(Απόσπασμα απ’ το βιβλίο του συγγραφέα και λαογράφου Θοδωρή Γεωργάκη με τίτλο: <<ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ>>)
<< 1708 εν μεινη Σεπτεμβρίου 27 εις την Αμαξικήν. Μου επρεζενταρισε το παρόν λιγατοχάρτη ο μισερ Μανολιτζίς, από το χοριό Αλέξανδρο του νησιου της Λεύκαδας δια να το ρεγγιστραρο και να είνε φιλαμένο εις τα ατι μου και να περνη είτης χριαζετε, το οπιο διλη ουτός:
1674 εν μεινη ‘Ιανουριου 11
Ης το ονομα του Πατρος και του Ιιού και του Αγηου Πνεύματος νήν και αή και εις τους εωνας τον εωνον αμήν. Δεσπινά μου Ιπεραγια Θεοτοκε σην το μονογενη σου ιώ, γενου βοειθός εις το παρον σινικεσιον, όνμπερ μελη εκ Θεου γενεστε. Παντρεβο εγό ο Σταμος με τον ιιον μου τον Παναγιότη Σούντια εις γαμβρόν τημιον και αξιον Γεοργιον Μανολείτζη την θιγατέρα ονομα Ασημηνα και της δινομε το μεγα και πλουσιον έλεος: εν προτης Κρεβατοστασια τρια, τά διπλαρενια, σεντονια τεσερα, προσκεφαλαδιές τρης, τη μια κεντιτή, προσκεφαλα πεντε, τά ιδιο κεντιτά, παπλομα και κουλουφια διο, βρακοπουκαμισα του γαμπρου διο, μαντιλεία διο, Κρεμαστομπολες τρής, ζονάρι, ποκαμισα της νιφης εξη, μπολείες της νιφης πεντε, καιφαλομάντηλα διο, δαχτηλιδι και αγελαδα γενιμενη, χοραφη τής Μηλιτζας οσον και είων έξη, ετερο χοραφη στόν Καλογιροκαμπο από την κοντρα και κατου και τη σκαλα στον Αγη Νηκολα δια αμπελη, Κακαβι, τηγανη, ταψή, σουβλή και η ευχή του Θεού και την εδικιν μας αμήν.>>
Το καταπληκτικό ανωτέρω προικοσύμφωνο είναι του έτους 1674, δηλαδή τρακοσίων σαραντατεσσάρων ετών! Είναι καταχωρημένο στο βιβλίο της Ελένης Γράψα με τίτλο: <<ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΑΡΙΓΟΣ. ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΝΟΤΑΡΙΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ>>, Σελίδα 79. Μια εξαίσια αρχειακή εργασία, απ’ το υλικό του Ιστορικού Αρχείου Λευκάδος, του οποίου η συγγραφέας υπήρξε διευθυντικό στέλεχος. Σ’ αυτή της την πολύτιμη εργασία καταχωρούνται μερικές απ’ τις συμβολαιογραφικές πράξεις στις αρχές του 18ου αιώνα, οι οποίες, σήμερα αποτελούν, έναν μοναδικό και ανεπανάληπτο πλούτο, γιατί μολογούν και παρουσιάζουν εκείνη την άλλη Λευκάδα, που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της, μετά την απελευθέρωσή της απ’ τους Τούρκους το 1684, και το νέο βηματισμό που προσπαθούσε να βρει κοντά στους Ενετούς του Φραγκίσκου Μοροζίνι.
Το προικοσύμφωνο, το οποίο, μάλιστα, έγινε μέσα στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Λευκάδα, το 1674, οι Ενετοί την απελευθέρωσαν δέκα χρόνια το 1684, αφορά γάμο στο χωριό Αλέξανδρος και, προφανώς, για μεγαλύτερη αξιοπιστία, τριανταδύο χρόνια μετά, το 1708, καταχωρείται και στα βιβλία του δημόσιου νοτάριου της Αγίας Μαύρας Γεωργίου Μπαρμπαρίγου!!! Πρόκειται για ένα υπερπολύτιμο μνημείο, ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο αρχειακό ντοκουμέντο, το οποίο μας ταξιδεύει στο χωριό Αλέξανδρος, τριακόσια σαράντα τέσσερα χρόνια πίσω και μας αφηγείται παραστατικότατο μία απ’ τις εκφάνσεις του Παλιού Λευκαδίτικου Γάμου, την σύνταξη του λιγατόχαρτου, του Προικοσύμφωνου!
Διάχυτο μέσα στο Προικοσύμφωνο ενυπάρχει το θρησκευτικό στοιχείο, για άνωθεν βοήθεια και απαντοχή, για προκοπή του νιόφωτου. Το εν λόγω λιγατοχάρτι αποτελεί, συγχρόνως, και έναν οδηγό αλάθητο, πως, επί αιώνες, στο νησί της Λευκάδος η παράδοση έχει τόσο γερά θεμέλια, αποτελεί μια αδιάκοπη ροή, που φτάνει μέχρι τις μέρες μας αναλλοίωτη, φωτεινή, μα και θεμελιώτρα της μακρόχρονης Λευκαδίτικης Ιστορίας!
Το προξενιό και ο καταρτισμός του προικοσύμφωνο
(Απ’ το ίδιο βιβλίο <<ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ>> του συγγραφέα και λαογράφου Θοδωρή Γεωργάκη, ας δούμε το απόσπασμα, που αναφέρεται στο προξενιό και στον καταρτισμό του Προικοσύμφωνου)
Aν υπάρχει μια ευλογημένη στιγμή, στην παλιά Λευκαδίτικη οικογένεια, μια στιγμή που… σμίγει ο ουρανός κι η γη να χαιρετίσουν και να ευλογήσουν την τίμια ξωμάχικη φαμελιά των Λευκαδίων τεχνουργών της φύσης, αυτή η στιγμή ήταν ο γάμος των παιδιών τους! Ένας απέραντος δρόμος, μια νέα λεωφόρος της ζωής τους, που οδηγούσε στο μεθύσι της χαράς, στην άγια ευλογημένη στράτα του <<Ανοίγματος της μοίρας>> των παιδιών τους, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά, στην ευόδωση του μύχιου πόθου κάθε γονιού, να δει τα παιδιά του παντρεμένα με οικογένειες ποταμούς…
<<Άνοιξε η μοίρα της, ή άνοιξε η μοίρα του>>! Σαν ακούγονταν στις ρούγες των Λευκαδίτικων χωριών τούτες οι απλές λέξεις, τότε με μιας άνοιγαν οι ουρανοί για τους ευτυχείς γονείς και τις οικογένειες των δύο μελλονύμφων! Τότε έπαιρναν τα χωριά γιορταστική μορφή, που κρατούσε απ’ την ημέρα των αρραβώνων, μέχρι τα στεφανώματα. Σπουδαία στιγμή <<το άνοιγμα της μοίρας>> για κάθε οικογένεια, σπουδαία στιγμή που φάνταζε με αναγέννηση σε κάθε σπιτικό, αφού αυτή ήταν η πρωταρχική έννοια του Λευκαδίτη ξωμάχου, να δει τα παιδιά του, αγόρια και κορίτσια, να παντρεύονται. Βλέπετε αυτή ήταν η πρώτη του προτεραιότητα στην ζωή, σ’ αυτό <<το άνοιγμα της μοίρας>> έβλεπε να καταξιώνεται και να καθαγιάζεται όλη του η διαδρομή… Και θεωρούνταν ευτυχισμένος δια βίου! Τόσο απλά και λιτά…
Όπως, στην αρχαία Αθήνα, ο σοφός Σόλων θεώρησε ευτυχισμένο τον Τέλο τον Αθηναίο, γιατί έζησε και τελείωσε την ζωή του ανάμεσα στα παιδιά του και στα εγγόνια του, έτσι και στη Λευκάδα, ήταν μεγάλη τιμή για τον πατέρα και τη μάνα να φτάσουν στα στερνά τους και να δουν παιδιά και εγγόνια ακόμη και δισέγγονα, να ζουν και να προκόβουν! Γι αυτό, ειδικότερα για τις απερχόμενες της ζωής γερόντισσες, τις καλοτύχιζαν με τη φράση <<Έφυγε με τα καφένια>>, δηλαδή φορώντας την παραδοσιακή καφέ Λευκαδίτικη στολή, χωρίς ποτέ να χρειασθεί να φορέσει μαύρα, λόγω πένθους, αφήνοντας πίσω της όλους τους απογόνους της εν ζωή, παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα…
Για την ιερή στιγμή του γάμου ζούσαν και προετοιμάζονταν από χρόνια οι γονείς των νεόνυμφων πνευματικά και υλικοτεχνικά! Σχεδόν απ’ την κούνια του κοριτσού η μητέρα ετοίμαζε τα προικιά του… Από την πρώτη στιγμή που τα κορίτσια έβλεπαν το φως της ζωής, οι Λευκαδίτισσες μάνες είχαν την έγνοια των προικιών! Στον αργαλειό της προκοπής νυχθημερόν μέρα και νύχτα, γιορτή και σχόλη! Μαζί με όλες τις άλλες αγροτικές δουλειές, η Λευκαδίτισσα μάνα, πάντα ξέκλεβε χρόνο να υφάνει τα προικιά της κόρης της στον αργαλειό, κυρίως το καλοκαίρι, όταν λιγόστευαν κάπως οι εργασίες στα κτήματα και έμενε χρόνος για τα περίφημα Λευκαδίτικα διασίδια, για το οποία θα κάνομε λόγο παρακάτω.
Γέμιζαν το καλοκαίρι οι αυλές των σπιτικών από… μελισσούλες Λευκαδίτισσες νοικοκυρές, που άπλωναν αυτά τα καταπληκτικά διασίδια και έφταναν με κόπους και ιδρώτες την διαδικασία μέχρι το στήσιμο στον αργαλειό. Σήκωναν το κότολο, το οποίο χρησιμοποιούσαν σαν μέτρο και μέτραγαν τους πήχες του διασιδιού! Μέτραγαν το πανί που θα έβγαζαν απ’ τον αργαλειό, με το οποίο θα έφτιαχναν όλα τα λιανοσκούτια των προικιών, με σπάθες, να φαντάζουν τεχνουργημένα, ντελικάτα και χαρούμενα, γιατί υπήρχε αυτός ο ιερός ανταγωνισμός, ποια μάνα θα παρουσίαζε τα καλύτερα και ομορφότερα προικιά στο χωριό την ημέρα των <<Καρφωμάτων>> της κόρης της!
Καλύτερη ηλικία για γάμο αγοριών και κοριτσιών ήταν αυτή μεταξύ δεκαοχτώ και εικοσιπέντε χρονών, όταν θεωρούσαν πως βρίσκονταν στην ιδανικότερη ηλικία για τεκνογονία! Οι άντρες έπρεπε να έχουν γυρίσει απ’ τον στρατό, ώριμοι και κατασταλαγμένοι, αφού θεωρούνταν σχεδόν επιπολαιότητα να παντρευτεί ο άνδρας πριν πάει στον στρατό και να αφήσει πίσω γυναίκα και πολλές φορές παιδιά, τόσο για την επιβίωσή τους, αλλά και για τον φόβο των κακών γλωσσών… Έπειτα, αν είχε και αδερφές ο γαμπρός έπρεπε να φροντίσει πρώτα να παντρέψει τις αδερφές του, <<Να τις τ()ηράξει>>, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά, και μετά να πάρει αυτός <<Αράδα για παντρειά>>.
Ο γάμος, κατά την εκκλησιαστική ιερολογία είναι μυστήριο. Η λέξη μυστήριο προέρχεται απ’ το ρήμα μύω, το οποίο σημαίνει κλείνω τα μάτια και σκέφτομαι, διαλογίζομαι. Ως εκ τούτου, σαν μυστήριο, ο γάμος έχει μέσα του κάτι το υπερφυσικό, κάτι το ακατάληπτο, που μόνο υπερβατικός λογισμός μπορεί να ιχνηλατήσει, πως δύο άνθρωποι, ερχόμενοι εις γάμου κοινωνίαν, καθίστανται «σάρκα μία», όπως θέλει η εκκλησία. Ακριβώς, αυτό το μυστηριακό περιεχόμενο προσέδιδαν στον γάμο οι Λευκαδίτες, μέσα από έθιμα και τελετές ιδιαίτερου συμβολισμού, τα οποία όλα κατατείνουν στην άνωθεν πρόνοια και ευλογία για στέριωμα, τεκνογονία και ευτυχία των νεόνυμφων.
Έθιμα, που φεύ σήμερα, έχουν σχεδόν πλήρως εξαφανισθεί και οι γάμοι φαντάζουν περισσότερο με υπερπαραγωγές θορυβωδών εκδηλώσεων, σε μια εξώφθαλμη ένδειξη ευμάρειας και πλουτισμού, στερώντας αυτό το μυστηριακό ταξίδι απ’ τα λαογραφικά του στοιχεία και ιδιαίτερα τους άπειρους συμβολισμούς των εκδηλώσεών του, πράγματα τα οποία περιλαμβάνονταν στον παλιό Λευκαδίτικο γάμο και του προσέδιδαν αυτή την νοσταλγική χροιά και τον χαρακτήριζαν σαν σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τις εμπλεκόμενες οικογένειες, μα για όλη τη μικρή κοινωνία του χωριού. Διότι, ο γάμος δεν ήταν απλά υπόθεση των οικογενειών των νεόνυμφων, αλλά υπόθεση της κοινωνίας των χωριών του νησιού, αφού προσκαλούνταν οι πάντες στα στέφανα, όπως θα αναλύσουμε διεξοδικότερα, σε μια ένδειξη αλληλεγγύης, αλλά και σύσφιξης ακόμη περισσότερο των σχέσεων της μικρής κοινωνίας του χωριού, η οποία ειλικρινά και ανυστερόβουλα εννοούσε να συγχαίρεται, αλλά και να συλλυπείται σε δύσκολες καταστάσεις για τον συνάνθρωπο. Ήταν η κοινωνία των άδολων και αγνών ανθρώπων!
Σαν κορυφαία στιγμή, για κάθε οικογένεια Λευκαδίτικη, ο γάμος των παιδιών της, έπρεπε να έχει την λαμπρότητα και το μεγαλείο που της άρμοζε. Φανταχτερός, όχι σε πλούτη, μα σε χαρά και πάνδημη συμμετοχή, λαμπρός όχι σε μεγαλεία, μα αστεράτη αυγή σε κρυστάλλινη κρήνη, ευτυχισμένος όχι με τις φαντασιόπληκτες σημερινές υπερπαραγωγές, αλλά ευτυχισμένος και πλουμισμένος με τα καλούδια της θείας πρόνοιας, για στέργιωμα αιώνιο, για ειλικρινή προκοπή και πίστη!
Μόνο όποιος έχει βιωματικά απολάψει αυτή την πολυεπίπεδη ιεροτελεστία του παλιού Λευκαδίτικου γάμου μπορεί να καταλάβει και να περιγράψει των ποταμό των αισθημάτων! Προσωπικά αισθάνομαι ευτυχής, γιατί τούτα που περιγράφω είναι βιωματικά και τα έζησα σε γάμους στο χωριό μου την δεκαετία 1960 και ’70, μικρό παιδί, όπου έβλεπα και αποτύπωνα, με τεράστιο ενδιαφέρον, κάθε πτυχή και έκφανση του παλιού μεταπολεμικού Λευκαδίτικου γάμου, ο οποίος, αργότερα μπόρεσα να εμβαθύνω και να καταλάβω πως, έμοιαζε σε αρχαία τραγωδία, με έλεος, φόβο και κάθαρση, με πολυποίκιλους συμβολισμούς… Ήταν μια πορεία σαγηνευτική στην οποία μεσουρανούσαν και ξεχείλιζαν ποταμοί τα απλά ξωμάχικα συναισθήματα. Ήταν, τελικά, μια πορεία, μια φυσίζωη ταύτιση με τη μάνα γη μας, πόσο της μοιάζουμε και πόσο την κουβαλάμε μέσα μας, σαν δημιουργήστρα αρχή!
Μία πλειάδα εκδηλώσεων και εθίμων συνόδευε κάθε νιόφωτο ζευγάρι, απ’ τα αρραβωνιάσματα μέχρι τα «πιστρόφια», εκδηλώσεις πλουμισμένες με ήθη και έθιμα, που άντεξαν στο διάβα των αιώνων, ατσαλώθηκαν στις κοινωνίες του αλτρουϊσμού και της αλληλεγγύης, για να εκφυλισθούν αργά και σταδιακά στα σημερινά γαμήλια τραπέζια και δεξιώσεις, που, όπως προαναφέρθηκε, περισσότερο φαντάζουν με επίδειξη μόδας και νεοπλουτισμού, παρά η ανερμήνευτη και μοναδική στιγμή της ένωσης δύο νέων ανθρώπων σε μια σάρκα και κοινωνία, σε μα εκκλησία, με την συνενωτική και πνευματική έννοια του όρου, που μόνο καρδιές αμόλευτες και άδολες μπορούσαν να γευτούνε. Και τέτοιες ήταν οι καρδιές των προγόνων μας, αυτών που έστρωσαν, όχι χειρονακτικά, μα με τις πατημασιές τους τους δρόμους, κυριολεκτικά και μεταφορικά, που διαβήκαμε και διαβαίνουμε οι νεώτεροι..
Πρώτο στάδιο, θα λέγαμε, ήταν το προξενιό ή συμπεθεριακό, αφού αναφερόμαστε σε χρόνους και εποχές, που κατά κανόνα, ακόμη και τα αγνά προγαμιαία ειδύλλια, οσάκις υπήρχαν και αποκαλύπτονταν, έπρεπε να επισημοποιηθούν μέσα από διαδικασία προξενήτρας, έπρεπε <<Να την ζητήσει την νύφη ο γαμπρός>>, όπως έλεγαν, για να μην υπάρχουν και τα… σχόλια της κλειστής και συντηρητικής κοινωνίας της εποχής. Κατά κανόνα σε κάθε συνοικέσιο σίγουρα προϋπήρχε και το νεανικό ερωτικό σκίρτημα, αφού, συνήθως ο γαμπρός, έβλεπε τη μέλλουσα γυναίκα του, σα λεύτερο κορίτσι, κυρίως στα πανηγύρια του χωριού, ή των χωριών, ή σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις και συνάξεις! Πάνω σ’ αυτό το πρόπλασμα έπιανε δουλειά η προξενήτρα, η οποία ξεκινούσε την επαφή μεταξύ των δύο οικογενειών των μελλόνυμφων.
Ενθυμούμαι χαρακτηριστικά πως, εκείνες τις δεκαετίες ’60 και’ 70, στο χωριό μου, το Πινακοχώρι, κορυφαία προξενήτρα ήταν η θειά Χριστίνα του Γιάνκου, όπως την έλεγαν, η οποία επαίρονταν στις γειτονιές του χωριού πως <<δεν της είχε αφαλίσει προξενειό>>, δηλαδή δεν είχε αποτύχει ποτέ! Αν οι γονείς εκατέρωθεν συμφωνούσαν, αμέσως προχωρούσαν τα διαδικαστικά για τον αρραβώνα και τον καθορισμό του λιγάτου, της προίκας, που θα έδινε ο πατέρας της νύφης, αν είχε την δυνατότητα, βεβαίως, διότι υπήρχαν και περιπτώσεις ΄φτώχειας, οπότε εκεί επικρατούσε η λεβοντοσύνη του γαμπρού, ο οποίος έλεγε πως <<δεν ήθελε ούτε βελόνι>>, παρά μόνο την κοπέλα για γυναίκα του…
Ο θεσμός της προίκας, ο τόσο παρεξηγημένος αυτός θεσμός, δεν εμπεριέχει μέσα του, για κάθε παλιά Λευκαδίτικη οικογένεια, το αρνητικό και σκωπτικό στοιχείο του εξαναγκασμού, όπως κάκιστα εννοούμε σήμερα, λοιδορώντας ενίοτε αυτόν τον άτυπο μεν, αλλά ουσιαστικό θεσμό, χωρίς, ασφαλώς, να αποσιωπούμε και την εύλογη αγωνία και το άγχος των γονιών για την συγκέντρωσή της… Η προίκα, το Λευκαδίτικο λιγάτο, ήταν απαραίτητο για να ξεκινήσει το νέο ζευγάρι την ζωή του, αφού ουσιαστικά δεν είχαν οι νεόνυμφοι περιουσία. Να σημειωθεί δε, πως προίκα έπαιρνε ουσιαστικά και ο γαμπρός, όχι μόνο η νύφη, με τη μορφή χτημάτων, <<το μερδικό του>>, που του παραχωρούσε ο πατέρας απ’ την οικογενειακή περιουσία.
Το λιγατοχάρτι ήταν, ουσιαστικά, μια καταγραφή των ακινήτων, μα και των κινητών πραγμάτων, που έδινε η οικογένεια της νύφης στο ζευγάρι, από μεροδούλια χωράφια, ρίζες ελιές και αμπέλια, ως χοντροσκούτια, σεντόνια, πετσέτες, αλλαξιές ρούχα της νιόνυφης, κοντέσια όταν θα μεγάλωνε και θα γίνονταν προγιαστή, λινοσέντονα κτλ. Διασώζονται ακόμη και σήμερα τέτοια λιγατοχάρτια, ή προικοσύμφωνα, στα οποία με τρόπο γλαφυρό καταγράφονται όλα αυτά τα στοιχεία και αναδίδουν ένα έντονο άρωμα περασμένων εποχών, αμόλευτων και γνήσιων, ρομαντικών και θεσπέσιων, στα οποία η εισαγωγή και η επίκληση των γονέων ήταν πάντα προς την Αγία Τριάδα, να ευλογήσει <<το δακτυκιλοθέσιο>>, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και η ευχή της εκκλησίας.
Να επισημάνομε εδώ, σ’ αυτό το σημείο που αφορά τα του προξενιού, τις πάμπολλες περιπτώσεις προξενιών και τελικά επιτυχημένων γάμων με κορίτσια της Λευκάδος και απόδημους Λευκαδίτες, στην Αυστραλία, στον Καναδά, στην Αργεντίνα και στην Αμερική! Πάντα οι απόδημοι Λευκαδίτες ήθελαν να παντρευτούν στον τόπο τους, είτε έχοντας κάποιο εφηβικό αίσθημα, είτε προτιμώντας γυναίκα με τα δικά τους χούγια, μα κυρίως γυναίκα που θα στέκονταν δουλευταρού δίπλα τους εκεί στα ξένα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις των γάμων, που συνέβησαν κυρίως την εικοσαετία 1950 – 70, η επιλογή της νύφης γίνονταν στα νυφοπάζαρα των πανηγυριών, στο μεγάλο νυφοπάζαρο της Φανερωμένης, των Αγίων Πατέρων, της Αγίας Κυριακής, αλλά και στα στέκια των μεγάλων χωριών!
Αίφνης, στον Φρυά των Σφακιωτών, το ιστορικό πηγάδι που υδροδοτούσε τα εφτά χωριά των Σφακιωτών και στο οποίο έγιναν άπειρα συνοικέσια, όταν οι λυγερόκορμες Σφακισάνες πήγαιναν με την βαρέλα να την γιομίσουν! Εδώ έχουν να μολογάνε οι παλιοί πως, πολλοί Λευκαδίτες απ’ την Αυστραλία, κυρίως, βρήκαν τη γυναίκα της ζωής τους και την πήραν με πρόσκληση εκεί κάτω! Αυτή η περίφημη <<πρόσκληση>> της επιλεγμένης νύφης, σήμαινε και την σωτηρία για τα υπόλοιπα κορίτσια της οικογένειας, αφού και αυτά με πρόσκληση, πλέον απ’ την αδερφή τους έφευγαν στο εξωτερικό! <<Τηνε ζήλεψε στο τάδε πανηγύρι, που χόρευε>>, ή, <<τηνε ζήλεψε στου Φρυά το πηγάδι>>, ήταν ο θαυμασμός των ντόπιων, για τη μοίρα της κοπέλας που θα έφευγε, τελικά, για τα ξένα! Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο γάμος και οι εκδηλώσεις του γίνονταν σύντομα, για να ετοιμαστεί η σύζυγος, πλέον, του ξενητεμένου για το μεγάλο ταξίδι της ζωής της…
