποιαδήποτε συντεχνιακή αντίληψη.
Υπάρχουν λοιπόν οι θεσμοί του κράτους και της πολιτείας από τη μια πλευρά και από την άλλη οι εκπαιδευτικοί – χωρίς συλλογική έκφραση – ο καθένας μόνος του, ο καθένας τους και ένας δημόσιος υπάλληλος. Και η όλη διαμόρφωση της πολιτικής αλλά και η εφαρμογή της γίνονται μονομερώς από την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί είναι απλά «αντηχεία» της όποιας κυβερνητικής πολιτικής, είναι τυφλοί αναπαραγωγοί των επιταγών της εξουσίας.
Τίθεται ένα απλό και βασικό ερώτημα. Μπορεί ένας εκπαιδευτικός αυτού του τύπου να διαπαιδαγωγεί στα μεγάλα παιδαγωγικά προτάγματα, στο πνεύμα ελευθερίας, στα ιδανικά της ουμανιστικής εκπαίδευσης, στις νέες αναζητήσεις των εκάστοτε νέων καιρών; Μπορεί να προαγάγει την κριτική σκέψη, αν αυτός δεν την καλλιεργεί για τον εαυτό του;
Μια εικόνα εκπαιδευτικού – διεκπεραιωτή των εκάστοτε κυβερνητικών επιλογών θα ακύρωνε τον ρόλο του ως «παράγοντα – εκφραστή» των κοινωνικών προσεγγίσεων, αφού κυρίως ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα με βάση τις γνώσεις του και την όλη επαγγελματική του κατάρτιση για να κρίνει και να αξιολογεί τη βασιμότητα αυτών των επιλογών αλλά και να προτείνει τόσο τα βασικά στοιχεία της αγωγής και της μάθησης όσο και τα «καινούργια σημάδια» των εποχών. Ένας εκπαιδευτικός υποταγμένος δεν μπορεί να είναι παιδαγωγός. Δεν μπορεί να διδάσκει. Δεν μπορεί να κοινωνικοποιεί. Γιατί η αγωγή και η μάθηση είναι πριν από όλα άσκηση ελευθερίας εκπαιδευτικών και μαθητών, είναι πεδίο έρευνας και αναζήτησης για τη χειραφέτηση και την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου.
Μπορεί σε μια τέτοια εκδοχή οι κυβερνήσεις και οι Υπουργοί παιδείας να αισθάνονταν ήσυχοι και να αυτοθεωρούνταν ως απόλυτα αποτελεσματικοί, γιατί δεν θα συναντούσαν εμπόδια από το εκπαιδευτικό κίνημα. Κι όμως. Αν καλοεξετάσει κανένας τη θέση αυτή, θα διαπιστώσει ότι είναι προβληματική. Γιατί αν μια κυβερνητική εκπαιδευτική πολιτική δεν δοκιμαστεί και στο κοινωνικό πεδίο – πέραν αυτού του κοινοβουλευτικού και πολιτικού πεδίου -, δεν θα «αντιλαμβάνεται» το ρεαλισμό της, την αναγκαιότητά της, την προοπτική της.
Αν εξετάσουμε τις αποτυχημένες εκπαιδευτικές πολιτικές – που είναι και οι περισσότερες! – του παρελθόντος, θα διαπιστώσουμε ότι ακυρώνονταν μάλλον από μόνες τους παρά από τις όποιες εναντιώσεις σε αυτές, γιατί πολύ απλά ήταν θνησιγενείς. Και το πιο αλαζονικό, είναι ότι οι Υπουργοί σπάνια – έως και καθόλου – δεν δέχονταν ότι ενδεχομένως έκαναν λάθη αλλά αντίθετα ισχυρίζονταν ότι έφταιγε κάποιος άλλος δηλαδή ο συνδικαλισμός, και αυτά παρά το γεγονός ότι συχνά ασκούσαν προσωπική πολιτική (ούτε καν κομματική…), αφού στην ίδια κυβέρνηση η όποια αλλαγή Υπουργού Παιδείας συνοδευόταν σχεδόν πάντα από αλλαγή της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Φυσικά έχει νόημα και αξία να συνεξετάσουμε τη συμβολή σε ιστορικό πλαίσιο του εκπαιδευτικού κινήματος στους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες για τη Δημόσια και Δωρεάν παιδεία – κάτι που θα το προσεγγίσουμε σε άλλο άρθρο.
Με όλα τα παραπάνω δεν θέλω να αγιοποιήσω τον συνδικαλισμό ούτε και να θεωρήσω ότι δεν κάνει λάθη, ότι δεν έχει αδυναμίες, ελλείψεις κλπ. Απλά ισχυρίζομαι ότι ο συνδικαλισμός είναι βασικός θεσμός για την αντιπροσωπευτική μας δημοκρατία – χωρίς αυτόν δεν μπορεί να υπάρξουν αποτελεσματικοί αγώνες για το δημόσιο σχολείο και αυτό που χρειάζεται (εκτός των άλλων) είναι κριτική, αυστηρή κριτική αλλά σε καμιά περίπτωση ισοπεδωτικές αναλύσεις και θεωρίες αποδόμησής του.
* Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ)
